معرفي ترجمه‏اي جديد از قرآن كريم به تركي آذري

رسول اسماعيل‏زاده

در سال‏هاي اخير حركت ترجمه قرآن كريم در ميان ملل اسلامي از سرعت بيشتري برخوردار شده و پژوهشگران قرآني با كنكاش در معاني و مفاهيم آيات الهي و تبيين دقايق كلمات اين كتاب آسماني، راه جديدي را در جهت دستيابي بيشتر به حقايق قرآن كريم گشوده‏اند. البته اين مطلب قابل انكار نيست كه موفقيت‏هاي امروز قرآن پژوهان و مترجمان در زمينه ترجمه قرآن مرهون تحقيقات علمي گذشتگان است و دستاوردهاي علمي معاصر از تلاش‏هاي علمي گذشتگان سرچشمه مي‏گيرد.

با نگاهي به ترجمه‏هاي كهن قرآن كريم و همچنين بعضي از ترجمه‏هاي كلاسيك قرآن به زبان تركي آذري، در مي‏يابيم كه در بيشتر آنها دستور زبان و قواعد ادبي به صورت كامل رعايت نشده است، و اين امر موجب عدم درك صحيح خوانندگان از آن است، چرا كه در اين نوع ترجمه‏ها ارتباط كلمات و تركيب جملات و پيوستگي و ارتباط معنوي آيات با يكديگر به درستي مشخص نيست؛ به خصوص در آيات طولاني، اين گسستگي و پيچيدگي دو چندان است. مترجمان معاصر، با بررسي آثار گذشتگان به اين نتيجه رسيده‏اند كه ترجمه قرآن بايد به زبان ادبي باشد تا بتواند ظرايف و لطايف قرآني را تا حدّ ممكن به زبان مقصد منعكس كند، و اين امر به عنوان يك سنّت علمي، مورد قبول عموم مترجمان قرار گرفته است.

در بررسي محتوايي ترجمه‏هاي كهن به ويژگي ديگر اين نوع ترجمه‏ها نيز پي‏مي‏بريم، و آن اين كه در اين نوع ترجمه‏ها هر چند ساختار جملات طبق اصول و قواعد زبان ترجمه نبوده است، ليكن مترجمان با كمال دقت و ژرف نگري كوشيده‏اند كه ترجمه هيچ واژه و حرفي‏را فروگذار نكنند و مفاهيم و معاني دقيق قرآن را به زبان مقصد منعكس نمايند كه اين در جاي خود قابل ستايش است. در ترجمه‏هاي جديد نيز برخي از مترجمان با پيروي از گذشتگان، به معاني كلمات و معادل‏يابي دقيق واژه‏ها و شيوايي و سلاست جملات اهميت فراوان داده‏اند، اما به رغم اين دقت و تلاش، هنوز يك ترجمه مطلوب ارائه نشده است. البته اين امر معلول دشواري متن است، زيرا قرآن، كلام خداوند است و از ويژگي‏هايي برخوردار است كه بشر عادي نمي‏تواند تمام ابعاد آن را درك كند. ترجمه‏اي كه از قرآن انجام مي‏شود در حقيقت، مانند كار يك دوربين عكاسي است كه از آن همه منظره‏هاي زيبا و دل‏انگيز تنها مي‏تواند يك تصوير سياه‏وسفيد يا حداكثر يك عكس رنگي ارائه دهد.

