نگهبان مرزهاي فضيلت - نگهبان مرزهای فضیلت نسخه متنی

نگهبان مرزهاي فضيلت

غلامرضا گُلي زواره

* دو بال علم و تقوا

در سال 1314 هـ.ش آية الله سيد محمد حسن الهي و برادرش به دليل اختلال در وضع معاش و نرسيدن مقرّري از ايران به موطن خويش (تبريز) بازگشت، آية الله الهي در حوزه تبريز به تدريس فلسفه از شفا و اسفار و ساير كتاب‏هاي ملاصدرا اشتغال ورزيد و در ضمن برخي جويندگان كمال را به سوي قله معنويت هدايت نمود.

نامبرده انساني بسيار ساده، بي‏آلايش، فروتن، مهربان و مربي نفوس بود. علامه طباطبايي در مناسبت‏هاي گوناگون براي شاگردان خود از خصوصيات روحي ايشان سخن مي‏گفت و اخلاق و رفتارش را تمجيد و تحسين مي‏كرد و هوش و استعداد و توانايي‏هاي علمي برادر را مي‏ستود و در جلسه‏اي نقل كرده بود:

«برادر ما راجع به تأثير صدا و كيفيت آهنگ‏ها و تأثير آن در روح و به طور كلّي از اسرار علم موسيقي و روابط معنوي روح با صداها و طنين‏هاي وارده در گوش، كتابي به رشته تحرير درآوردند كه انصافا اثر نفيسي بود و تا به حال (زمان نقل اين مطلب) در

دنياي امروز بي‏نظير و از هر جهت بديع و بي‏سابقه بود، لكن بعد از اتمام آن، بيم آن را پيدا كرد كه به دست نااهلان و حكّام جائر بيفتد و تشكيلات نامشروع از آن استفاده سوء بنمايند، لذا آن را به طور كلي مفقود نمود.»

آية الله حاج سيد محمد حسن الهي از جميع جهات مشابه علامه طباطبايي بود و در سبك و شيوه، سعه صدر و همت عالي، زندگاني زاهدانه به معناي واقعي، دوري از اهل دنيا، رابطه با خداوند، انس و الفت با ذكر و عبادت توأم با ادراك و بصيرت و معرفت، شيفتگي به شرع مطهر و محبت توأم با معرفت نسبت به خاندان عصمت و طهارت، تلاش در جهت اعتلاي كلمه حق و از خودگذشتن در اين راه، كمك به همنوع و رسيدگي به فقرا و مساكين نمونه‏اي بارز و در خطه آذربايجان و منطقه تبريز معروف و مشهور و در بين اهالي به پاكي و طهارت نفس و وارستگي زبانزد خاص و عام بودند.1

اين فرزانه ناشناخته در سال 1345 هـ.ش به شهر مقدس قم مشرّف گرديد و قريب يك سال در اين مكان مبارك اقامت گزيد و تني چند از افاضل حوزه علميه قم در همين مدت كوتاه از فيض وجودش بهره‏مند گشتند، كه در ميان آنان علامه حسن‏زاده آملي بيش از ديگران از حضور پرفروغش استفاده كرده است، چنان كه خود در جايي نوشته است:

آية الله حاج سيد محمد حسن الهي از جميع جهات مشابه علامه طباطبايي بود و در سبك و شيوه، سعه صدر و همت عالي، زندگاني زاهدانه به معناي واقعي، دوري از اهل دنيا، رابطه با خداوند، انس و الفت با ذكر و عبادت توأم با ادراك و بصيرت و معرفت، شيفتگي به شرع مطهر و محبت توأم با معرفت نسبت به خاندان عصمت و طهارت.

«در سنه هزار و سي‏صد و چهل و پنج هجري شمسي آية‏الله جناب آقاي سيد محمد حسن الهي قاضي طباطبايي (برادر مكرم استاد علامه طباطبايي ـ رفع الله تعالي درجاته المتعالية) كه در حوزه علميه قم براي افاده و افاضه رحل اقامت افكنده بود، اين كمترين از محضر انورش بهره‏مند بود.»

ايشان در جاي ديگري خاطر نشان نموده است: «در همه حال استادم، حكيم متأله آية الله آقا محمد حسن قاضي طباطبايي تبريزي مشهور به الهي ـ اعلي الله مقامه ـ پيوسته مرا به مراقبت و نگاه داشتن ادب در برابر خداوند و محاسبه نفس بسيار توصيه مي‏فرمود و من نفحات انفاس شريفش و بركات فيوضات منيعش را فراموش نمي‏كنم.»2

وقتي در خصوص اين شخصيت از استاد حسن زاده آملي سؤالي شده بود، ايشان چنين جواب دادند: «آن جناب از تبريز گرفته تا نجف اشرف و مراجعت از نجف ـ كه به تبريز آمدند ـ و علامه طباطبايي در تمام درس و بحث و شئونات ديگر با هم بودند، آن بزرگوار هم جامع علوم عقلي و نقلي بود و رياضت‏هاي نفساني او بسيار عجيب بود.

وقتي به حضور استاد علامه طباطبايي رسيدم آن جناب از من سؤال كرد: شما اخوي را چگونه يافتيد، بنده واقعيتي را اظهار كردم، گفتم: آقاجان، جناب اخوي خيلي بذول است و اين اخوي (علامه) خيلي كتوم است آن جناب خيلي بخشنده بود، البته در تبريز ماند و از اين گونه تأسفها (محروميت از كمالات علمي او) براي ما هست، من مشاهداتي، مكاشفاتي و حلاوتي از جناب حاج محمد حسن الهي دارم كه اگر بخواهيم بعضي از اين امور را بازگو كنيم شايد موجب استعجاب بعضي واقع شود.»3 آية الله جعفر سبحاني نيز به اين مكاشفات اشاره دارند.4