زندگي امام باقر (ع)

السلام عليك يا اباجعفر يا محمد بن علي ايها الباقر يا بن رسول الله

تولد :

حضرت امام محمّد باقر عليه السّلام پنجمين اختر تابناك آسمان ولايت و امامت بنابر قول مشهور، در روز اوّل ماه رجب سال 57 هجرى قمرى در شهر مدينه منوره متولّد گرديدند. پدر آن بزرگوار، حضرت علىّ بن الحسين امام زين العابدين عليه السّلام و مادر آن بزرگوار فاطمه دختر امام حسن مجتبى عليه السلام بود. بنابر اين نسب شريف آن حضرت هم از جهت پدر و هم از جهت مادر به اميرالمؤمنين عليه السلام منتهى مى‏شود. القاب آن بزرگوار عبارتند از شاكر، هادى ... و مشهورترين آنها باقرالعلوم (باقر) است كه برگرفته از فرمايش رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله مى‏باشد كه فرمودند: يَبقُرُ عِلْمَ الدّينِ بَقْراً (يعنى او علم دين را به طور كامل شكافته و واضح مى‏كند). قد مبارك آن حضرت متوسط و خط موى باريكى در شكم داشت. موهايش مجعّد و رنگ نازنينش گندمگون بود و خال زيبايى بر بدن مقدّسش داشت. جسم مباركش باريك ميان و صدايش بسيار دلربا بود. بشارت پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم به ولادت آن حضرت: جابر بن عبداللَّه انصارى در سنين طفوليت آن حضرت به خدمتش رسيده و عرض كرد جدّ بزرگوارتان رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم درباره شما به من فرمود: اى جابر! هر گاه او را ديدى، سلام مرا به او برسان و بدان كه پس از او مدّت كوتاهى زنده خواهى بود، جابر نيز پس از زيارت حضرت باقر سلام اللَّه عليه مدّت زيادى زنده نبود و از دنيا رفت.

فرزندان:

امام باقر عليه السّلام دو همسر به نامهاى امّ فروه و امّ حكيم داشتند كه فرزندان آن حضرت از ايشان عبارتند از: امام صادق عليه السّلام، عبداللَّه، ابراهيم، عبيداللَّه، و على.

عبادت آن حضرت:

امام صادق عليه السّلام فرمود: پدرم بسيار ذكر مى‏گفت، با او راه مى‏رفتم، غذا مى‏خوردم و او مشغول ذكر خدا بود، گاهى با مردم سخن مى‏گفت ولى اين امر او را از ذكر خدا باز نمى‏داشت، و من مى‏ديدم كه زبانش به بالاى دهانش چسبيده است و لا اِلهَ اِلاَّ اللَّه مى‏گويد. هر روز صبح ما را جمع مى‏نمود و امر مى‏فرمود تا طلوع آفتاب ذكر بگوييم. آن كس را كه مى‏توانست قرآن بخواند، به قرائت قرآن و آنها كه نمى‏توانستند را به ذكر امر مى‏فرمود. محمّد بن ابى بكر شبلى ذكر كرده است كه آن حضرت در شبانه روز صد ركعت نماز مى‏خواند

ا حسان و كرم آن حضرت:

1 - سلمى كنيز آن حضرت مى‏گويد: اصحاب آن حضرت به حضورش شرفياب مى‏شدند و خارج نمى‏شدند مگر اينكه آن حضرت غذاهاى پاكيزه و لباسهاى فاخر به آنها مرحمت مى‏فرمود، و پول زيادى نيز به آنها مى‏بخشيد. من به آن حضرت مى‏گفتم: قدرى كمتر مرحمت كنيد. ولي آن حضرت مى‏فرمود: اى سلمى! خوبى دنيا چيزى جز رسيدگى به برادران و آشنايان نيست.

2 - عمرو بن دينار و عبداللَّه بن عبيد بن عمير مي گويند: ما حضرت باقر عليه السّلام را ملاقات نكرديم مگر اينكه خرجى و پوشاك و هدايايى به دوش كشيده و براى ما مى‏آورد و مى‏فرمود: قبل از اينكه شما را ملاقات كنم، اينها را برايتان آماده كرده بودم.

