ماهيت بيعت از منظرحديث شيعه - ماهیت بیعت از منظر حدیث شیعه نسخه متنی

ماهيت بيعت از منظرحديث شيعه

احمد ديلمى

ييكى از مفاهيم شاخص در فرهنگ سياسى اسلام, بيعت است. تلاش براى گرفتن بيعت و يا نزاع به دليل شكستن آن همواره بخش مهمى از تاريخ سياسى اسلام را رقم زده است. نيم نگاهى به بارزترين حوادث سياسى ـ اجتماعى صدر اسلام, جناح بندى هاى عمده موجود در آن زمان و انديشه و برهانى كه هر يك با خود داشتند, گوياى نهادينه بودن باورِ وفادارى به بيعت در ميان آن ها است. در دوران معاصر و به دنبال پيدايش انديشه هاى مبتنى بر مردم سالارى در اداره جامعه و تلاش در جهت مشاركت هرچه بيش تر مردم در اداره امور سياسى, توسعه آزادى ها و… به عنوان اساسى ترين شاخصه هاى دموكراسى, اهميت اين واژه مضاعف شده است, زيرا بيعت تجلّى گاه بخشى از مشاركت مردم در اداره سياسى جامعه در نظام سياسى اسلام تلقّى شده است. بسيارى از كسانى كه ارادت و دل بستگى به اسلام دارند, تلاش مى كنند با تشبيه و تطبيق آن با مسئله(حق رأى) در نظام هاى دموكراتيك گوشه اى از ساختار مترقيِ نظامِ سياسى در اسلام را هويدا نمايند. اگرچه كمال و خاتميت اسلام رهين اين است كه همه مكارم و فضايل انسانى را يك جا داشته باشد و نخستين مناديِ كرامت انسانى باشد, ولى يافتن مجارى ا

يين هدف بزرگ و تطبيق آن با آن چه در انديشه انسانِ معاصر از حقوق طبيعى فرزندان آدم تلقى مى شود, كارى بس دشوار و محتاج دقّت و وسواس است. از اين رو, تحليلِ دقيقِ ماهيتِ بيعت و تطبيق و مقايسه آن با نهادها و مفاهيم مشابه در فرهنگ سياسى معاصر, ضرورى و حياتى است. نگارنده سعى دارد كه در اين مختصر بعضى از زواياى اين امر را طى موارد ذيل, تا حدودى روشن سازد:

ـ واژه(بيعت) در لغت عرب;

ـ اركان بيعت;

ـ شرايط بيعت;

ـ حكم بيعت;

ـ كيفيت بيعت;

ـ جمع بندى و نتيجه گيرى.

1ـ واژه بيعت در لغت عرب

بيعت در لغت عرب از ماده(بيع) به معناى فروختن است و گاهى نيز به معناى خريدن استعمال مى شود. در مقابل شراء كه نوعاً به معناى خريدن مى آيد. ولى واژه(بيعت) اگرچه با مفهوم اصل و ريشه خود پيوند و تناسب دارد, لكن داراى مفهوم خاص خود مى باشد. در اين مفهوم ويژگى هايى وجود دارد كه در ريشه آن گنجانده نشده است.

در اين معنا بيعت يك اصطلاح سياسى ـ حقوقى و تأسيسى است كه توسط تمام يا گروهى از مردم و رهبر سياسى آن ها به وجود مى آيد. حقيقت آن ـ چنان كه در بحث تفصيلى خواهد آمد ـ اجمالاً عبارت است از: يك رابطه اخلاقى, حقوقى و سياسى خاصى بين مردم و رهبر سياسى آن ها. و مفاد آن را تعهد بر اطاعت و پيروى مردم از رهبرشان تشكيل مى دهد.1