کلمها از خانواده چليپاييان Brassicaeae و همگي از جنس Brassica و بسياري از آنها متعلق به گونه Oleraceae هستند. اين گياهان از زمانهاي بسيار قديم در سواحل درياي مديترانه و سواحل غربي اروپا به صورت خودرو (Brassica oleraceae var . Silvesteris ) مي روييد. کلمهاي خودرو در اين مناطق چند ساله اند ، داراي تعداد زيادي برگ و انشعابات شاخه اي هستند و در سال دوم پس از جوانه زدن به گل مي نشينند . بهر حال انواع مختلف کلمهاي امروزي نمي توانند از يک گونه خودروي خاصي به وجود آمده باشند . به نظر مي رسد که کلم گل در مناطق شرقي درياي مديترانه و کلم قمري در مناطق مرکزي درياي مديترانه به وجود آمده اند . در صورتي که منشاء ساير کلمها در سواحل اقيانوس اطلس است . برگها و دانه هاي روغني کلمها از چندين هزار سال پيش مورد استفاده قرار مي گرفت . اولين گزارشات در مورد کلمها مربوط به روميان و يونانيان قديم است . در آن زمان پراکندگي انواع کلمها عنوان شده بود . اغلب کلمهاي امروزي از نوع برگي مربوط به زير واريته acephala است . انواع کلمها در قرن 8 ميلادي در اروپا شناخته شدند و ابتداء در قرن 11 ميلادي وجه تمايز کلم پيچ قرمز و کلم پيچ سفيد مشخص گرديد . در قرن 16 ميلادي کلم پيچ ميلان ، کلم قمري و کلم گل و در قرن 18 کلم تکمه گزارش گرديدند .
مشخصات گياهشناسي
به غير از کلم علوفه اي که در دامداريها براي تعليف دام استفاده مي شود ، امروزه در سبزيکاري انواع مختلفي از کلمها کاشت مي شوند که قسمتهاي قابل استفاده آنها نسبت به گونه هاي مختلف متفاوت اند . مثلا در پاره اي از انواع ، برگهاي گياه مورد استفاده قرار مي گيرند مانند انواع کلم پيچ ، کلم تکمه و کلم سبز و در بعضي ديگر ساقه متورم شده آن مصرف غذايي داشته مانند کلم قمري و بالاخره در پاره اي ديگر، گلهاي باز نشده همراه با دمگلهاي آنها به مصرف تغذيه مي رسند مثل کلم گل و کلم گل بروکلي . از نظر گياهشناسي اغلب کلمها داراي ريشه سطحي و کوتاه هستند . برگها در کلم سبز و کلم تکمه در انتهاي ساقه قرار مي گيرد . و يا اينکه برگها در انواع کلم پيچ بر روي ساقه کوتاه و نسبتا ضخيمي به صورت يک مجموعه کروي شکل ظاهر مي شود . گرده افشاني کلمها با باد و حشرات انجام مي گيرد . اغلب اين نباتات دو ساله اند يعني در سال اول از بذر ، گياه سبز توليد شده و پس از زمستان گذراني در سال دوم بذر مي دهد . کلمها همگي مقاوم به سرما بوده و در آب و هواي خنک بهتر رشد مي کنند . در نواحي گرم جنوبي آن را در اواخر پاييز و زمستان مي کارند . احتياجات زراعي آنها شبيه به يکديگر است و توسط آفات و بيماريهاي مشابهي مورد حمله قرار مي گيرند . گياهاني که در اين مجموعه مورد بحث قرار مي گيرند ، عبارتند از کلم گل و کلم پيچ .
کلم گل (. Brassica oleraceae L . convar . L)
مشخصات گياهشناسي
از نظر گياهشناسي کلم گل گياهي است دو ساله اين گياه در سال اول طي رشد رويشي توليد مجموعه اي از گل خوراکي مي کند و پس از تاثير بهارش ، در سال دوم به گل و بذر مي نشيند . قسمت خوراکي کلم گل خوشه هاي گل آذين است که اندامهاي تناسلي در آن تکامل نيافته اند . در سال دوم وقتي که اندامهاي گل کامل شدند، توليد بذر مي کند . اين گياه در آغاز دوره رويش شبيه کلم پيچ است ولي طي رشد بعدي برخلاف کلم پيچ برگهاي آن به هم نمي پيچد و از وسط بوته ساقه نسبتا کوتاهي که شامل يک مجموعه سفيد گلهاي جوان همراه با دمگلهاي نسبتا پهن است ظاهر مي شوند و اين مجموعه است که مورد استفاده غذايي قرار مي گيرد .