3 - سليمان بن قرم مى‏گويد: امام باقر عليه السّلام به ما پانصد و گاهى نهصد و گاهى هزار درهم مرحمت مى‏فرمود، و هيچگاه از بخشش به برادران و آنها كه به طرف او آمده و اميد و آرزو به درگاهش داشتند، خسته و ناراحت نمى‏شد.

4 - امام صادق عليه السّلام مى‏فرمود: روزى بر پدرم امام باقر عليه السّلام وارد شدم و ديدم حضرت هشت هزار دينار به فقراى مدينه صدقه داده است و غلامانش را كه به يازده غلام رسيده بودند، آزاد فرموده است.

گفتارهاى نورانى و كلمات حكمت‏آميز آن حضرت:

احاديث و فرمايشات آن حضرت كه هر يك سرچشمه‏اى از كمالات و معارف است بسيار زياد است كه در اينجا به برخى از آنها اشاره مى‏كنيم.

1 - صانِعِ الْمُنافِقَ بِلِسانِكَ، وَ اَخْلِصْ مَوَدَّتَكَ لِلْمُؤْمِنِ، وَ اِنْ جالَسَكَ يَهُودِىٌّ فَاَحْسِنْ مُجالَسَتَهُ با منافق با زبانت بساز، و محبّتت را براى مؤمن خالص گردان، و اگر يك يهودى با تو همنشين شد، با او خوشرفتارى كن.

2 - ما شيبَ شَىْ‏ءٌ بِشَىْ‏ءٍ اَحْسَنَ مِنْ حِلْمٍ بِعِلْمٍ هيچ چيزى با چيزى آميخته نشد، بهتر از حلمى كه با علم آميخته شود.

3 - اَلْكَمالُ كُلُّ الْكَمالِ: اَلتَّفَقُّهُ فِى الدّينِ، وَ الصَّبْرُ عَلَى النَّائِبَةِ، وَ تَقْديرُ الْمَعيشَةِ همه مراتب كمال عبارت است از: تفقّه در دين، و صبر بر ناگواريها، و با اندازه‏گيرى (و حساب) زندگى كردن.

4 - ثَلاثَةٌ مِنْ مَكارِمِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ: اَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَكَ، وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَكَ، وَ تَحْلُمَ اِذا جُهِلَ عَلَيْكَ. سه چيز است كه از بزرگوارى‏هاى دنيا و آخرت است: اول اينكه هر كس كه به تو ظلم كرد او را ببخشى، و كسى كه با تو قطع رابطه نمود با او ايجاد ارتباط كنى، و هرگاه با نادانى با تو رفتار شود، حلم و بردبارى نمايى.

5 - عالِمٌ يُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ اَفْضَلُ مِنْ سَبْعينَ اَلْفَ عابِدٍ يك عالم كه از علم او استفاده شود، بهتر است از هفتاد هزار عابد.

6 - لا يَكُونُ الْعَبْدُ عالِماً حَتّى لا يَكُونَ حاسِداً لِمَنْ فَوْقَهُ وَ لا مُحَقِّراً لِمَنْ دُونَهُ بنده عالم نمى‏شود مگر بعد از آنكه حسد نسبت به بالاتر از خود را كنار گذاشته و پايين دست خود را كوچك نشمارد.

7 - اِنَّما مَثَلُ الْحاَجَةِ اِلى مَنْ اَصابَ مالَهُ حَديثاً كَمَثَلِ الدِّرْهَمِ فى فَمِ الْأَفْعِىِّ، اَنْتَ اِلَيْهِ مُحَوِّجٌ وَ اَنْتَ مِنْها عَلى خَطَرٍ مثل احتياج به شخصى كه تازه به مال رسيده، مانند درهمى است كه در دهان افعى قرار دارد، كه هم به آن احتياج دارى و هم براى تو خطر دارد.

