دانشگاه هاي اينترنتي و دگرگوني هاي آموزش عالي

نويسنده : دكتر علي اصغر فرامرزيان (مسئول دانشگاه رايانه اي ايران )

3 آبان، 1382

جهاني شدن

جهاني شدن واقعيت روبه گسترشي است كه همه عرصه هاي اقتصادي , اجتماعي و فرهنگي جهان را تحت تاثير قرارداده و تمامي كشورها را به گونه ائي با ان درگير كرده است . اين فرايند به بركت رشد تكنولوژي همگرائي فراواني بين مشخصه هاي اقتصادي، فرهنگي ، فني وعلمي جهان بوجود خواهد اورد. ديري نخواهد پائيد كه اين شهروندان بخاط ر شاخصه هائي مانند انعط اف پذيري، ايجاد رقابت وقدرت مديريت بر مولفه هاي توليد ثروت مسلط شوند و با تشكيل كانون هاي تواناي تكنولوژي و بهرمندي از اط لاعات پيوسته جهاني بر اجراي كار و فرايند هاي توسعه اقتصادي سياسي و فرهنگي اشراف يابند. انها معتقدند بااين پديده در بسياري از زمينه ها نويد بخش تاريخ نمادين و مظ هر اينده موهبت اميز ي هستند كه اسط وره ها و پيش گوئي هاي تاريخ كهن در ذهن و خيال مردمان پرورانده بود.

سرمايه گذاري فرا ملي در همه بخشهاي اين پديده در زمينه هاي صنايع اط لاعات ، تجارت رسانه ائي ، ط رح ها و برنامه هاي سخت افزاري و نرم افزاري خدمات پيشرفته , اموزش، توليد كشاورزي، بهداشت، تكنولوژي ، توليد سنتي و نوين ، حمل و نقل ، تجارت ، توريست ، اط لاعات جنگ افروزي و صلح ط لبي ، چرخه هاي اقتصادي ركود ورونق بازار، مستغلات، محيط زيست ، مديريت ، فرهنگ و ...باعث نياز و اجبار به شبكه ائي شدن است . اين شهروندان مي اموزند كه براي زندگي در اين شهر بايد رقابت را بپذيرند و رقبا را تحمل كنند. انها اصرار دارند به شهروندان خود بقبولانند كه حاشيه نشيني و فرار از واقعيت هاي مناسب اين توسعه نبوده و خارج از اصول شهروندي در پايگاههاي اط لاعاتي است . منتقدان منط قي با انتقادهائي كه بر اين تحول روا مي دارند بر اين باورند كه بالاخره اين راه سپري خواهد شد و با انگاره هاي خود از اين حقيقت در نمي گذرند. انان براين باورند كه اين تحولات بر زندگي انسان قرن بيست و يكم تاثير گذاشته و نويدها و ابهامات او را تغيير مي دهند .

اين پديده به تحولات و تغييرات سرعت مي بخشد ومردم را وامي دارد تا به باز نگري اراء و انديشه هاي خويش بپردازند و ارزش ها و نهادهاي موجود را مورد نقد وبررسي قراردهند و نتيجه مي گيرند كه مسلما در اين رهرو سط ح اگاهي و اط لاعات همگاني مردم ارتقاء خواهد يافت. از نتيجه نگاه منتقدان و معتقدان بايد دريافت كه مسلما در اين روند دگرگوني هاي اساسي وجود خواهد داشت كه در بين انها پذيرش دگرگوني هاي تكنولوژيك براي همه جوامع موثرتر و گريز نا پذيرتر است . پديده اينترنت در فرايند جهاني شدن پويا ترين و جامعترين تحولي است كه بعنوان منبع بزرگ اط لاعات جهان هيچ كس نتوانسته اين موفقيت بزرگ تكنولوژيك را ناديده انگارد. به همين دليل اثار و تبعات ان گستره وسيعي را در بر گرفته و امروزه بعنوان تكنولوژي برتر مهمترين عامل پشتيباني اط لاعات علمي و هماهنگ كننده اهنگ ان در جهان كنوني شده است . جهش يكباره ابر رسانه اينترنت در دهه اخير راه قرنها را ط ي و تابعي از مختصات همه علوم شده است .

فرهنگ و علم در جهان امروز بعلت فعل و انفعالات سرعت پيشرو اين رسانه بصورت قابل ملاحظ ه ائي توسعه يافته و همه انديشمندان معاصر را به يك رقابت جهاني فرا خوانده است . اين ابزار در بخش آموزش بيش از همه زمينه ها فزون ط لب، گسترش پذير و بسط يابنده اند. منابع و ماخذ به سهولت در اختيار گذارده شده ، فاصله ها از بين رفته وعامل يافتن براي هر تجسس در هر پژوهش را در كوتاه ترين زمان از منابع و ماخذ موجود در سراسر جهان ميسر ساخته است . بهر حال هزاره جديد از ان جهانيان است و استفاده از پژوهشگراني که مي خواهند آزادانه و جدا از هر گونه مناقشه به مطالعه و تفکر پرداخته و به مفاهيم جديد دست يابند راهي بسيار هموار و صحيح است. واگر اصحاب علم تصميم دارند در چالش کشيدن راست کيشي هاي جهان کنوني از تکنولوژي برتر استفاده کنند بايد در اين وادي قدم نهند.

در اين مقاله در نظ ردارم به بررسي بيشتر در مورد دلايل مثبت سرمايه گذاري در آموزش مجازي بعنوان راه حل اساسي براي مشکلات آموزشي کشور در بخش آموزش عالي در ايران بپردازم و درآن با نگاهي كوتاه به توسعه تاثير جهاني آموزش مجازي و تاثيرات مهم و قابل توجه ان بر آموزش کشور خصوصا آموزش عالي تاکيد کنم. توسعه جهاني آموزش مجازي تخصصي شدن جهان کنوني باعث شده است که روزبه روز نياز به آموزش عالي در جهان جوان کنوني که بيش از 50 درصد ان زير 25 سال سن دارند افزايش يابد. طبق مطالعات جديد هم اکنون 48 ميليون دانشجو در دانشگاه هاي جهان در حال تحصيل هستند. پيش بيني شده است اين تعداد تا سال 2010 به 100 ميليون نفر و در سال 2025 به 160 ميليون نفر خواهند رسيد. (McCann Benjamin, 2001) انچه در ابعاد جهاني آموزش و ضرورت وجودي ان حتمي است، اين است که توسعه آموزش يک ضرورت جهاني و آموزش مجازي يکي از بهترين راه حل هاي ان است.