ارزش غذايي و اهميت اقتصادي
کلم گل را به صورت خام ، پخته ، سرخ کرده ، ترشي و يا شور مورد استفاده قرار مي دهند . در 100 گرم کلم گل تازه حدود 70 ميلي گرم ويتامين C، مقداري کاروتين ، ويتامين B1، k ، B2 , املاح معدني به ويژه پتاسيم وجود دارد . کلم گل داراي مقاديري پروتئين و کربوهيدرات نيز است .
شرايط آب و هوايي و روش کاشت
کلم گل طالب آب و هواي معتدل است . دماي بهينه براي رشد رويشي بين 15 تا 20 و حداقل آن براي رشد رويشي حدود 1درجه سانتي گراد است . کلم گل در شرايط آب و هواي خنک و رطوبت زياد به خوبي رشد کرده و در مقابل يخبندان نيز بخوبي مقاومت مي کند . بسته به نوع و روش مقاوم کردن نشاء ها در خزانه و زماني که نشاء هاي جوان بعد از انتقال از خزانه در دماي منهاي3 تا منهاي 10 درجه سانتي گراد قرار گيرند ، خسارت يخبندان به وجود مي آيد . مقاوم کردن تدريجي نشاءها در مدت بيش از چند هفته به هواي بيرون باعث مي شود که گياهان جوان حتي يخبندانهاي تا منهاي 20 درجه را تحمل کنند . کلم گل در مناطق معتدل به عنوان گياه بهاره يا پاييزه و در مناطق گرمسير به عنوان گياه زمستانه کشت مي شود.به نظر Nonnecke نقش عامل دما در توليد کلم گل بيش از عوامل فتوپريود و رژيم آبياري است . کلم گل نيز همانند ساير کلمها گياه فصل خنک است و نسبت به دماي پايين تر از 4 و بالاتر از 38 درجه سانتي گراد حساس است . دماي مناسب براي اين گياه 27 درجه با طيف خرارتي بين 7 تا 29 درجه سانتي گراد است . رشد و نمو مجموعه خوراکي کلم گل تابع شرايط دما قرار مي گيرد . افزايش آن تا مرز 22 درجه سانتي گراد افزايش رشد را در پي دارد . وزن قسمت خوراکي بستگي به ارقام مختلف اين گياه دارد و با افزايش مقدار برگ در گياه افزايش مي يابد . بنابر اين هر گونه اختلالاتي در رشد و نمو برگ طي دوره رشد مي تواند بر وزن قسمت خوراکي تاثير گذارد . رشد و نمو کلم گل پس از بذر پاشي در خزانه طي چهار مرحله زير انجام مي گيرد :
اول
مرحله پرورش نشاء
دوم
مرحله رويشي که طي آن رشد و نمو برگها تا دماي 22 درجه سانتي گراد حاصل مي گردد.
سوم
بهارش که به مرحله رويشي پايان مي دهد . توليد گل در ارقام زود رس اروپايي در دماي 22 تا 24 درجه سانتي گراد در ارقام زمستانه در دماي 16 تا 18 درجه سانتي گراد و در ارقام مناطق گرمسيري ابتداء در دماي 28 تا 30 درجه سانتي گراد تشکيل مي شود . سرماي موثر بهارش بين 7 تا 14 درجه سانتي گراد و به مدت 10 روز است .
چهارم
رشد قسمت خوراکي که با افزايش دما تا حدود 22 درجه سانتي گراد سرعت مي يابد .
