مصرف بهينه کود راهكاري براي بهبود کمي و کيفي چاي

نوشته شده توسط شهرام صداقت حور

چاي (Camellia sinensis) يکي از نوشيدنيهاي عمده و ساده درجهان بالاخص در کشور ما مي باشد. مصرف سرانه چاي در کشور حدود 7/1 کيلوگرم بوده و حدود 6/1 برابر مصرف سرانه دنياست که اين امر بازگو کننده گرايش فوق العاده مردم ايران به مصرف چاي مي باشد ...

خاکهاي مناسب پرورش و نياز غذايي بوته چاي

چاي گياهي دائمي با محصولي برگي و اسيدي پسند است و در PHحدود 5/5-5/4 رشد بهتري دارد. چون چاي نياز فراواني به AlوMn دارد لذا در خاکهاي اسيدي بهتر رشد مي كند. چاي خاکهاي سبک و سرشار از مواد آلي را ترجيح مي دهد و به رطوبت خاک نياز فراوان دارد و در عين حال نفوذپذيري خاک و زهکشي مناسب حائز اهميت است. در خاکهاي زير کشت چاي سطح آب زير زميني بايد پايينتر از cm90 باشد و چنانچه بارندگي زياد و خاک خيلي سنگين باشد محدوديت کشت پيش مي آيد. بافت ايده آل براي پرورش چاي لوم شني تا لوم مي باشد .

عناصر غذايي اصلي : { ازت ، فسفر ، پتاسيم }

ازت

يکي از مهمترين عناصر تشکيل دهنده کلروفيل، اسيدهاي آمينه، پروتئين ها، پرتوپلاسم، هورمونها و ويتامين ها مي باشد. محصول برداشت شده چاي حدود 4الي5 درصد ازت براساس ماده خشک را شامل مي شود. هنگامي که مقدار ازت موجود در برگها کمتر از 3 د رصد در ماده خشک چاي باشد، علائم کمبود ظاهر مي شود و اين کمبود رشد همه جانبه گياه را تحت تاثير قرار مي دهد. ونتيجه آن کوتاه شدن دوره رشد سريع، زردي عمومي برگها، کوچکتر و کوتاه شدن ميان گره ها و در کل بد شکل شدن بوته ها ي چاي و خزان عمومي گياه مي باشد. با توجه به مقدار مواد آلي و هوموس خاکهاي چاي و براي رفع كمبود ازت باغهاي چاي استعمال کودهاي ازتي ضروري مي باشد. گياهان چاي قادر به استفاده از هر دو يون نيترات و آمونيوم ( NH4+) مي باشند ولي يون آمونيوم را ترجيح مي دهند. در خاکهايي با PH 5الي 6 سولفات آمونيوم (SOA) بهترين منبع ازت در مقايسه با نيترات آمونيوم و اوره براي چاي مي باشد زيرا سولفات آمونيوم نه تنها آمونيوم و سولفات را براي تغذيه چاي فراهم مي سازد بلکه مواد غذايي را نيز از ذخاير خاک آزاد مي سازد. نيترات آمونيوم که هم محتوي ازت آمونيوم و هم ازت نيترات مي باشد بهترين منبع ازت براي مصرف زمستانه مزارع چاي در صورت رعايت تقسيط تشخيص داده شده است. اوره ارزانترين منبع ازت بوده و قسمت بيشتر ازت سالانه در شرايط رطوبي به صورت آمونيوم و نيترات در اختيار گياه قرار داده مي شود. استعمال اوره در هواي سرد و يا در ارتفاعات زياد، سبب توليد علايم مسموميت بواسطه تجمع نيتريت مي شود که در اثر نيتريفيکاسيون کند بوجود مي آيد. براي راندمان بهتر ، توصيه مي شود که از کل ازت مصرفي، حدود 20 درصد به شکل سولفات آمونيوم براي استعمال در اوايل بهار ، 65 درصد به شکل اوره براي استفاده بين ماههاي ارديبهشت تا مهر براي اجتناب از آبشويي و 15 درصد باقيمانده به شکل نيترات آمونيوم براي استفاده در اوايل زمستان در نظر گرفته شود.

فسفر

يکي از عناصر ضروري که در خاکهاي اسيدي با محدوديت جذب توسط گياه مواجه مي شود و نقش مهمي در تشکيل چوب و ريشه هاي جديد و تشکيل ATP ايفا مي کند. فسفر براي تقسيم سلولي و رشد ضروري بوده و بدون فسفر کافي، محصول چاي به سطح عملکرد اقتصادي نمي رسد. به طور متوسط مقدار فسفر در شاخساره هاي تازه چاي حدود 18/. درصد تا 34/0 درصد ماده خشک مي باشد و مقدار فسفر کمتر از 18/0 درصد براي چاي حد بحراني (کمبود) مي باشد.

