درآمدی بر اندیشه سیاسی محقق سبزواری نسخه متنی

3. محمدبن عبدالفتاح تنكابنى, معروف به سراب. (م 1124هـ.ق.)17

4. محمد شفيع بن فرج گيلانى. (زنده در 1087هـ.ق.)18

5. محمد صالح بيابانكى.

6. عبدالله اردبيلى.19

شخصيت و موقعيت علمى اخلاقى محقق سبزوارى اگرچه بلند است, تاكنون آن گونه كه بايد و شايد در همهء ابعاد مورد توجه قرار نگرفته است طرفه آن كه براىبرخى كسان با شنيدن نام ايشان, مرحوم حاج ملا هادى سبزوارى(ره) تداعى مى شود و البته برخى نيز وى را با مرحوم آخوند خراسانى, صاحب كفايه الاصول اشتباه مى گيرند. محقق سبزوارى تاكنون فقط از جنبهء فقهى و به عنوان فقيهى صاحب نظر مورد توجه بوده است به لحاظ اين كه دو اثر فقهى وى يعنى كفايه الاحكام و ذخيره المعاد فى شرح الارشاد مورد استفاده و استناد علما بوده است.

به عنوان مثال شيخ مرتضى انصارى در جاىجاى مكاسب از كتاب كفايه الاحكام سبزوارى استفاده كرده است. عالمان و دانشوران هريك با تعابير و اصطلاحات مختلف به مقام و جايگاه علمى محقق سبزوارى اشاره كرده اند. صاحب جواهر,محمد حسن بن محمد باقر نجفى, از فيض, سبزوارى و صاحب مدارك به اتباع المقدس تعبير مى كند.20

لازم به ذكر است كه محقق سبزوارى و چند تن ديگر از عالمان هم عصر وى, نظير فيض كاشانى پيرو مكتب مقدس اردبيلى (متوفاى 993ه.ق.) بوده اند. ويژگى اين مكتب و شخص مقدس اردبيلى, اتكا بر فكر و اجتهاد تحليلى و تدقيقى, بدون توجه به آرا و انظار پيشينيان بود.21 از اين روست كه شاگرد وى سيد عبدالحسين حسينى خاتونآبادى در معرفى كتاب كفايه الاحكام سبزوارى مى گويد: كتابى است بسيار نافع, مشتمل بر مسائل نافعهء ضروريه, كه در متون كتب مشهوره نيست, و مسائل غير ضروريهء نادره, كه در كتب مشهوره هست, در آن جا نيست.22 البته اين خود علاوه بر اين كه روش وى را در فقه مى نماياند به نكته اى ديگر نيز اشارت دارد و آن توجه محقق سبزوارى به مسائل مورد نياز جامعه و حذف مسائل غير ضرور و نادرالوقوع از بحث هاى فقهى است و درك اين مطلب كه بايد به مشكلات و نيازهاى روز جامعه توجه و به آن ها پاسخ داده شود. استاد سيد جلال الدين آشتيانى در توصيف شخصيت محقق سبزوارى مى نويسد: سبزوارى با آن كه از محققان در علوم نقلى محسوب مى شود و به واسطهء مسلميت او در اجتهاد و معروفيت او در مقام زعامت دينى و تدريس فقه و اصول, اوقات او مستغرق بود, و به حق از اكابر فقها و اصوليون در دوران تشيع محسوب مى شود, با اين وصف, در انواع فنون عقلى به خصوص حكمت الهى, از مدرسان عالى مقام عصر خود به شمار مى رود و به تدريس حكمت و فلسفه و تفكر در مسائل حكمى رغبت و اشتياق زياد داشته است, و اين خود دليل است بر اين كه جامعيت در علوم عقلى و نقلى از خواص علماى دوران صفويه است.23 در ادامه مىآورد: اين دانشمند, بسيار با ذوق و خوش محضر و متخلق به اخلاق و صفات ملكوتى بود. به ادبيات فارسى احاطهء كامل داشته است و به فارسى بسيار زيبا مطلب مى نوشته است. در فنون رياضى ماهر و داراى طبع شعرى روان بود.24 محقق سبزوارى علاوه بر تسلط بر زبان عربى و تاليف كتاب ها و رساله هايى به اين زبان, به فارسى روان و زيبا مطلب مى نوشته است. روضه الانوار, اثر گران سنگ وى, به زبان فارسى نوشته شده است كه از استحكام قابل تحسين و شايسته اىبرخوردار است. در جامع الروات دربارهء شخصيت محقق سبزوارى مى خوانيم: العلامه المحقق المدقق, الرضى الزكى, جليل القدر, عظيم الشان, رفيع المنزله, عالم فاضل, كامل صالح, متبحر فى العلوم العقليه والنقليه, وحيد عصره, فريد دهره, لاتحصى مناقبه وفضائله, له تاليفات حسنه125

محقق سبزوارى پس از گذشت يك عمر تلاش و سازندگى روحى و علمى, در سن هفتاد و سه سالگى, در هشتم ربيع الاول سال 1090ه.ق. در اصفهان ديده از جهان فروبست و به ديار باقى شتافت.26 جنازهء وى از اصفهان به مشهد مقدس منتقل و در جوار ثامن الحجج, امام رضا(ع), در مدرسهء ميرزاجعفر دفن گرديد. از عالمان ديگرى كه در آن جا مدفون اند مى توان به شيخ حر عاملى, ملاميرزاى شيروانى و شيخ على, سبط شهيد ثانى اشاره كرد. محقق سبزوارى, با توجه به مقام و موقعيت علمى خود, آثار و تاليفات فراوان و با ارزشى از خود به يادگار گذاشته است. علامه شيخآقا بزرگ تهرانى, در الذريعه, به بيش از بيست اثر از تاليفات ايشان اشاره مى كند. تنوع آثار وى موضوعاتى چون فقه, اصول, اخلاق, سياست, فلسفه و ادب را در بر مى گيرد.

تاليفات محقق سبزوارى به دو زبان فارسى و عربى نگاشته شده اند. از مجموع آن ها, آثار فقهى وى از اقبال بيش ترى برخوردار بوده و همواره مورد استفادهء فقيهان و عالمان بوده است. كفايه الاحكام و ذخيره المعاد فى شرح الارشاد مهم ترين آثار فقهى محقق سبزوارى هستند.27 مفاتيح النجات عباسى, جامع الزيارات عباسى, خلافيه, رساله عمليه, شرح توحيد صدوق, رساله در نماز جمعه, مناسك حج, روضه الانوار عباسى, كفايه الاحكام, ذخيره المعاد فى شرح الارشاد, رساله در تحريم غنا, حاشيه بر شرح اشارات, حاشيه بر الهيات شفا. شرح حديث برالوالدين, شرح زبده الاصول, رد بر رسالهء شبهه استلزام, رساله در مقدمه واجب, رساله فى تحديد النهار الشرعى, از مهم ترين تاليفات محقق سبزوارى به حساب مىآيند.