خاک و کود
کلم گل نسبت به کمبود آب و سله بستن خاک بسيار حساس است . از اين نظر خاکهاي سنگين با مواد آلي کافي که ظرفيت آبي خوبي دارند براي زراعت اين گياه در نظر مي گيرند . زمين هاي آبگير ، و يا خشک باعث مي شود که قسمت خوراکي آن زود تر از موعد مقرر تشکيل شود و به علت عدم جذب مواد غذايي کافي ، مجموعه هاي کوچک و تحليل رفته توليد شود.براي انواع زود رس خاکهاي سبک و يا هوموسي با آب کافي مناسب است. انواع تابستانه و پاييزه را مي توان در خاکهاي باتلاقي ورسي نيز کشت نمود . سطح آب زير زميني براي کشت اين گياه حدود 60 تا 100 سانتيمتر و PH خاک از 6 بيشتر است . آبياري در مناطق خشک بر روي عملکرد محصول بسيار موثر است و کيفيت گياه را افزايش مي دهد .احتياجات غذايي کلم گل بسيار زياد است . به علت متفاوت بودن طول دوره رشد ، انواع مختلف کلم گل نياز هاي متفاوتي نسبت به مواد غذايي دارند . علاوه بر کود حيواني مي توان نسبت به تنوع واريته و جنس خاک مقاديري حدود 180 کيلو گرم ازت ، 90 کيلوگرم P2O5 و270 کيلوگرم k2o در هکتار توصيه نمود . کودهاي ازته به صورت سرک در 3 نوبت داده مي شود .در مناطقي با بارش زياد کود ازته بيشتري در نظر مي گيرند .
داشت و برداشت
در طي دوره رشد و نمو اين گياه علاوه بر وجين و آبياري ، از آنجايي که در موقع پيدايش گل ، آفتاب رنگ سفيد آنرا تيره و يا متمايل به زرد مي کند ، لذا بايد کلم گل را از تابش مستقيم و نور شديد خورشيد حفظ کرد . اين عمل را سفيد کردن کلم گل مي نامند و با بستن انتهاي برگها ، به نحوي عمل مي شود که گل گياه بين برگها و دور از تابش مستقيم آفتاب قرار گيرد .عمل برداشت در چندين مرحله انجام مي گيرد و معمولا بين 2تا 3 بار در هفته است . ميزان عملکرد شبيه کلم پيچ است .کلمهاي تابستانه و پاييزه را مي توان در دماي صفر درجه سانتي گراد و رطوبت نسبي 90 درصد بين 4 تا 8 هفته انبار کرد .اختلالات فيزيولوژيکي بسياري مي تواند کيفيت محصول را تا ميزان زيادي کاهش دهد . اين اختلالات عبارتند از :*جدا شدن گلهاي خوراکي از همديگر و يا به وجود آمدن تعدادي برگ در مجموعه خوراکي . اين دو عارضه زماني بوقوع مي پيوندد که دماي محيط بالا باشد ( اواخر تابستان ) .* زرد شدن (کاراتونوئيد ) و بنفش شدن ( آنتوسيانين ) کلم گل بستگي به ارقام مختلف متفاوت است و به علت عدم پوشش کافي قسمت خوراکي و در معرض قرار گرفتن آن به نور ايجاد مي شود .*تشکيل گلهاي خوراکي کوچک که بر اثر اختلالاتي در رشد و نمو برگها حاصل مي شود . اين عارضه زماني به وجود مي آيد که از نشاءهاي بزرگ استفاده شود . مواردي مثل سله بستن خاک , خشکي و يا کمبود مواد غذايي نيز باعث اين عارضه مي گردد .* قهوهاي شدن کلم گل پس از برداشت محصول که بر اثر تابش اشعه ماوراي بنفش روي آن ايجاد مي شود . از اين نظر نبايد پس از برداشت محصول آنها را در مزرعه و بدون پوشش نگهداري کرد . زيرا يک تابش 2 الي 3 ساعته مي تواند موجب خسارت اخير گردد .
گزارش کار درباره کشت کلم گل
در تاريخ 28/1/85 براي کشت نشاءها زمين را آماده کردم يعني هر 2 تا از رديف هاي که به وسيله تراکتور کنده شده بود را يکي کردم و زمين را به حالت جوي و پشته در آوردم .در تاريخ 4/1/85 تمام کلوخ هاي اضافي را از سطح زمين مزرعه جمع آوري کردم .در تاريخ 19 /1 /85 نشاءهاي مورد نظر را تهيه کردم و در ساعت 4 بعد از ظهر و پس از مساعد شدن هوا و آبياري زمين نشا کاري کردم ( تعداد نشاء کلم گل 100 تا و 30 تا هم نشاء گوجه فرنگي کشت کردم )از اين تاريخ به بعد هر هفته علف کشي و بعضي از روزها نيز خاک دادن پاي بوته ها را انجام دادم.و نتيجه کار برداشت مقداري گوجه فرنگي ونيز فهميدن اين مثله به حالت تجربي بود که دماي هوا براي کلم گل بسيار مهم است زيرا دماي بالا باعث زرد شدن بعضي از برگها مي شود و آسيب به کلم گل مي شود.