اين نوع آموزش با اينکه هنوز زمان کودکي خود را مي گذراند براموزش سراسر دنيا تاثير جهان شمول وموثري گذارده است اما در بحث كلان اين پديده ديري نخواهد پائيد تا اين تاثير برابعاد مختلف اموزش حرفه ائي بين المللي چهره موثر خود را بعنوان يك انقلاب اموزشي به نمايش بگذارد. مسلما با توجه به رشد روز افزون بهره گيري از اينترنت ، جهان اموزش بدين دليل كه با خبرگان اجتماعي سرو كار دارد جزو اولين بهره وران از اين ابزار استثنائي خواهد بود. خصوصا اينكه اموزش در اين گذر با يك سرمايه گذاري ارزان و سودمند با اموزش كامپيوتر و نحوه فراگيري استفاده از ان با استفاده از نرم افزارهاي اموزشي به نتايج قابل عرضه ائي دست خواهد يافت . به همين دليل همه در حال سبقت گرفتن از يکديگر در اين ارتباط هستند. نتيجه يک تحقيق نشان مي دهد با توسعه آموزش مجازي سرانه روزانه هزينه يک دانشجو در انگليس مي تواند از 320 دلار در روز حد اقل به 20 دلار وحد اکثر تا 30 دلار تقليل يابد. (Goodridge Elisabeth, 2002) آموزش از طريق اينترنت پس از مدت کوتاه پس از ايميل دومين مرتبطين را بخود اختصاص داده است (شوراي اطلاع رساني ، 30 خرداد 1381). با توجه به اين مقدمه بايد بپذيريم كه در فرايند اموزش ، توسعه فعاليت هاي آموزشي يک ضرورت جهاني است. آموزش يكي از موثرترين وبي خط ر ترين عوامل مربوط به تكنولوژي ايتنرنت است و به همين دليل شديدا مورد استقبال همگان قرار گرفته و حتي براي مخالفين خود در اين زمينه كوچك ترين ترديدي باقي نگذاشته است .

سرمايه گذاري در اين امر يکي از مهمترين موارد عوامل اساسي براي ورود و بهره وري در اين بخش حياتي است. اين سرمايه گذاري در اکثر کشورهاي توسعه يافته که حتي دانشگاه هاي آنها کوچکترين مشکل در زمينه ظرفيت پذيرش دانشجو را ندارد به بهترين وجه انجام گرفته است. امريکا در سال 1999 طي يک برنامه آموزشي براي

مشاغل آموزش جديد 62 ميليارد دلار سرمايه گذاري کرده است( InterWise, Inc. and Morgan Keegan, 2/12/2002 ). آموزش مجازي مهمترين عامل در توسعه فن آوري اطلاعات است. امروز از آموزش مجازي بعنوان مهمترين عامل توسعه دهنده فن اوري اطلاعات ياد مي شود و فعالين در اين رشته معتقدند با توجه به گفتار اشناي تکنولوژي با اين زبان نظ ام اموزشي مجازي محدود به هيچ تخصص، مقط ع ، سن و دوره خاص نيست و با توجه به گستره فعال خود مي تواند اموزش را در همه مراحل و مقاط ع فعال كند . بدين دليل كه محدود به مكان و زمان نيست و مي تواند همه علاقمندان به اموزش را با گزينه هاي ساده تر از انچه كه تا كنون در اموزش مط رح بوده است به يك فرا خوان همگاني در موسسات، دانشگاه ها، کارخانجات و ... دعوت كند. مسلما بدين ترتيب با همگاني و تخصصي کردن اين نوع آموزش يكي از عوامل مهم درمقابل مدرك گرائي هاي بدون تخصص خواهد بود. اين نوع آموزش نه فقط در مراکز آموزشي رسمي بلکه در همه موسسات نيازمند به آموزش مورد استقبال قرار گرفته است.

بررسي آموزش و مزاياي آن در مرکز آموزشهاي صليب سرخ جهاني نشان مي دهد اين سازمان براي توسعه اموزش مجازي بين سالهاي 2000 تا 2003 در طول 3 سال 10 ميليون دلار سرمايه گذاري کرده است. توجه به اين نكته لازم است كه ورود دراين سيستم علاوه بر ورود اموزش تكنولوژيك مي تواندعامل مهمي براي افزايش مشاغل در تخصص فن آوري اطلاعات و اموزش مباني تكنولوژي اط لاعات و ارتقاي فرهنگ كامپيوتر و اينترنت باشد كه خود داراي اهميت فراوان است . اين نوع آموزش شرکت هاي بزرگ جهان را براي فعاليت هاي آموزشي پرسنل خود و ورود به وادي توليد سخت افزار و نرم افزارهاي آموزش علاقمند کرده است. شرکت کداک در سال 2001 در يک برنامه جديد 13.23 ميليارد دلار در زمينه تکنواوژي آموزش جديد سرمايه گذاري کرده و بدين مناسبت 80 هزار نفر متخصص را استخدام کرده است. اينترنت بعنوان ابزاري برتر در بسياري از مكان ها راه دشوار اموزش را نزديک، هزينه هاي ان را ارزان ، عوامل دست نيافتي را دست يافتني و اهالي علم و تحقيق را به چالشي سود مند فرا خوانده است .

بايد پذيرفت كه اين چالش تقريبا در بستن راه هاي ديگر به علت ط ولاني بودنشان در زمينه هاي تحقيقات و پژوهش بسيار موفق بوده و در ساختن مسيري نوين بهترين و سهل الوصول ترين راه را ارائه كرده است . علاوه براينكه امكان رابط ه ائي سالم بين همه انديشمندان جهان بوجود اورده ، انها را از بايگاني كردن علم قديمي خود منع و به روز امد كردن ان تشويق مي كند. در اين راه هيچ يک از مراکز مختلف براي استفاده از اين امکان استثنا نشده اند. شرکت تويوتا اعلام کرده است که با تدوين يک برنامه آموزش مجازي موفق خواهد شد در طول 5 سال 11.9 ميليون دلار در هزينه هاي آموزشي شرکت خود صرفه جوئي کند ودراين راه به 200 تحقيق اساسي نيز دست خواهد يافت. هم اكنون سرمايه گذاري در اين نوع اموزش براي كمپاني هاي بزرگ اموزشي جهان مرسوم شده است . مراكز مهم اموزشي جهان همانند ديگر صنوف تكنولوژيك شديدا در حال سرمايه گذاري براي يافتن راه هاي بهتر و سريعتر در مسئله اموزش هستند. ديناميسم دروني اين جامعه دائما در حال توسعه هاي نظري و فني در اين پديده است و با توانائي هاي بالقوه رسانه ائي ان با مشاركت هاي علمي وفني به سرعت شبكه جهاني اموزش را رشد مي دهند.

