بيعت يا انتخابات تأملى در مقاله (بيعت و نقش آن در حكومت اسلامى) - بیعت یا انتخابات نسخه متنی

بيعت يا انتخابات تأملى در مقاله (بيعت و نقش آن در حكومت اسلامى)

محمد حسين محورى

در شماره سوم مجله(حكومت اسلامى) مقاله اى درباره(بيعت و نقش آن در حكومت اسلامى) به چاپ رسيده است, به لحاظ اهميت اين بحث در زمان حاضر بر آن شديم تا نكاتى را در مورد آن متذكر شويم.

قبل از پرداختن به مطالب آن مقاله لازم مى دانم از نگارنده محترم, كه در گرد آورى و تنظيم مطالب زحمت زيادى كشيده اند, تشكر كنم. وارد شدن در اين گونه بحث ها به دليل بى سابقه بودن و عدم دسترسى به الگو و مدل, مشكل تر از پرداختن به ساير مباحث است. بر همين اساس بحث هايى كه ارائه مى شود تا رسيدن به كمال مطلوب فاصله زيادى دارد, لذا نقد نظريات ارائه شده از ارزش كار نويسنده نمى كاهد; به ويژه اين كه نگارنده محترم در تبيين مفهوم بيعت و بيان اقسام آن تتبّع بسيارى كرده اند.

تعريف بيعت

نگارنده محترم پس از نقل نظرِ صاحب كتاب(دراسات فى ولاية الفقيه) كه حقيقت بيعت و بيع(معامله تجارى) را يكسان مى داند, مى گويد:

(اگر واقعاً بيعت به تمام معنا و به تعبير صاحب نظريه همانند بيع است, بايد تمام احكام فسخ و خيارات نيز بر بيعت جارى باشد, در حالى كه طبق روايات علوى بيعت قابل فسخ نيست.)1

اشكال فوق بر اين نظريه وارد نيست, زيرا منافاتى ندارد كه بيعت و بيع در حقيقت و ماهيت با هم مشترك باشند و با اين حال نزد شارع و عقلا هر كدام احكام مخصوص به خود را داشته باشند. همان گونه كه بيع نيز داراى اقسام و اصناف مختلفى است و هر يك از آن ها احكام ويژه اى دارد و چنين نيست كه تمام اصناف آن در همه احكام و آثار يكسان باشند; به عنوان مثال(خيار حيوان) اختصاص به معامله حيوان دارد و در ساير اقسام بيع جارى نيست يا(ربا) در معامله (معدود) اشكال ندارد و فقط در بيعِ(مكيل و موزون) حرام است و بيع(صرف و سلم) نيز داراى احكام مخصوصى است.

نويسنده مقاله پس از بيان چند نظريه درباره حقيقت بيعت مى فرمايد:

(آن چه همه اين دانش مندان بدان توافق دارند اين است كه بيعت از مقوله(تعهد) است و طبعاً مشمول(اوفو بالعقود) و لازم الاجرا است. اما در اين كه به وسيله انشا, انعقاد ولايت و امامت مى شود يا خير, دو نظريه اول جواب مثبت مى دهد و دو نظريه اخير جواب منفى مى دهد.)2

بايد گفت دو نظريه اخير ايجاد ولايت و امامت را به وسيله(انشا) نفى نمى كنند و نسبت به طريق ايجاد آن در خارج ساكت هستند. بلكه مى توان گفت آن ها نيز تلويحاً به نياز بيعت به انشا اشاره دارند, زيرا بيعت نوعى تعهد است و ايجاد اين تعهد بين دو طرف در خارج نيازمند وسيله اى است كه به وسيله آن انشا و ايجاد شود. بنابر اين دست دادن يا اخذ رأى وسيله ايجاد و انشاى(تعهد) است.