درآمدى بر انديشه سياسى محقق سبزوارى - درآمدی بر اندیشه سیاسی محقق سبزواری نسخه متنی

درآمدى بر انديشه سياسى محقق سبزوارى

نجف لك زايى

در ميان قرون اسلامى قرن يازدهم هجرى درخشندگى خاصى دارد. عالمان بزرگى چون ميرداماد, شيخ بهايى, ميرفندرسكى, صدرالمتالهين, محمدتقى مجلسى, فيض كاشانى, محقق سبزوارى, محمدباقر مجلسى, محقق خوانسارى و سياست مدارانى چون شاه عباس اول, خليفه سلطان, شيخ على خان زنگنه, و... در اين قرن مى زيسته اند. آثار علمى و خدمات ارزش مندى كه در اين دوره به عالكم اسلام عرضه شد بر هيچ دانشور منصفى پوشيده نيست. بسيارى از عالمان اين قرن, در جوامع اسلامى و به ويژه شيعه شناخته شده اند و همواره از ثمرات علمى آنان بهره برده شده است, اما برخى از آنان, چنان كه بايد, به مردم و حتى به جوامع علمى, معرفى نشده اند. محقق سبزوارى از دانش مندانى است كه در چنين دوره اىمى زيسته و آثار گران قدرى از خود به يادگار گذاشته است, اما متاسفانه تاكنون ناشناخته مانده و غير از دو اثر فقهى وى كه مورد استفادهء علماى بزرگ بوده است, بيش از بيست اثر ديگر وى هم چنان به صورت خطى باقى مانده است.

تولد, تحصيلات و منزلت علمى

محمدباقر سبزوارى, معروف به محقق سبزوارى, در سال 1017ه.ق. به دنيا آمد.1 وى فرزند محمدمومن خراسانى است كه پس از وفات پدرش به اصفهان آمد و در آن جا سكناگزيد2 و در اندك زمانى سرآمد علماى عصر خود شد.

به گونه اىكه پس از چندى به درخواست شاه عباس دوم سمت امامت جمعه و جماعت و منصب شيخ الاسلامى را پذيرفت.3 محقق سبزوارى نزد شاه عباس دوم و وزير عالم او خليفه سلطان بسيار عزيز و محترم بود. خليفه سلطان او را بسيار دوست مى داشت و وى را بر نزديكان خويش مقدم مى داشت به گونه اىكه تدريس در مدرسهء ملاعبدالله شوشترى از طرف وى به محقق سبزوارى واگذارشد.4 محقق سبزوارى در دوران تحصيل, از اساتيد مشهورى استفاده كرده است. برخى از اساتيد وى در علوم نقلى و ضبط حديث و علوم عقلى و فلسفى, سرآمد دوران خود بوده اند. از اساتيد وى در علوم نقلى مى توان به اشخاص زير اشاره كرد:

1. علامه محمدتقى مجلسى, معروف به مجلسى اول.(1070ـ1003ه.ق.)5 داراىآثارى چون: حديقه المتقين, اجوبهء مسائل فقهى, مناسك حج و رضاعيه.6

2. ملاحسن على شوشترى.(متوفاى 1075ه.ق.)7 وى رساله اىدر حرمت نمازجمعه در زمان غيبت, و اثر ديگرى به نام التبيان دارد.8

3. حيدرعلى اصفهانى.9

4. سيدحسين بن حيدر عاملى.10

محقق سبزوارى از عالمانى چون: محمدتقى مجلسى, نورالدين على بن حسين بن ابى الحسن عاملى (1068هـ.ق.) برادر صاحب مدارك و معالم, ميرشرف الدين على بن حجت شولستانى ( زنده در 1062هـ.ق.) و حسين بن حيدربن حيدر قمر كركى, روايت مى كرده است. همهء اين ها از طبقهء شاگردان شيخ بهايى (1030ـ 952ه.ق.) بوده اند.11 از اساتيد وى در علوم عقلى مى توان به اشخاص زير اشاره كرد:

1. ميرابوالقاسم فندرسكى, حكيم نامدار قرن يازدهم هجرى. (1050ـ 970ه.ق.)12

2. قاضى معز.13

در برخى متون قديم و جديد, محقق سبزوارى شاگرد شيخ بهائى معرفى گرديده و گفته شده كه از وى اجازه روايت داشته است.14 اين مطلب, با توجه به شواهد و قراين موجود, درست به نظر نمى رسد, زيرا محقق سبزوارى در سال وفات شيخ بهائى (1030هـ.ق.) سيزده ساله بوده است. نيز به طور دقيق بر ما روشن نيست كه محقق سبزوارى در آن ايام در اصفهان مى زيسته است يا خير. از ميان شاگردان محقق سبزوارى نام چند تن از آنان, كه از درجهء علمى بالايى برخوردار بوده اند, در برخى متون آمده كه در اين جا به چند تن از آنان اشاره مى كنيم:

1. حسين بن جمال الدين محمد خوانسارى,معروف به محقق خوانسارى.(1099ـ 1019ه.ق.)

15 2. سيد عبدالحسين حسينى خاتونآبادى. (1105ـ 1039ه.ق.)16 وى به گفته خودش چهل سال اكثر اوقات خود را در كنار محقق سبزوارى گذرانده و در برخى سفرها همراه وى بوده است.