دولتها با سرمايه گذاريهاي كلان در حال وسعت بخشيدن به اين شاخه از تكنولوژي اط لاعا ت هستند ودر اين فضاي هوشمند اط لاعاتي همه متفقند تا به افزايش محتواي اط لاعات متنوع و متكثر اين واقعيت اجتماعي عصر جديد پاسخي در خور تامل بدهند و در تعاملهاي اموزشي و تربيتي اين مهم سهيم باشند. اين موارد خود عاملي براي پيشرفت روز افزون اموزش اينترنتي و بهره گيري از سرمايه هاي فراوان مالي و علمي اين شركت ها است . جنرال موتور اعلام کرده است با تاسيس مرکز آموزش اينترنتي توانسته است سالانه 4 ميليون دلاردر هزينه هاي کارخانه خود صرفه جوئي مي کند. (Goodridge Elisabeth, 2002) بديهي است که اين استقبال در مراکز آموزش عالي و آموزش بزرگسالان با بالاترين استقبال مواجه شود.

اين توسعه را مراکز آموزش عالي دنيا بيش از هر مکان ديگري جدي گرفته شده و در افزايش توسعه هاي کمي و کيفي انها تاثير گذاشته است. بسياري از طرحهاي دراز مدت انها که فقط پنج سال پيش براي توسعه در نظر گرفته شده بود بدليل سرعت روز افزون اين دانش تغيير يافته است. فعاليت دانشگاه هاي دنيا براي توسعه اموزش غير حضوري در سال 1980 فقط 45 دانشگاه درسال 1990 به 400 دانشگاه رسيده است. با توجه به ويژيگي هاي توسعه دانشگاه هاي مجازي اين تعداد در سال 1997 به 1600

دانشگاه رسيده است. ( Yair Levy, 2002) نگاه واقع نگرانه ما براي توسعه اموزش مجازي در جهان بدين دليل لازم است كه شروع سرمايه گذاري كشورها و اكثر دانشگاه هاي مهم دنيا بمعني واقعي بودن اين مسئله در نظ ام اموزشي اينده جهان است. گروه 21هم اکنون از اولين گروهاي سرمايه گذار در بخش دانشگاه مجازي بوده است. اين گروه آموزش مجازي دربخش آموزش عالي را براي بهره گيري از همه صاحبان اين دانش، تکنولوژي، سرعت در توليد، صرفه جوئي در سرمايه گذاري و دست يافتن به بازار کشورهاي مشترک با اشتراک بين دهها دانشگاه جهان شروع کرده است. اين دانشگاه ها با سرمايه گذاري مشترک در حال حاضر بيش از 500 هزار دانشجو و 44 هزار استاد را در زمينه آموزش مجازي بکار گرفته و تبديل به يکي از با تجربه ترين موسسات در اين نوع آموزش شده اند. ( Universitas 21, 2002) توليد اطلاعات عنصر اصلي در آموزش مجازي فعاليت تئوريك اصحاب اموزش براين پديده بسيار قابل توجه است . بنيان گذاران اموزش جديد و قديم در چالشي سخت قرار گرفته و مجبور شده اند تا در اين مشاركت و ساختار جديد اين شيوه سهم قابل توجه داشته باشند.

توجه انها به يك نظ ام اموزشي متناسب با ابزار تكنولوژيك يكي ازمهمترين موضوعات اموزش اينترنتي است . انها سخت بدنبال شيوه هائي هستند كه بهره وري از اموزش جديد را در سط وح مختلف ارتقاء دهند. نظريه پردازان رشته تعليم و تربيت در پژوهش هاي سنگين ، اموزش مجازي را از مقط ع پيش دبستاني شروع و تا بالا ترين مقاط ع اموزش عالي مورد بررسي قرار مي دهند. در اين زمينه بايد توجه داشت، مشاركت اكثريت انسانهاي علمي و فرهنگي در نظ ام اموزش جهاني بزرگترين تضمين علمي و اخلاقي در اين مسير است . در فضاي مسلط اموزشي متكي به قوي ترين ابزار كنوني كه هيچگونه ضرري را بدنبال ندارد تلاش بمنظ ور بقاء و حضور در صحنه و تاثير گذاري بران براي رشد و اعتلاي فرهنگي همه کشورهائي که آموزش را يکي از مسائل خود مي دانند بسيار مهم و ارزنده است . در اين رهرو توجه خاص به اين انقلاب اموزشي مهمتر از هر كنكاش است كه بعنوان اشكال ممكن است بر فلسفه اين تكنولوژي وارد باشد. تذكر اين نكته مهم است كه اين واقعه توسط صاحبان انديشه هاي اموزشي بدليل استفاده بهتر ابزار تكنولوژيك جدي گرفته شده و سرعت پيشرفت ان با سرمايه گذاريهاي كلان بدون توقف داراي نتايج روزافزوني در جهان امروز است.

امار يک تحقيق نشان مي دهد که فقط دانشگاه هاي امريکا سالانه براي توسعه آموزش مجازي 15 ميليارد دلار را بخود اختصاص مي دهند. (Tischelle George, Marianne Kolbasuk McGee, 2003) اين تحول در مجموع ، تئوريسن ها، مراكز، دولت ها و صاحبان سرمايه در اين مورد را بسيار قانع كرده است . نقصهاي وارد براين نظ ام اموزشي هر چند بسيار اندكند ولي بعنوان جدي ترين پروژه هاي تحقيق و پژوهش در حال بررسي و ارزيابي قرار گرفته اند تا در اولين فرصت چاره ا ئي براي انها انديشيده شود. موفقيت هاي بدست امده و عملي در اين شيوه تا حدودي در دسترس قرار گرفته و همه اصحاب اموزش را مشغول کرده است . هزينه هاي مربوط به مراکز فعال افزايش يافته و سعي شده است اين وادي کمتر در رقابت هاي کمپاني هاي بزرگ قرار گرفته و براي توليدات بيشتر استقلال داشته باشد. آژانس هاي فعال ازاد بين المللي که در توسعه توليد اطلاعات نرم افزاري آموزش مجازي کارمي کنند توانسته اند در سال 2000 از آمريکا 23 ميليون دلار دريافت کرده و اين رقم را تا سال 2004 به بيش از 10 برابر برسانند

. (Goodridge Elisabeth, 2002,) گستره فراگير آموزش در جهان امروز وابستگي مستقيم به متدوولوژي پويا دارد. اما بهرمندي از اين متد ولوژي رابط ه نزديك با ابزار برتر را اقتضا مي كند و ابزار برتر بهترين امكانات را براي تسهيل پويائي اموزش فراهم مي اورد. در ط ول قرون اموزش وام دار ابزار و منابعي بوده كه دسترسي به انها با صرف عمرمحقق و تحقيق همراه بوده و چه بسا پژوهش ها و پژوهشگران فراواني بعلت فقدان ابزار و ماخذ در اين راه متوقف شده اند.