8 - وَ اللَّهِ ما شيعَتُنا اِلاَّ مَنِ اتَّقَى اللَّهَ وَ اَطاعَهُ، وَ ما كانُوا يُعْرَفُونَ اِلاَّ بِالتَّواضُعُ وَ التَّخَشُّعِ، وَ اَداءِ الْأَمانَةِ وَ كَثْرَةِ ذِكْرِ اللَّهِ، وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلاةِ، وَ الْبِرِّ بِالْوالِدَيْنِ، وَ تَعَهُّدِ الْجيرانِ مِنَ الْفُقَراءِ، وَ ذَوِى الْمَسْكَنَةِ وَ الْغارِمينَ وَ الْأَيْتامِ، وَ صِدْقِ الْحَديثِ وَ تَلاوَةِ الْقُرْآنِ، وَ كَفِّ الْأَلْسُنِ عَنِ النَّاسِ اِلاَّ مِنْ خَيْرٍ وَ كانُوا اُمَناءُ عَشائِرِهِمْ فِى الْأَشْياءِ. به خدا قسم شيعيان ما نيستند مگر كسانى كه از خدا ترسيده و او را اطاعت نمايند. و شيعيان ما شناخته نمى‏شدند مگ ر به تواضع و خشوع، و اداى امانت، و زياد به ياد خدا بودن، و روزه‏دارى و نماز و نيكى به پدر و مادر، و رسيدگى به همسايگان فقير و مستمند و قرض دار و يتيم، و راستگويى، و تلاوت قرآن و بازداشتن زبان از مردم مگر به سخن نيك، و شيعيان ما در ميان عشيره و قبيله خود نسبت به همه چيز امين بودند.

9 - اَرْبَعٌ مِنْ كُنُوزِ الْبِرِّ: كِتْمانُ الْحاجَةِ، وَ كِتْمانُ الصَّدَقَةِ، وَ كِتْمانُ الْوَجْعِ، وَ كِتْمانُ الْمُصيبَةِ چهار چيز از گنجهاى نيكى و خوبى است. پنهان كردن حاجت، پنهان نمودن صدقه، و پنهان كردن درد، و پنهان كردن مصيبت و بلا.

10 - اَلتَّواضُعُ اَلرِّضا بِالْمَجْلِسِ دُونَ شَرَفِهِ، وَ اَنْ تُسَلِّمَ عَلى مَنْ لَقيتَ، وَ اَنْ تَتْرُكَ الْمِراءَ وَ اِنْ كْنْتَ مُحِقّاً تواضع عبارت است از راضى بودن به نشستن در جايى كه پايين‏تر از شأن و مقام اوست، و سلام كنى بر هر كسى كه ملاقات كنى، و اينكه نزاع و پافشارى در دعوا را ترك كنى اگر چه حق با تو باشد.

11 - اِنَّ الْمُؤْمِنَ اَخُ الْمُؤْمِنِ، لا يَشْتُمُهُ وَ لا يَحْرُمُهُ وَ لا يَسىءُ بِهِ الَّظنَّ مؤمن برادر مؤمن است، هرگز به او دشنام نمى‏گويد، و نه اورا (از كمك خود) محروم مى‏كند، و نه نسبت به او بدگمان مى‏شود.

شكافنده علوم

شيخ مفيد عليه الرحمة مى‏فرمايد: امام باقر عليه السّلام از بين برادرانش، جانشين پدرش امام سجاد عليه السّلام و نماينده او و به پادارنده امامت پس از آن حضرت بود. و به سبب فضيلتى كه آن حضرت در علم و زهد و آقايى داشت بر همه تفوّق و برترى يافت. و از همه آنها باهوش‏تر و زيرك‏تر و در قدر و شأن از عام و خاص برتر بود. از هيچ يك از فرزندان امام حسن و امام حسين عليه السّلام به اندازه آن حضرت علوم دين و آثار علمى و علم قرآن و اخلاق ملكوتى و آداب مختلف انسانى پديدار نگشت. باقى ماندگان صحابه پيامبر و بزرگان تابعين و رؤساى فقهاء مسلمين از آن حضرت معارف و نشانه‏هاى دين را روايت كرده‏اند و به خاطر فضلى كه در دين داشت، پرچمى براى هدايت اهل دين گشت. مالك بن اعين جهنى درباره آن حضرت سروده است: اِذا طَلَبَ النَّاسُ عِلْمَ الْقُرآنِ كانَتْ قُرَيْشُ عَلَيْهِ عِيالاً وَ اِنْ قيلَ اَيْنَ ابْنُ بِنْتِ النَّبِىِّ نِلْتَ بِذاكَ فُروعاً طُوالاً نُجُومٌ تُهْلِلُ لِلْمَدْلِجينِ جِبالٌ تُورِثُ عُلُوماً جِبالاً

1 - هرگاه مردم بخواهند از علم قرآن بهره‏مند شوند، تمامى قريش ريزه‏خوار سفره علم و دانش آن حضرتند.