کمبود فسفر با تيره تر شدن برگهاي بالغ پاييني بوته و از بين رفتن شفافيت برگها مشخص مي شود. بر اثر کمبود فسفر ساقه ها باريک، ميان گره ها کوتاه تر و تشکيل ريشه ها کاهش مي يابد. کمبود اين عنصر منجر به کاهش برگهاي بوته و حتي مرگ سر شاخه ها مي شود. در مناطق چاي خيز توصيه مي شود فسفر در عمق 15-25 سانتي متري خاک در حفره هايي که با ديلم در کنار بوته هاي چاي ايجاد مي شود قرار داده شود. براي رفع نياز فسفر باغهاي چاي، استعمال خاکي فسفر بهتر است هر دو سال يکبار انجام شود .

پتاسيم

بعد از ازت مهمترين ماده غذايي براي بوته چاي مي باشد. پتاسيم نقش مهمي را در نگهداري آب، تقسيم سلولي، رشد بوته چاي و تشکيل ساختارهاي ديواره و اسکلت گياهان جوان بازي مي کند. اهميت پتاسيم در شرايطي که درجه حرارت پايين و فصل خشک طولاني باشد بيشتر محسوس و قابل توجه است. چاي خشک به طور متوسط داراي 5/1 تا 2 درصد پتاسيم خشک مي باشد. در مراحل اوليه کمبود پتاسيم، کاهش تدريجي در محصول مشاهده مي شود. در مراحل پيشرفته تر، علايم به شرح ذيل مشهود است:

الف) نکروز حاشيه اي در برگهاي بالغ ،

ب)خزان بي موقع و باقيماندن برگهاي جوان در نوک شاخساره ،

ج)رشد چوب و سر شاخه هاي باريک و

د) سرانجام مرگ بوته ها

در اکثر باغهاي قديمي خزان، تضعيف برگها و افزايش رنگ قرمز بوته ها بيشتر از علايم ديگر مشاهده مي شود که عامل اصلي آن کمبود پتاسيم تشخيص داده شده است. تقسيط کودهاي پتاسه به طور معني داري عملکرد بوته چاي را بالا مي برد- مصرف پتاسيم عملکرد چاي سياه را 16-5 درصد افزايش مي دهد و بعلت افزايش مقدار پلي فنلها در چاي سياه کيفيت آن را بهبود مي بخشد. از کودهاي پتاسه، سولفات پتاسيم در افزايش رشد رويشي مزرعه چاي موثرتر است.

عناصر غذايي ثانوي: { کلسيم ، منيزيم ، گوگرد }

کلسيم

در اقتصاد آب گياه، سنتز پروتئين ها، خنثي کردن اسيدهاي داخل گياه، توسعه مناسب ريشه ها، جذب ازت و رشد مريستمهاي انتهايي موثر مي باشد. مقدار متوسط ونرمال کلسيم موجود در شاخساره هاي تازه حدود 3/0 -9/0 درصد ماده خشک گزارش شده است .

کمبود کلسيم بوسيله برگهاي پير شکننده و با برگهاي جوان پوشيده از نواحي رنگ پريده در کناره هاي پهنک که بعدا به رنگ قهوه اي تيره در مي آيد مشخص مي شود. از سوي ديگر زيادي کلسيم در خاکها از سرعت رشد مي کاهد. در اثر کمبود کلسيم برگهاي جوان زرد شده و به طرف داخل لوله مي شوند و نوک و حاشيه برگها در اکثر حالات سياه سوخته شده و در نهايت بوته برگهايش را از دست مي دهد. براي تغذيه بهينه کلسيمPH 5/4 - 5/5 مناسب مي باشد. آهک دهي فقط براي باغهاي چاي بالغ که برداشت منظم دارند قابل توصيه است و براي زمينهاي واکاري شده و باغهاي چاي جوان قابل توصيه نمي باشد.

منيزيم

از نظر رشد اقتصادي گياهان چاي بعد از ازت و پتاسيم در درجه سوم اهميت قرار دارد. تنها ماده تشکيل دهنده ملکول کلروفيل که فتوسنتز را کنترل مي کند و در انتقال قندها موثر مي باشد. اضافه کردن منيزيم به همراه پتاسيم به باغات چاي باعث افزايش 18-10% عملکرد چاي سياه مي شود. کمبود منيزيم با ريزش بي موقع برگ دربوته هاي مبتلا و زردي برگهاي پير و تشکيل موزائيک با رنگ قهوه اي - زرد مشخص مي شود و در بين رگبرگها شکلV معکوس ديده مي شود. مقدار منيزيم در خاکهاي پرورش چاي عموما پا يين تر از حد متوسط مي باشد و براي حفظ باروري پايدار، کافي نبوده که با مصرف آهک دولوميتي نياز بوته چاي به منيزيم نيز تا حدود زيادي بر طرف مي شود. همچنين استفاده از سولفات منيزيم يا سولفات پتاسيم منيزيم به صورت محلول پاشي يا مصرف خاکي نيز در باغهاي چاي توصيه مي شود .