امروز همگان پذيرفته اند اين راه دشوار با سريعترين شكل ممكن هموار شده و به ساده ترين صورت قابل دسترسي است. اموزش گران هميشه در ارزوي استفاده توامان ابزار ديداري ، نوشتاري و شنيداري بوده اند تا در ارتقاء تحصيل و تدريس بالاترين تاثير را حاصل كنند. تجهيزات چند رسانه ائي بعنوان بزرگترين ابزار اينترنت و قدرت بهره گيري از اين تسهيلات با لقوه تجسس بر هر موضوع را در هر نقط ه جهان ممكن ساخته است . بهره مندي فرا گير از همه ابزار در اموزش رمز موفقيت اين شيوه خواهد بود.

اين روش قادراست با شكستن هر نقط ه جغرافيائي اجزاي هر مكان و عناصر هر موجود را كه انسان به دانش ان دست يافته در كارگاه و لابراتوار هاي خود به كمك تصوير و صدا در هر مكان و زمان به سمع و نظ ر هراموزش گيرنده برساند و هر لايه عنصر را با بهره گيري از تصوير متحرك تجزيه و تحليل كند. اين دلايل بطور جدي باعث شده است سرمايه گذاري در توليد اطلاعات براي شيوه هاي آموزش روز به روز فزوني يابد.

متفكرين اين شيوه اموزشي بط ور جدي ادعا مي كنند توسعه روز افزون توليد اين ابزار در جهان امروز باعث مضاعف شدن علاقه دست اندر كاران واقعي تربيت و تدريس شده است و انها بعنوان اصحاب اموزش مدرن در دوران معاصر در تلاش براي تدبير يك تكنولوژي منحصر بفرد براي ساختن ترويج اينده علم و دانش هستند. اين ادعاها بدون پشتوانه انبوه اطلاعات قابل ارائه در ساختمان اين تکنو لوژي ممکن نخواهد بود. لذا توسعه اين اطلاعات که ويژگي هاي ساختار خود را دارا است نياز به سرمايه گذاري قابل توجه دارد. توليد اطلاعات در زمينه آموزش مجازي در امريکا از 1.7 ميليارد دلار در سال 2000 به 5.3 ميليارد دلار در سال 2003 رسيده است. (Yair Levy, 2002 ) امكان رابط ه علمي و متديك دانشجو ومعلم ، دانشجو و دانشجو بعلت وجود ابزار و منابع غني علمي وبا استفاده از قابليت حذف زمان و مكان استفاده بيشتر اين شيوه را افزايش خواهد داد. امكان آسان دستيابي فرا مكاني به نيروهاي اموزش گيرنده و اموزش دهنده باعث جهان شمولي اين صنعت اموزشي شده و گستره وسيعي از دانش پژوهان جهان را در خود مجتمع كرده است .

اين واقعه بعلت پاسخگوئي جديد تحقيقات نرم افزاري و سخت افزاري و پيش بيني موفق ان سريعتر از ديگر تاثيرات تكنولوژيك اكثر سرمايه گذاران فرهنگي بزرگ جهان را قانع ساخته كه سود دهي اينده اين شيوه را مدد نظ ر قرار داده و بر تحقيق و پژوهش ان مشاركت و سرمايه گذاري كنند. لذا زمينه سازي براي توسعه تکنولوژي آموزش مجازي پيش نياز اين فعاليت ها است. سرمايه گذاري براي توسعه تکنولوژي اطلاعات آموزشي در امريکا در سال 1997 - 17 ميليارد دلار و در سال 2004 به 33 ميليارد دلار افزايش رسيده است. (InterWise, Inc. and Morgan Keegan, 2002) رقابت در زمينه توليد اطلاعات بين شرکتهاي توليد کننده اطلاعات بسيار افزايش يافته است. اکثر صاحبنظران امر آموزش پيش بيني مي کنند که اين روند درصد بالائي از آموزش را در بخود اختصاص خواهد داد و باعث يک يک تغيير اساسي در تغيير شکل آموزش از انچه تا کنون بوده است خواهد شد.

اساتيد تعليم و تربيت معتقدند با افزايش دامنه بيش از حد تخصص و ريز شدن نمي توان به درجه بندي مدارک موجود دانشگاهي اکتفا کرد. انها چهارچوب کنوني را پاسخگوي توسعه دانش و خرد شدن مباحث ان نميدانند و معتقدند ادامه اين سيستم با اتلاف وقت فراگير رو برو خواهد بود. خرد شدن اجراي علم و چگونگي پرداخت به ان نيازمند دگرگوني اين سيستم است اما پاسخ آن به سرعت تحولات تکنولوژيک و چگونگي توسعه توليد اطلاعات مربوط به ان است . اين مباحث باعث شده است که صاحبان وارد شده درتوسعه آموزش مجازي شرط اول را عدم هر گونه صرفه جوئي در توليد نرم افزار و سخت افزار مربوط به آموزش مجازي قرار دهند چون هرگونه کمبود باعث کندي اين تکنولوژي و عقب افتادگي از رقبا است. انها مي دانند که سرمايه گذاري علاوه بر اينکه سود آور خواهد شد معضل بزرگ جهاني را در همه اماکن ساده خواهد کرد. نتيجه يک بررسي نشان مي دهد سرمايه گذاري براي توليد اطلاعات در آمريکا و کانادا براي هر ساعت حد اقل 15000$ و حد اکثر 30000$ هزينه در بر دارد در حالي که همين مطالعه در مورد فروش اطلاعات در زمينه آموزش مجازي نشان مي دهد فروش توليدات آموزش مجازي در سال 2002 بيش از 2.4 ميليارد دلار بوده و در سال 2003 تا 50 درصد افزايش داشته است.

