عوامل اصلي قيام - امام سجاد علیه ‏ السلام و قیام مدینه نسخه متنی

عوامل اصلي قيام

1 ـ نارضايي قاطع مردم مدينه ـ كه سالها كينه بني اميه را در دل داشتند و بيشترين مردم مدينه را انصار تشكيل مي دادند.ـ اولين عامل قيام بود. آنها از مخالفان سرسخت بني اميه بودند و سابقه شورش عليه عثمان را در پرونده داشتند. گروههاي ديگر مردم مدينه كه مخالف بني اميه بودند، عبارتند از: (5)

الف) خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله

ب) خاندان زبير
ج) خاندان ابوبكر
د) خاندان عمر

2 ـ كشتار، سركوب و اسارت خاندان رسالت كه احساسات و عواطف همه را جريحه دار ساخت و مردم را به انتقام گرفتن از حكومت واداشت. علاوه بر اين، چيزي كه در برانگيختن مردم مؤثر بود، شيون بانوان بني هاشم بود كه سبب بيداري گروههاي مردم مدينه شد.

3 ـ تظاهر يزيد به فسق و فجور و علني شدن جنايات و تبهكاري هاي او(6) نيكان و غيرتمندان متدين را برآن داشت تا قيام در برابر حكومت يزيد را يك واجب شرعي بدانند و به خاطر سكوتشان در پيشگاه خداوند متعال احساس مسؤوليت كنند. به طوري كه يكي از شورشيان ـ كه عبداللّه بن حنظله نام داشت.ـ مي گويد: «به خدا سوگند، ما در برابر يزيد قيام نكرديم مگر آن كه ترسيديم از آسمان برما سنگ ببارد....»

رهبري قيام

به دنبال گزارشي كه نمايندگان مردم مدينه از شام ارائه دادند، انقلابيان پرشور با عبداللّه بن حنظله ـ كه يكي از نمايندگان بود.ـ بيعت كردند و او را به رهبري پذيرفتند. آن ها يزيد را غياباً از خلافت بركنار ساخته، بني اميه را ـ كه شمارشان در مدينه به هزارتن مي رسيد.ـ در خانه مروان بن حكم محاصره و از شهر بيرون كردند.(7)

انگيزه قيام

انگيزه قيام، مقدس بود؛ چون براي مبارزه و ريشه كن ساختن فساد و فحشا تحقق يافت. مردم مدينه ازنزديك شاهد اعمال و رفتار افراد و حكّام بني اميه بودند. اين نظارت سبب نفرت آنها شد و توانست با گزارشي كه امام سجاد عليه السلام از كربلا و كوفه و شام، بيان كرد و نيز سخنان نمايندگان اعزامي به شام سبب قيام همگاني شود.(8)

نتيجه قيام

وقتي خبر شورش اهل مدينه به شام رسيد، يزيد ـ كه پس از آن همه عطايا انتظار چنين واكنشي نداشت.ـ به شدّت خشمگين شد و لشكري دوازده هزارنفري به فرماندهي مسلم بن عقبه ـ كه سنگدلي و قساوتش در ميان فرماندهان سپاه معاويه معروف و يك چشمش را در صفين از دست داده بود.ـ براي سركوبي مردم مدينه فرستاد.(9)

اين پلنگ زخم ديده يك چشم ـ كه بيش از نود سال از عمرش مي گذشت.ـ ابتدا شهر را محاصره كرد و براي مردم پيام فرستاد(10) كه تا سه روز مهلت دارند تا تسليم شوند. مردم زير بار نرفتند و به جنگ با او برخاستند. ابتدا پيروزي با مردم بود ولي در نهايت مسلم پيروز شد؛ شهر را به تصرف درآورد و به سربازان خود اجازه داد تا سه روز هر كاري كه بخواهند با جان و مال و ناموس مردم انجام دهند.

تعداد كشته شدگان مدينه را تا ده هزار(11) نفر نيز ذكر كرده اند. سيصد پستان از زنان بريدند و به 800 دختر تجاوز كردند. به طوري كه تا سالها والدين در ازدواج دخترانشان سالم بودن آنها را تضمين نمي كردند.(12)

سپس مسلم مردم مدينه را وادار ساخت به بندگي يزيد اقرار كنند و امتناع كنندگان را از دم تيغ گذراند.(13)

نقش امام سجاد عليه السلام در قيام مدينه

امام سجاد عليه السلام قبل از ورود كاروان اسرا به مدينه، دستور داد؛ خيمه هايي در بيرون مدينه نصب و مردم شهر را از رسيدن كاروان آگاه سازند. بيان حوادث تلخ كربلا و كوفه و شام به وسيله او، زمينه قيام را فراهم كرد. پس از آن نيز درهر فرصتي مانند آب خوردن و سربريدن حيوان، تشنگي شهداي كربلا و قرباني شدن آنها را يادآور مي شد. زنان بني هاشم نيز با گريه و شيون براي شهدا سبب بيداري گروههاي مدينه شدند و آن ها را به غيرت واداشتند. بنابراين، امام سجاد عليه السلام به خوبي توانست پيام كربلا را به مردم مدينه منتقل سازد و زمينه هاي اعتراض و شورش را فراهم آورد.

موضع امام سجاد عليه السلام

امام عليه السلام قيام مردم مدينه را تأييد نكرد بلكه موضع مخالف گرفت و يارانش را از شركت در آن نهي كرد.(14)

اگر موقعيت آن روز امام سجاد عليه السلام را با تمام ابعادش در نظر بگيريم و معتقد باشيم او معصوم است و مصالح جامعه را بيش از هركسي در مي يابد، سبب اين رفتار حضرت آشكار مي شود. آن حضرت تنها راه پيشروي خود و دين را در سكوت و تحمل مظلوميت مي دانست و به دلايلي در قيام مدينه شركت نكرد كه برخي از آنها به خود امام و اهل بيت عليهم السلام برمي گردد و بخشي به مردم و نظام و حكومت.

چرا امام چهارم در قيام «حرّه» شركت نكرد؟

الف) ورود امام به قيام مدينه ثمرات قيام كربلا را از بين مي برد. اگر امام سجاد عليه السلام قيام مردم مدينه را تأييد و حمايت مي كرد، خلع سلاح مي شد و زمينه تبليغ و روشنگري مردم از او سلب مي شد و خون شهيدان كربلا پايمال مي گرديد؛ چون دشمن دون از هيچ ستمي به اهل بيت عليهم السلام كوتاهي نمي كرد. طبري مي نويسد: هنگامي كه يزيد، مسلم بن عقبه را به سوي مدينه فرستاد، به او گفت: علي بن الحسين عليه السلام در كار شورشيان دخالتي نداشته، پس با او بد رفتاري نكنيد.(15)