آثار جسمي و روحي استرس

نويسنده: دكتر ساحل همتي ، روانپزشك

براي مقابله با حوادث استرس زا، بايد راه حلهايي غير از خشم و اضطراب را انتخاب كنيم

واژه استرس، امروزه بسيار بر سر زبانهاست، زيرا اين مقوله، افراد زيادي را درگير كرده است.

اما استرس (Stress) چيست؟

استرس واژه‌اي است در اصل به معني فشار و نيرو به بيان ديگر هر محركي كه در انسان ايجاد تنش كند و در او واكنشي برانگيزد عامل استرس زا شناخته ميي شود. اين عامل مي تواند يك رويداد يا يك وضعيت باشد. تنش ايجاد شده و پاسخ به آن فرآيندي را به وجود مي آورد كه به آن استرس مي گويند.

امروزه پژوهشگران استرس را پاسخي مي دانند كه بدن در برابر خواسته هايش نشان مي دهد. اين پاسخ يك پاسخ غير اختصاسي است. به طور دقيق تر، بايد گفت: هرگاه عاملي موجب شود كه بدن دچار تنش شده و ثبات و تعادلش را از دست بدهد، به طور خود به خود پاسخ و واكنشهايي از خود نشان مي دهد تا تعادل از دست رفته را باز گرداند و به حالت پيشين برسد.

در رابطه با استرس ذكر سه نكته لازم است:

1 - در مقابله با استرس بدن انسان از الگوي عام و يكسان پيروي مي كند و فرآيندهاي عصبي - شيميايي معيني طي مي شود . رويدادهاي هيجانزاي ناخوشايند، همان اندازه واكنش در بدن ايجاد مي كنند كه يك رويداد خوشايند مي تواند به وجود آورد. براي مثال خبر خوش و يك موفقيت بزرگ هم مي تواند براي فرد بهت زدگي ايجاد كند.

2 - استرسهاي شديد و يا پياپي كه ممكن است آثاري فزاينده داشته باشد در همه حال منجر به از پا درآمدن فرد نمي شود زيرا پاسخ ديگري كه فرد مي تواند به عامل يا شرايط استرس زاي پابرجا دهد اين است كه خود را با آن سازگار كند (سازگاري آموخته) . به بيان ديگر سازگاري مي‌تواند به معني قطع مقابله با عامل استرس زا باشد. نمونه آن خو گرفتن فرد به كارهاي سخت و طاقت فرساي خود است.

3 - با وجود سازگاري با شرايط استرس زا و خو گرفتن به آن، ولي فرد نمي تواند از آثار آن مصون بماند. هر چند از پا در نمي آيد اما دچار فرسودگي هاي جسماني ، عاطفي ، و رواني مي‌شود. براي مثال كارگري كه در معدن و با شرايط سختي زندگي و كار مي كند، پس از مدتي دچار افسردگي و بي حوصلگي مي شود.

البته يك نوع ارتباط ميان عامل استرس زا و شدت و ماهيت استرس وجود دارد. يعني پاسخ بدن در برابر عوامل گوناگون متفاوت بوده و به نوع عامل استرس بستگي دارد و آنچه كه مهمتر است ذكر اين نكته ظريف است كه «‌برداشت فرد از رويداد و يا لرزيابي رويداد و راههاي مقابله با آن در تعيين استرس بسيار مؤثر است.»

به طور خلاصه بايد گفت با وقوع يك رويداد بالقوه استرس زا براي يك فرد ، با توجه به ويژگيهاي شخصيتي ، شرايط زندگي امكانات يا منابع موجود فرد و تجربه هاي زندگي اش ، پاسخ به آن استرس متفاوت است.

مكانيزمهاي زيست شناختي استرس

در يك موقعيت استرس زا چه اتفاقي مي افتد؟ تنش سريع تر مي شود و اكسيژن بيشتر به اندامهاي بدن مي رسد. ضربان قلب افزايش مي يابد، ريتمهاي مغزي نيز سريع تر مي شود. عضلات به علت افزايش اكسيژن ، تحريك شده و دفاعهاي مصون كننده بدني فعالتر مي شود.

سيستم هورموني

آدرنالين مؤثرترين ماده اي است كه مي تواند تغييرات زيست شناختي را براي مقابله با استرس شكل دهد. ابتدا با تحريك عصبي مغزي و تحريك هورمون استرس و آدرنالين (Adernalin) پاسخهاي كوتاه مدت ظاهر مي شود. ( مثلاً‌ پاسخهايي كه در رابطه با مبارزه و گريز و خشم هستند) با بالا رفتن مواد هورمون و ترشح آنها در هنگام خشم، ترس ، اضطراب و بر روي ساير قسمتهاي بدن اثراتي ظاهر مي شود.

با تسهيل جريان اسيدهاي چرب در فرد مبتلا به تصلب شرايين و رسوب چربي و سفت شدن شرايين ،‌ سكته قلبي و مغزي رخ مي دهد.

با ترشح هورمون استرس ، ترشح كورتيزول و بسياري از هورمونهاي وابسته به آن مثل آلوسترون و به طور فزاينده اي افزايش يافته و منجر به بيماري فشار خود، بيماري قند خون و ضايعات مفصلي خصوصاً از نوع روماتيسم ميشود.

سيستم دفاعي بدن با ترشح هورمون استرس دچار اختلال مي شود و در نتيجه انواع اختلالات پوستي ، آسم و تنگي نفس و بالاخره بسياري از سرطانها و بيماريهاي بدخيم را ايجاد مي كند. از ديگر بيماريهاي روان تني Psyohe-somatic و يا بيماري وابسته به استرس مي توان زخم معده ، پركاري و مسموميت تيروئيد ، تورم جدار روده و اختلالات معده اي و روده اي متنوعي مثل يبوست ، تهوع و . را نام برد.

چه بايد كرد؟

آيا مي توان در زندگي روزمره از حوادث استرس زا اجتناب كرد، بسياري از مسائل استرس زا غير قابل اجتناب هستند اما مي توانيم با شناخت منطقي مسائل و استفاده از راه حلهايي به غير از خشم و اضطراب در برخورد با آنان ، به بهبود بهداشت رواني خود، اطرافيان و بالاخره جامعه كمك كنيم.