2 - و اگر بپرسند كجاست دختر پيغمبر، به وسيله اين بزرگوار (امام باقر) به شاخه‏هايى بلند مى‏رسى. (يعنى او است پسر پيغمبر).

3 - آنها ستارگانى هستند كه براى سير كنندگان در شب مى‏درخشند و بزرگانى هستند كه علوم و دانشهايى با ارزش به ارث مى‏گذارند. جابر جعفى رحمة اللَّه عليه كه از ياران خاص آنحضرت بوده است، مى‏گويد: امام باقر عليه السّلام به من هفتاد هزار حديث فرمود. محمّد بن مسلم نيز كه از بزرگان شاگردان آن حضرت است مى‏گويد: هر مسئله‏اى برايم پيش مى‏آمد، آن را از حضرت باقر عليه السّلام مى‏پرسيدم تا آنكه سى هزار حديث از آن حضرت سؤال كردم. يكى از كسانى كه در سفر حج حضرتش را ديده بود، نقل مى‏كند كه مردم بر سر آن حضرت ريخته و مشكلات را از آن سؤال مى‏كردند حضرت از جا برنخاست مگر آنكه همانجا هزار مسئله را جواب داد، سپس برخاست كه نزد وسايل و اثاثيه‏اش برود.

صلوات بر امام محمّد باقر عليه السلام

اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ باقِرِ الْعِلْمِ وَ اِمامِ الْهُدى وَ قائِدِ اَهْلِ التُّقى وَ الْمُنْتَجَبِ مِنْ عِبادِكَ. اَللَّهُمَّ وَ كَما جَعَلْتَهُ عَلَماً لِعِبادِكَ وَ مَناراً لِبِلادِكَ وَ مُسْتَوْدَعاً لِحِكْمَتِكَ وَ مُتَرْجِماً لِوَحْيِك وَ اَمَرْتَ بِطاعَتِهِ وَ حَذَّرْتَ مِنْ مَعْصِيَتِهِ، فَصَلِّ عَلَيْهِ يا رَبِّ اَفْضَلَ ما صَلَّيْتَ عَلى اَحَدٍ مِنْ ذُرِّيَّةِ اَنْبِياءِكَ وَ اَصْفِياءِكَ وَ رُسُلِكَ وَ اُمَنائِكَ يا رَبَّ الْعالَمينَ.

دعاى امام محمّد باقر عليه السلام براى كفايت امور هنگام خارج شدن از منزل

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ حَسْبِىَ اللَّهُ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ اَللَّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ خَيْرَ اُمُورى كُلِّها وَ اَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْيا وَ عَذابِ الْآخِرَةِ.

شهادت

سرانجام در روز دو شنبه هفتم ذى الحجّة الحرام سال 114 هجرى به تحريك هشام بن عبدالملك و به دست ابراهيم بن وليد بر اثر زهرى كه در غذاى ايشان ريخته شد مسموم گرديده و در شهر مدينه به شهادت رسيد. غبار غم و اندوه تمام شهر مدينه را فرا گرفته، و دلهاى تمام شيعيان آن حضرت را محزون و داغدار نموده و ديدگان دوستان و محبّين آن حضرت را اشكبار نمود . بدن پاك و مطهّر آن حضرت در قبرستان بقيع در جوار پدر بزرگوار و جد غريبش امام مجتبى عليهما السلام به خاك سپرده شد. ما اين مصيبت بزرگ را به پيشگاه مقدس حضرت بقية الله الاعظم عجل الله تعالي فرجه الشريف تسيلت عرض نموده فرج آن حضرت را از درگاه ايزد متعال خواستاريم . خدمتگزاران حضرت زهرا سلام الله عليها

اشعار