بخشي از اين بررسي حاکي است در آمد يک ترم دانشگاه بريتيش کلمبيا براي 10هزار دانشجو بيش از 50 ميليون دلار بوده است. اين دانشگاه در حال حاضر روي سايت مجازي webCT بيش از يک ميليون و دويست هزار دانشجو در حال آموزش دارد. (Tischelle George, Marianne Kolbasuk McGee, 2003, ) استدلال هاي اين تكنولوژي بايد توجه كشورهاي جوان راكه امكانات خدمات آموزشي انها نمي تواند همه علاقمندان به اموزش را راضي كند بيش از همه برانگيزاند. چون پس از يک سرمايه گذاري صحيح هزينه هاي اين نوع اموزش با توجه به تاثيرات ان بسيار ارزان و قابل توجه خواهد بود.

با كمترين امكانات دستيابي به شاخصه هاي قابل قبول اموزشي در گستره ائي عظ يم در اقصا نقاط دنيا فراهم خواهد شد. در اين مجموعه با توجه به ضعف ارمان شهري اموزش سنتي در اين شيوه اماکن دور دست فراموش نمي شوند. ارمان شهري جزء خصوصيات اين ط رح نيست و نقاط دور و نزديك، شمال وجنوب مي توانند با سرمايه گذاري مساوي در يك حد از نتايج ان بهره مند شوند. ايران و معضلات آموزشي در اين بخش از مقاله سعي ندارم وارد يک وادي انتقادي شوم ولي بررسي موضوعي را که انتخاب کردم بدون ذکر خصوصيات آموزش عالي کشور ناقص خواهد ماند. مقايسه موجودي نظام آموزشي کشور با نظام حاصل متولد شده از بازسازي نظام جهاني که از ان شرحي گذشت مقدور نيست مگر اينکه به مشکلات ان توجه شود.

همگان مي پذيريم که ديري است نظام آموزش عالي کشور توانائي پذيرش حد اکثر 10 درصد ازعلاقمندان به اموزش را داشته است. شايد اين امار بخودي خود براي هر گونه توسعه براي آموزش کشور کافي باشد اما بدون توجه به خصوصيات علمي، فرهنگي و سياسي نظام آموزشي عالي نمي توان به راه حل اين مشکل در ايران پرداخت لذا در اين بخش به مشکلات نظام آموزش عالي کشور در چهار بخش علمي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي کشور اشاره ائي کلي و گذرا خواهم داشت.

علمي احتمالا اكثر کارشناسان شك ندارند كه نظام كپي شده آموزشي ايران پس از توسعه صنعت چندين سال بعد از رونق گرفتن دانشگاه در اروپا پايه ريزي شده وهميشه محدوديت ها و نيازهاي قابل توجه ان بعلت قطع رابطه با کاربرد هاي اجتماعي اجازه ارزيابي و بازسازي به ان را نداده است. بمرور زمان مبناي ان بدون بازنگري تبديل به يك آموزش سنتي براساس تربيت فراگيران شاغل در نظ ام اداري شده و دو عامل اساسي و وجودي، وارداتي خود يعني صنعتي و كشاورزي را فراموش کرده است. محصول آموزش يافته اين سيستم در ايران با بليعدن 10 درصد موفق دانش آموختگان کشور انها را براي يک نظ ام اداري که قاصرازهر گونه خدمت به توليدات صنعت وكشاورزي است تربيت کرده و بدليل عدم چالش بين علم آموختگان در صحنه علمي و عملي کشور روز به روز از کيفيت علمي مراکز آموزشي کاسته است.

فرهنگي فرهنگ كار راحت، عدم علاقمندي به كار توليد وخدمات در بين فارغ التحصيلان اموزش عالي و ترويج پشت ميز نشيني از مهمترين دستاوردهاي نظام آموزش عالي کشور بوده است هم اکنون نِيز نظام آموزشي کشور تابعي از گذشته است و کماکان راه متفاوتي را طي نمي کند. نخبگان و دولت دو لبه اره ائي هستند که بدون تعيين يک راه کار صحيح با پر کردن ظرفيت آموزشي بدنه آموزش کشور را فرو مي ريزند. نظام آموزشي بعنوان مهمترين عنصر کار و توليد، ايستا و قادر نيست قشر جوان کشور را با فرهنگ سازندگي اشنا کند. پاک کردن غبار فرهنگ پشت ميز نشيني و توسعه نظام اداراي از افکار و آعتقادات نظام آموزشي ما شده و تکرار کننده شيوه هاي گذشته است. فعاليت هاي توليدي و خدماتي بعنوان مهمترين نيازهاي جامعه روز به روز احترام اجتماعي خود را از دست داده ونقش آموزش در انها بيرنگ و کوچک مي شود. کليه اين عوامل دست به دست هم مي دهند که الگوي فرهنگ توسعه و سازندگي در اين جامعه جوان تبديل به يک باور نشود و فراگير نخبه علاوه بر اينکه خود نوع دانش مورد علاقه اش را انتخاب نمي کند، هيچ تحليلي از اينده ندارد و نظام نيز هيچ راهي را براي استفاده متناسب از توانائي هاي او به او پيشنهاد نمي کند.

اجتماعي ادامه تحصيل بعلت پيروي از الگوهاي غلط به يکي از بزرگترين استرس هاي اجتماعي تبديل شده است. تلاش اجتماعي به عهده والدين گذاشته شده، جوانان با کار بيگانه شده اند و انگاري بجز تحصيل بي هدف هيچ وظيفه اجتماعي بر دوش ندارند. يکي از بزرگترين نگراني هاي اعضاي خانواده ها قبولي فرزندان در دانشگاه است، بخش زيادي از در آمد خانواده هزينه تحصيلات فرزندان مي شود وما حصل ان بيکاري اجتماعي و متوقف شدن فعاليت اجتماعي در بخش توليد و خدمات است. ?: اقتصادي عدم تناسب محصول آموزش عالي کشور با نيازهاي اجتماعي و عدم تزريق عادلانه اين محصول در بخش خدمات و توليد باعث خسارتهاي کلان اقتصادي در كشور است .

جذب بيشترين دانش اموختگان عالي كشوردر نظام اداري و بايگاني کردن نخبگان کشور در فايل دولت نه تنها نظام ادراي را كاملا نا كارآمد کرده بلكه بيش از 50 درصد هزينه جاري کشور را به خود اختصاص داده است. بدين معنا که آموزش ما در خدمت هزينه کردن سرمايه کشور براي نخبگان ولي بدون انتظار ازارائه کار مفيد ازاين قشر کارآمد است، به لفظي ديگراين شيوه افراد مستعد کشور را در قالبي مسدود و غير کارا فرو برده است. صنعت كه موثر ترين بخش دانش اموختگان كشور را جذب كرده از جمعيتي كمتر از پنج درصد فارغ التحصيلان اموزش عالي سود مي برد و كشاورزي از استفاده بيش از دو درصد اين دانش اموختگان محروم است . ميلياردها سرمايه گذاري براي نظ ام اموزشي كشور با جذب اين تعداد فارغ التحصيل ، نظام اموزش عالي كشور را تبديل به يك سرمايه گذاري غير اقتصادي و بيهوده كرده است . اين خصوصيات نظام آموزشي کشور را از درک يک معماري جديد براي بازسازي و روزآمد کردن يک نظام آموزشي دور کرده است.