يكي از مشكلات اساسي در ترجمه قرآن به زبان تركي آذري در مقايسه با ساير زبان‏ها، كمبود مآخذ و منابع قرآني به اين زبان است؛ بدين معني كه در ارتباط با تفسير و علوم قرآني، مآخذ قابل ملاحظه‏اي وجود ندارد تا بتوان از آنها در ترجمه استفاده كرد. با وجود مشكلات فوق وبا توجه به ضرورت ترجمه قرآن كريم به زبان تركي آذري و احساس وظيفه ديني مدت‏ها بود كه اين جانب در صدد تهيه مقدمات كار جهت ترجمه جديدي با رعايت اصول ادبي و معيارهاي ترجمه مطلوب بودم، ولي به دلايلي مبادرت به اين كار برايم ميسر نبود. تا اين كه از سال 1374 با راهنمايي‏هاي استاد ارجمند جناب حجة‏الاسلام والمسلمين آقاي محمد نقدي، مسئول محترم مركز ترجمه قرآن مجيد به زبان‏هاي خارجي، اقدام به اين مهم نمودم. در آغاز كار با توجه به روش پسنديده مركز ترجمه قرآن، ترجمه‏هاي موجود را مطالعه و بررسي كردم و نقاط ضعف و قوت آنها را تبيين، و موارد قابل استفاده را مشخص نمودم و به مقدار لازم از نقاط قوت آنها بهره مند شدم. در ضمن كار نيز علاوه بر استفاده از ترجمه‏هاي فارسي و تركي استانبولي، از تفاسيري همچون تفسير كشاف، مجمع البيان، الميزان، تفسير البيان ملاحسن شكوي‏زاده بهره جستم.

در اين جا به روشي كه در اين ترجمه اتخاذ شده و مترجم خود را ملزم به‏رعايت آن مي‏دانسته است به طور مختصر اشاره مي شود:

1. با توجه به رشد وسيع و تجديد حيات زبان و ادبيات تركي آذري در ميان اقشار جامعه آذري زبانِ كشورمان تلاش نموده‏ام كه ترجمه سليس و روان باشد و دستور زبان و قواعد ادبي تركي آذري كاملاً در آن رعايت گردد. چرا كه بر اين امر اعتقاد راسخ دارم كه با توجه به عظمت قرآن، ترجمه آن هرچه بيشتر ادبي و جامعِ نكات بديعي و قواعد دستوري زبان باشد، از ارزش و كمال بيشتري برخوردار خواهد بود.

2. سعي بر اين بوده است كه آيات قرآن به طور دقيق ترجمه شود و هيچ واژه و حرفي در ترجمه ناديده گرفته نشود؛ حتي حروفي كه بيانگر تأكيد، تنبيه، تحقيق، تقليل، اختصاص، ملكيت، تعظيم، تعريف و غيره هستند، نيز به نوعي در ترجمه انعكاس يابند.

3. قصد بر اين بوده است كه براي هر يك از كلمات قرآن معادل صحيح، جامع و رسايي انتخاب شود. براي معادل يابي بعضي از واژه‏ها به مآخذ متعدد وبه فرهنگ‏هاي گوناگون مراجعه شده و با اهل لغت مشاوره به عمل آمده است.

4. از تفسير آيات تا حد امكان خودداري شده، و افزوده‏ها در ميان كروشه و توضيحات درميان پرانتز قرارگرفته‏است تاترجمه متن‏آيات از افزوده‏ها و توضيحات كاملاً متمايزگردد.

5. سعي نموده‏ام كه آيات، تعبيرها، تركيب‏ها و جملات مشابه مانند «اليم»، «شديد العقاب»، «سميع بصير»، «فبايّ آلاءِ ربّكما تكذّبان»، «ثم استوي علي العرش»، «لا تجزي نفس عن نفس شيئا» و امثال اينها را كه در سوره هاي قرآن تكرار شده‏اند يكسان و هماهنگ ترجمه كنم. با اين حال در اين مورد نيز راه اعتدال را برگزيده‏ام.1

شايسته است در اين جا از عزيزاني كه هر كدام به نوعي اين جانب را در اين كار ياري نموده‏اند تشكر كنم.

اكنون به عنوان نمونه، بخشي از ترجمه مورد نظر را، به دو خط نسخ و سيريلي، در اين جا مي‏آورم، و از خوانندگان و قرآن پژوهان آذري استدعا دارم كه هرگاه در اين ترجمه به لغزشي برخوردند، آن را يادآوري كنند و مرا از نظرات دقيق خود بهره‏مند سازند.

1. درباره اين موضوع، مقاله‏اي تحت عنوان «يكساني و هماهنگي ترجمه قرآن» توسط جناب آقاي كريمي نيا در شماره اول مجله ترجمان وحي به چاپ رسيده است.