کلم پيچ (.Brsssica olerecea var . Capitata L )
کلم پيچ داراي سه دسته مشخص است
الف : کلم پيچ سفيد (B. O.var . C .f .alba ) که مهمترين سبزي اين گروه است .ب: کلم پيچ قرمز(B. O. VAR .C.F .rabra )ج: کلم پيچ ميلان (B. O. var . C . F . sabuda ) که داراي برگهاي ناصاف و مجعدد با رنگ سبز متمايل به آبي است.هر يک از دسته هاي مزبور از حيث بوته داراي تيپهاي مختلفي مثل گرد ,کشيده و يا قلب گاوي هستند . در بين دسته هاي فوق انواع زود رس , نيمه رس ,ميان رس (پاييزه) و دير رس (زمستانه) نيز مشاهده مي شود .
شرايط آب و هوايي
کلم پيچ طالب آب و هواي معتدل است . دماي بهينه براي رشد رويشي بين 15 تا 20 و حداقل آن براي رشد رويشي حدود 1درجه سانتي گراد است .به طور کلي دماي کمتر از 10 و بالاي 25 درجه سانتي گراد شرايط مطلوبي را براي توليد اين گياه فراهم نمي کند . کلم پيچ در شرايط آب و هواي خنک و رطوبت زياد به خوبي رشد کرده و در مقابل يخبندان نيز بخوبي مقاومت مي کند . بسته به نوع و روش مقاوم کردن نشاء ها در خزانه و زماني که نشاء هاي جوان بعد از انتقال از خزانه در دماي منهاي3 تا منهاي 10 درجه سانتي گراد قرار گيرند ، خسارت يخبندان به وجود مي آيد . مقاوم کردن تدريجي نشاءها در مدت بيش از چند هفته به هواي بيرون باعث مي شود که گياهان جوان حتي يخبندانهاي تا منهاي 20 درجه را تحمل کنند . کلم پيچ در مناطق معتدل به عنوان گياه بهاره يا پاييزه و در مناطق گرمسير به عنوان گياه زمستانه کشت مي شود.کلم پيچ نسبت به طول روز حساس نيست . مرحله زايشي کلم پيچ در مناطق معتدل تنها با تاثير سرما ( بهارش ) در سال دوم انجام مي گيرد . تحت شرايط دماي بالا کلم يچ چندين سال در مرحله رويشي باقي خواهد ماند . دماي بالا پس از بهارش مي تواند گل دهي را به تاخير بياندازد و يا آن را متوقف کند .
مراقبتهاي زراعي
وجين و سله شکني براي مبارزه با علفهاي هرز و تهويه خاک انجام مي گيرد . آبياري در مناطق خشک و دادن کود سرک در زراعت کلم ضروري است . آبياري بموقع را نبايد از نظر دور داشت زيرا آبياري پس از يک دوره طولاني باعث ترکيدن پيچ کلم مي شود .
پيدايش قبل از موقع ساقه گل دهنده
بعضي اوقات مشاهده مي شود که تعداد زيادي از کلمها قبل از اينکه رشد رويشي خود را کامل نمايند , ساقه گل دهنده در آنها ظاهر شده وتوليد بذر مي کنند. علت اين امر بسيار است ولي مهمترين آن قرار گرفتن گياه در دماي پايين در هنگام پرورش نشاء در خزانه ها است . معهذا عوامل ديگري از جمله تغييرات سريع دما در دوره رويش گياه در زمين اصلي , بذر پاشي قبل از موعد در خزانه , خاک نامناسب , عوامل ژنتيکي , استفاده از بذر نامرغوب , توقف رشد گياه در خزانه و توقف رشد گياه در زمين اصلي , باعث ظهور ساقه گل دهنده قبل از رشد کامل رويشي مي شوند . اين امر در انواع کلمهاي زود رس , نيمه رس و دير ري نيز صدق مي کند .
برداشت کلم پيچ
کلمها را بايد زماني برداشت کرد که مجموعه کروي شکل برگها کاملا سفت شده باشد . عمل برداشت در سطوح کوچک با چاقوي تيز و در سبزيکاري سطوح بزرگ از ماشين هاي ويژه برداشت استفاده مي گردد. مقدار محصول بسته به انواع کلمها
لطفا منتظر باشید ...