ايران با داشتن 7/18 ميليون دانش آموز، 8/4 ميليون جمعيت پشت کنکوري و 2/8 ميليون نفر کودکي که هنوز به مدرسه راه نيافته اند با توجه به مشکلات فوق بعنوان يکي از جوانترين کشورهاي دنيا نيازمند آموزش است. بديهي است اين امار هيچ استدلالي را نياز ندارد تا اهميت آموزش درکشور را بيان کند. علي رغم مشکلات فراواني که براي فراهم اوردن تسهيلات اموزشي اين جمعيت مد نظر است بايد توجه داشت براي کشوري که داعيه تربيت يک نسل جديد را دارد در يک برنامه ريزي منطقي، جواني بودن چنين جامعه ائي مي تواند يکي از ويژگيهاي ان محسوب شود.

يک و نيم ميليون نفر آموزنده در کشور تصدي آموزش 20 ميليون فرا گير را بعهده دارند. نياز به کلاس درس روز به روز افزايش مي يابد بنا هاي فيزيکي فراوان در اقصا نقاط کشور توسط دانشگاه هاي دولتي، آزاد، پيام نور و... در حال تاسيس هستند. کارشناسان متعقدند که نظام آموزشي در کشور با هزينه ائي فراوان پايه ائي سست را بنا نهاده و با چنين سرمايه گذاري کما کان آموزش عالي کشور قادر نيست بيش از ده درصد علاقمندان به آموزش را بپذيرد. فارغ التحصيلان دوره متوسطه سال تحصيلي جمع جمع پسر دختر 66-1365 (1) 159179 83359 75820 71-1370(1) 248332 136649 111683 76-1375(1) 444703(2) 199018(2) 245685(2) 77-1376(1) 640949(2) 271742(2) 369207(2) 78-1377(3) 582411(2) 260836(2) 321575(2) 79-1378(3) 711582(2) 316035(2) 395547(2) 80-1379(3) 806994 357028 449966

مأخذ

وزارت آموزش و پرورش . (ر.پ). دانشجويان سطوح مختلف تحصيلي دانشگاهها و مراكز آموزش عالي(1) سال تحصيلي جمع جمع مرد زن 81-1380 759870 381505 378365 دانشجويان سطوح مختلف تحصيلي دانشگاه آزاد اسلامي سال تحصيلي جمع جمع مرد زن 81-1380 806639 416571 390068 مأخذ ـ دانشگاه آزاد اسلامي. مركز اطلاعات ، آمار و كامپيوتر فارغ التحصيلان سطوح مختلف تحصيل دانشگاهها و مراكز آموزش عالي(1) سال تحصيلي جمع جمع مرد زن 80-1379 130411 72633 57778 مأخذـ وزارت فرهنگ و آموزش عالي . به استثناي دانشگاه آزاد اسلامي. فارغ التحصيلان سطوح مختلف تحصيلي دانشگاه آزاد اسلامي سال تحصيلي جمع جمع مرد زن 1380-81 196062 109581 86481 مأخذ ـ دانشگاه آزاد اسلامي. مركز اطلاعات ، آمار و كامپيوتر. سالانه بيش از هشتصد هزار نفر از دوره متوسطه فارغ التحصيل شده و به خيل علاقمندان به دانشگاه در ايران اضافه مي شود اين تعداد با ميانگين افزايش بيش از 30 درصد در سال به چهار ميليون و هشتصد هزار نفر متقاضي ورود به دانشگاه مي پيوندد. بدين صورت مي توان گفت با معادلات رشد جمعيت در ايران افزايش ميانگين فارغ التحصيل سالانه بيش از يک ميليون خواهد بود و اين رقم رشد تا سال 2021 قطعي وادامه دار است. بر اساس اين امار افزايش نياز دانشگاه در ايران بيش از 9 برابر نياز جامعه جهاني است.

در سال تحصيلي 1380 -81 دانشگاه هاي کشور بيش از يک و نيم ميليون دانشجو را در خود جاي داده اند. ظرفيت صندلي هاي دانشگاه ها تکميل است و اين دانشگاه ها بيش از اين ظرفيت ندارند، افزايش اين ظرفيت خصوصا در ده ساله گذشته با کاهش کيفيت علمي در کشور همراه بوده است. امار فارغ التحصيلان کمتر از 18 درصد از صندلي هاي اشغال شده در دانشگاه است. جالب توجه است که در سه ساله گذشته تعداد فارغ التحصيلان کمتر از 50 درصد دانشجوياني است که صندلي هاي دانشگاه را اشغال کرده اند. همه اين عوامل بيان از يک نياز معجزه آسا براي راه حل معضل آموزش عالي در کشور دارد و اين ممکن نيست بجز از طريق يک تحول اساسي که بتواند بلحاظ کمي و کيفي پاسخگوي نياز اموزش عالي در کشور باشد. انچه مسلم است توسعه آموزش عالي بايد از يک راه کار اصلي در کشور پيروي کند ولي اينطور که پيدا است اين مشکل نيز مانند توليد، صنعت، کشاورزي، بيکاري و... تابعي از يک راه حل اساسي نيست و در فعل و انفعال اجتماعي راهي بجز ادامه نيازهاي ان وجود ندارد.

لذا جامعه مسئول نظام آموزش عالي ما با فرهنگ موجود در کشور تابعي در بوجود آوردن تسهيلات لازم براي آموزش کشور است. براي توسعه کيفيت دانشگاه هاي فيزيکي کشور حرفي براي گفتن وجود ندارد و شاخصه هاي بررسي ان که در اين مقال امکان پرداختن به ان نيست همه حکايت از افت کيفيت آموزش عالي دارد. لذا حد اقل نتيجه گيري از اين استدلالات اين است که استفاده از شيوه هاي ديگر خسارتي براي کيفيت آموزش عالي کشور در بر ندارد وان را از انچه هست بدتر نمي کند. بديهي است روند موجود پاسخگوي نياز هاي آموزش عالي کشور نيست و راه حل اين نياز در زمان کوتاه به يک معجزه نياز دارد.