گوگرد : يک ماده حياتي براي بوته هاي چاي است. کمبود گوگرد به نام زردي چاي (Tea Yellows) معروف و مشهودترين علامت آن شبکه اي شدن رگبرگها در برگهاي جوان مي باشد به طوري که حاشيه برگها زرد رنگ شده و رگبرگها به طور برجسته به رنگ سبز تيره و در مراحل پيشرفته تر ميان گره ها کوتاهتر شده و رشد جوانه هاي جانبي به صورت شاخه هاي کوچک و سرانجام بوته خالي از برگ شده و به تدريج سر خشکيدگي شاخه ها و عاقبت مرگ کل بوته ها پيش مي آيد واز منابع کودي گوگرد سولفات آمونيوم در دسترس مي باشد.

ريز مغذيها : { روي ، مس ، آلومينيوم }

روي

روي تنها ريز مغذي است که کمبود آن در بيشتر خاکهاي پرورش چاي گسترش وسيعي دارد و مصرف آن براي حفظ باروري بالاي چاي لازم است. روي به جذب ازت و فسفر توسط گياهان کمک مي کند. علايم کمبود زماني مشاهده مي شود که مقدار روي در برگها کمتر از 10ppm در ماده خشک باشد. کمبود روي با ميان گره هاي خيلي کوتاه، برگهاي داسي شکل و کلروز و شاخساره هاي جانبي کوتاه (روزت) مشخص مي شود. ريشه بوته هاي مبتلا اغلب کم بوده و بر روي عملکرد اثر منفي دارد. محلولپاشي بهترين روش مصرف روي براي چاي مي باشد و روي محلولپاشي شده بر روي شاخه و برگ در عرض 24 ساعت جذب شده و ثابت شده در 8 ساعت اول حداکثر جذب صورت مي گيرد در حاليکه 3 هفته براي جذب کامل روي مصرف شده در خاک وقت لازم است. همچنين استعمال روي بصورت محلولپاشي در خزانه باعث تقويت رشد گياهان جوان مي شود . مصرف روي براي باغ هرس شده خيلي خطرناک است و بايد با دقت زيادي انجام شود .اولين مصرف روي بايستي در طول دوره بهبود بوته هاي هرس شده و مصرف نوبت دوم آن در مرحله هرس سرزني انجام شود. براساس آزمايشات انجام شده محلول يک درصد سولفات روي براي محلولپاشي بهتر است و مناسبترين زمان مصرف آن اوايل صبح مي باشد .

مس

اهميت بسزايي در مرغوبيت چاي دارد به طوري که با دخالت در عمل تخمير برگ سبز چاي مستقيما در طعم ورنگ آن اثر مي گذارد.هر گاه ميزان مس به کمتر از ppm15 تقليل يابد از مرغوبيت چاي کاسته مي شود. زيرا مس فعال کننده پلي فنل اکسيداز است که در عمل تخمير اثر مستقيم دارد. در بوته هاي مبتلا به کمبود مس، نوک برگها زرد شده و رگبرگ اصلي بد شکل مي شود و به سرعت دچار آفات مختلف مي گردند. از بين ريز مغذي ها مس بيش از هر عنصر ديگري در فرآيند تعرق موثر مي باشد. بوته هاي مبتلا ، مقاومت در برابر خشکي، حرارت، سرما و يخبندان را از دست مي دهند. از سولفات مس براي محلولپاشي بوته هاي چاي استفاده مي کنند .

آلومينيوم

موجب جذب بهتر فسفر در گياه مي شود و بيشتر بدين سبب چاي را گياهي آلومينيوم دوست مي نامند. غلظت آلومينيوم محلول در خاک با كاهشpH خاک بالا مي رود و رشد چاي به علت تشکيل فسفات آلومينيوم بهتر صورت مي گيرد. در برخي از مناطق مسموميت ناشي از Al ديده مي شود. ولي بوته هاي چاي جزو مقاومترين گياهان در خاکهاي اسيدي به زيادي Al مي باشد و تا غلظت PPM700 راتحمل مي کنند.

ديگر ريزمغذيها

آهن و منگنز به مقدار فراواني در خاکهاي اسيدي قابل دسترس هستند. به طوريکه کمبود آنها ناممکن بوده و مسموميت ناشي از آنها نيز نادراست. کمبود آهن در باغهاي چاي به صورت زردي عمومي برگها ظاهر مي شود. اماغلظت منگنز با بالا رفتن سن برگها، زياد مي شود و کمبود آن بيشتر در خاکهاي شديدا اسيدي ديده مي شود و کمبود آن با برگهاي بالغ شکننده مشخص مي شود .