وجود نزديک به 5 ميليون فرد مشتاق به اموزش و اضافه شدن يک ميليون فارغ التحصيل در هرسال با نياز هاي مشتاقان ان با امکاناتي از قبيل فضا و مکان در وضعيت موجود کشور و بنيه علمي ان نيست و راهي با مشخصات بهتر از توسعه آموزش مجازي براي آن وجود ندارد. در ادامه اين مبحث بايد بگويم که اينجا بحث بر اين نيست که کدام يک از انواع آموزش توانائي حل اين معضل را دارد. بلکه بايد قبل از هر چيز به عدم دسترسي به اين مشکل و عدم فراهم آوردن آن در فضاي فيزيکي دانشگاه هاي کشور اذعان داشت. در اينجا شايد بهتر باشد قبل از اينکه در مورد فلسفه دانشگاه مجازي و فيزيکي، سنتي و مدرن و سود و زيان هر کدام بحث بشود اين نکته مورد بررسي قرار گيرد که ايا راه حل دومي مي تواند براي معضل آموزش کشور وجود داشته باشد يا خير.

با توجه به اين مشکلات و دلايلي که براي روشن ساختن اينده اين تکنولوژي بيان ادعا کردم بتوان گفت بهترين سرمايه گذاري در آموزش عالي، انتخاب آموزش مجازي باشد چون مي تواند کوتاه ترين و موثرترين راه براي آموزش عالي کشور باشد. اما نبايد فراموش کرد که طي اين راه نياز به يک برنامه ريزي اصولي است تا همانند ديگر سوژه هاي اين کشور تبديل به يک عنصر سود جوئي نشود. بديهي است ورود در اين تکنولوژي قبل از هر چيز نيازمند به توليد اطلاعات است و براي دستيابي به ان بايد از نخبگان کشور و اساتيد دانشگاه استفاده کرد. در اين راه سرمايه گذاري در زمينه توليد اطلاعات متناسب با تکنولوژي اولين قدم براي ورود در اين خط مشي اساسي است. بديهي است اين مورد نيازمند به سرمايه گذاري و اشراف به يک برنامه ريزي بلند مدت دارد که هزينه هاي ان دور از هر گونه جنجال و سود جوئي بايد پرداخت شود. بطور مثال هر واحد درسي بر اساس مصوبه وزارت علوم نيازمند يك ساعت كلاس درس و دانشجوي ليسانس بط ور ميانگين بايستي 136 واحد درسي را طي کند. هردانشجوي فوق ليسانس حد اقل ملزم به گذراندن 32 واحد است .

در صورتي که هرواحد درسي را 1 ساعت و هر ترم را 17 هفته محاسبه کنيم، در مجموع واحد هاي درسي رشته ليسانس حداقل 2312 ساعت و برابر 138720 دقيقه و فوق ليسانس 918 ساعت برابر 55080 دقيقه است . در صورتيكه لازم باشد براي هر دقيقه فيلم اموزشي فقط پانزده هزار تومان سرمايه در نظر گرفته شود. هر رشته ليسانس نياز به سرمايه ائي برابر 2080800000 و فوق ليسانس 826200000 تومان دارد. بديهي است اين نوع سرمايه گذاري پس از طي شدن صحيح اين راه سود آور خواهد بود. در صورتيکه در هررشته ليسانس فقط 1000 دانشجو و براي هر ترم 500 هزار تومان محاسبه شود در آمد يك رشته در يك دوره 4 ساله 4 ميليارد تومان خواهد بود حال اگر اين رقم در تعداد مشتاقان آموزش عالي و بر هزينه سرانه دانشجو در کشور نيز ضرب گردد، شاخص يکي از بهترين معادلات اقتصادي در کشور را نشان خواهد داد. در نتيجه بديهي است استدلال نظ ام هاي اموزشي دنيا براي تغيير به عوامل مختلفي همچون تغيير سياستهاي كلان اجتماعي ، پيشرفت هاي علم جديد، سود اور نبودن دست اورد هاي علمي قبلي ، حذف رشته هاي غير اقتصادي، توزيع دانش اجتماعي ، جبران كمبود هاي بحران زا در جامعه ، تغيير سياست هاي فرهنگي و... بستگي دارد . تغيير نظ ام اموزشي در جهان بر اساس راه كارهاي علمي ، فرهنگي، اجتماعي و سياسي قابل تغيير است .

به اين معنا که آموزش بايد يک ارتباط زنده با جامعه داشته و همگام با مسائل اصلي پيشرفت کند. هرچند لازم است جوامع آموزشي بخش عمده ائي از تعيين مسير جامعه را در دست داشته باشند ولي اين فرماندهي از دهه 50 ميلادي به بعد از ارتباط خود با اين مراکز کاسته و عوامل موثر ديگر اجتماعي اين فرمان را مهار و بدست خود گرفته اند. شايد اين رابطه عادلانه توصيف نشود ولي وجود اين مديريت علاوه بر وابستگي به هر يک از اين عوامل باعث سرعت در پيشرفت و عملي شدن ان در ارتباط با جامعه شده است. روز به روز بازار علم نيز به بازار جهاني نزديک مي شود.

علم وبازار دو شريک مستقيم شده اند که در اين سود دهي مشارکت دو طرفه دارند و مخاطبين يکديگر را راضي مي کنند. در جامعه اطلاعات محور کنوني دو جامعه وجود دارد جامعه فقير و غني اطلاعاتي، جامعه غني جامعه ائي است که از مهارت هاي علمي و فني خود در عمل استفاده مي کند و جامعه فقير جامعه اي است که روزبه روز از انسان قرن جديد و مهارتهاي مربوط به ان فاصله مي گيرد. مسلما بخش مهمي از اين تغييرات دست خوش پيشرفت عوامل جهاني است ولي نبايد فرايند عامل پر هزينه ائي به نام اموزش را جداي از نيازهاي اجتماعي , اقتصادي و فرهنگي يك كشور مورد بررسي قرار داد و در پوسته ائي جداي از فعاليت هاي جهاني علم موضع گرفت. تکثر و تنوع عامل ذاتي علم و دانشگاه است.

در سال 1842 دانشگاه هاروارد از پذيرش دانشجويان ايالات ديگر مغرور بود در ان زمان وقتي اين دانشگاه سه دانشجوي ويرجينيائي را پذيرفت انها را تحقير مي کرد پس از مدتي علاوه براينکه دانش انها شاخص شد تاثير قابل ملاحظه ائي بر آموزش اين دانشگاه گذاشت و باعث يک خط مشي آموزشي جديد در اين دانشگاه شد. (Bowen,W.G.,&Bok, D 1998) علم جداي از تحولات جديد و روز امد شدن و ورود در وادي پژوهش، فرهنگ، اقتصاد و اجتماع به کارگاهي تبديل شده که وسائل ازمايشگاهي ندارد و براي آزمون تجربيات خود قاصر و بديهي است محصول ان صرفا ورشکستگي و بيکاري است. توليد اطلاعات بعنوان شاخص اوليه آموزش مجازي در کشور نياز به يک فعاليت جمعي دارد. با توجه به اينکه اصل اطلاعات نزد نخبگان و دانشوران کشور است در اين راه بهترين پيشنهاد راه اندازي اين فعاليت همراه با فعاليت هاي جهاني وبهره گيري از اين عزيزان است.

البته اکثر دانشگاه هاي جهان علاوه بر اينکه بيشترين استفاده را از يارانه هاي اختصاص يافته دولت و بخش خصوصي در اين زمينه مي برند اينده دانشگاه هاي خود را کوچک شدن فضاي فيزيکي و بزرگ شدن گستره جهاني ان پنداشته و همراه با توسعه اين دانش از فعاليت هاي عمراني خود کاسته و در اين زمينه سرمايه گذاري مي کنند. صاحبان اطلاعات و علم دريافته اند که اين اقدام به سرانجام خواهد رسيد. لذا اکثر به اين نتيجه رسيده اند که در اين راه سهيم شوند. دانشگاه ها و مراکز عالي براي آموزش هاي فني مورد نياز انها سرمايه جدي را در نظر گرفته و اکثر اساتيد خود را براي ارائه جهاني اين تکنولوژي اماده مي سازند. بديهي اگر هزينه اين سرمايه گذاري در دانشگاه هاي کشور صرف شود علاوه بر ايجاد زمينه هاي فرهنگي توسعه فن اوري اطلاعات، با توجه به نياز ده برابر کشور مي تواند از هر نوع بيکاري اصحاب علم که احتمالا نگران خطرات اين تکنولوژي و اينده خود هستند پيشگيري کند.

در اين راه همچنين مي توان اعضاي هيت علمي دانشگاه هاي کشور را که بيش 98 برابر علاقمندان به ورود دانشگاه ها هستند براي توسعه سريع اين مهم سازماندهي نمود. اين تلاش براي جلوگيري از سود جوئي افرادي را که احتمالا بودجه اختصاص يافته به تکنولوژي جديد را چپاول خواهند کرد بهترين روش عملي خواهد بود. در هر صورت ما بايد بپذيريم اين راه سپري شده و اين کودک براه خواهد افتاد. در بخش آموزش مجازي خريد تکنولوژي ساده ترين راه است. پرداختن به مسائل جنبي فن آوري اطلاعات و صرفا خريد و واردات سخت افزار و راضي شدن به ارائه گزارش هاي ان بعنوان فعاليت هاي اساسي، ما را از توليد اطلاعات اثر بخشي هاي داخلي واستقلال در برابر نمونه هاي خارجي ان دور مي کند.

کندي در شروع، عدم سازماندهي و مديريت در اين مورد ما را مجبور به از بين بردن بودجه هاي کلان داخلي و خريد نمونه هاي نا هماهنگ خارجي با فرهنگ ملي مان خواهد ساخت. اين بي توجهي باعث مي شود از ابتدا بدليل ندانم کاري بازار اين فعاليت را در دست دانشگاه هاي خارجي قرار داده و اولين دانشگاه ها را در خارج تاسيس کنيم يا پس از مدتي به خريد و ترجمه ان مجبور شويم. همه اين نکات هم اکنون بازار مغشوشي را در کشور بوجود آورده است. سبقت مديران کشور براي خريد اين تکنولوژي که اکثرا از چهار چوب آن جدا و بي اطلاع هستند به صرف تعريف از ظواهر ان، حتي امکان هر گونه رابطه صحيح با دانشگاه هاي و موسسات موثر خارجي را از بين برده است. انچه مسلم است از اين بازار مکاره نيز بجز سود جويان کسي بهره نخواهند برد. پيش بيني اين اقدامات نشان خواهد داد پس از مدتي پذيرش دانشجو براي دانشگاه هاي خارجي که هم اکنون در کشور فعال شده اند با بهائي باندازه دانشگاه هاي ازاد و بخش خصوصي داخلي مقرون بصرفه خواهد بود. ولي بايد گفت ان زمان براي رقابت خيلي دور و به قيمت از دست دادن بسياري از انديشمندان کشور تمام خواهد شد.

منابع شوراي اطلاع رساني ، 30 خرداد 1381، نوع و نسبت حجم استفاده از سرويس هاي مختلف اينترنت • مأخذ ـ وزارت آموزش و پرورش . فقط فارغ التحصيلان دوره روزانه . فارغ التحصيلان دوره نظام قديم فقط در سرجمع واجزاي آن منظور شده است. آمار ارائه شده مربوط به دوره هاي روزانه و شبانه مي باشد. • مأخذـ وزارت فرهنگ و آموزش عالي وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري . وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري. موسسه پژوهش و برنامه ريزي آموزش عالي

ماخذ

دانشگاه ازاد اسلامي، مرکز اطلاعات، آمار و کامپيوتر. Bowen,W.G.,&Bok, D., 1998, The Shope of the Rive:Long-term Consequences of Considerinr Race in College and University Adminission. Nj: Princeton University Press.

Goodridge Elisabeth, May 13, 2002, E-Learning Struggles To Make The Grade http ://www.informationweek.com/story/IWK20020509S0011 McCann Benjamin, May, 2001, VIRTUAL CAMPUS: Underlying Technologies and Model Development, university of wollongong InterWise, Inc.

and Morgan Keegan, 2/12/2002,Taking the First Steps A Checklist to Choose a e-Learning Live, http ://www.digitalpipe.com/pdf/dp/white_papers/e_learning/interwise.pdf Tischelle George, Marianne Kolbasuk McGee, March 10, 2003, Elearning helps companies capture the knowledge of retiring employees and gain competitive edge, www .informationweek.com Universitas 21,(2002) `Introduction', http ://www.universitas.edu.au/ Yair Levy, (2002) AN OVERVIEW OF NEXT-GENERATION INTERNET BASED DISTANCE LEARNING SYSTEMS, Florida International University, College of Business Administration