مروري بر ديدگاه‏هاي گوناگون درباره چگونگي‏تعيين رهبر - مروری بر دیدگاه های گوناگون درباره چگونگی تعیین رهبر نسخه متنی

مروري بر ديدگاه‏هاي گوناگون درباره چگونگي‏تعيين رهبر

حسن علي‏اكبري

همان‏گونه كه خوانندگان محترم ملاحظه فرموده‏اند، فصلنامه مصباح تا كنون نسبت به درج مقاله در باب رهبري از ديدگاه‏هاي گوناگون، (بويژه مباحث علمي درباره مديريت و رهبري) اهتمامي ويژه داشته است. لذا به نظر مي‏رسد طرح مسأله رهبري از ديدگاه ديني نيز باعث غناي بحث و جامعيت آن مي‏شود.

درج اين مقاله نيز در اين راستا و با توجه به موضوع آن يعني چگونگي تعيين رهبر و اهميت و ضرورت آن صورت مي‏پذيرد.

فصلنامه مصباح ضمن دعوت از صاحبنظران و استادان ارجمند براي طرح نظريات خود در اين زمينه با رعايت روشمندي علمي مباحث از نقدها و مباحث تكميلي، استقبال، و در صورت دارا بودن شرايط به چاپ آنها اقدام خواهد كرد.

چكيده

چگونگي تعيين رهبر، مهمترين موضوع در نظام سياسي اسلام و تعيين‏كننده‏ترين مسأله در باب حكومت ديني است. از اين رو از سوي انديشمندان فرقه‏هاي گوناگون، مورد توجه خاص بوده است. اعتقاد به نصب، كه اساس تفكّر شيعه را در مورد امامت تشكيل مي‏دهد و مباني محكم قرآني و روايي بلكه عقلي ويژه‏اي دارد به تبيين و تفسير نياز دارد.

شناخت مفروضاتي همچون اصل حاكميت الهي و مباني اسلامي و همچنين ديدگاه‏هاي موجود در مورد موضوع يعني انتخاب، انتصاب و انتخاب در طول انتصاب و ذكر دلايل هر كدام و نقد آنها به درك صحيح موضوع كمك مي‏كند. در اين نوشتار با نقد خاستگاه‏هاي عقيده انتخابي بودن رهبر، ادله اعتقاد به انتصابي بودن و مفهوم صحيح اين عقيده ذكر مي‏شود.

مقدمه

يكي از اساسي‏ترين مباحث در نظام سياسي اسلام، رهبر و چگونگي گزينش اوست. اين موضوع مبنا و پايه بسياري از مباحث ديگر حكومت اسلامي است. از اين رو اغلب كساني كه با روشهاي مختلفي همچون روش كلامي، روش فقهي، روش تاريخي و نظاير آن به بحث درباره نظام سياسي در اسلام پرداخته‏اند، موضوع مذكور را محور مباحث خود قرار داده و به تفصيل به آن پرداخته‏اند.

اين مقاله به انگيزه تعميق معرفت ديني و تبيين ديدگاه‏ها و دلايل هر كدام و در راستاي پاسخگويي به شبهات مطرح‏شده در جامعه درباره اين موضوع، نگارش يافته است. فرض مقبول و پذيرفته‏شده نگارنده، انتصاب به مفهوم خاص يعني تعيين وصفي رهبر است كه در هر زماني جز بر يك فرد، صدق نمي‏كند و ضمن تقسيم ديدگاه‏ها، دلايل هر كدام را به روش كلامي بررسي، و نظريه حق را اثبات مي‏كند.

مفروضات بحث

به منظور آسان‏سازي استنتاج و استنباط صحيح و با توجه به تأثير بعضي از مقدمات و پيش‏نيازهاي طرح موضوع در بيان مقصود، مواردي به عنوان مفروض به اختصار و اشاره‏گونه ذكر مي‏شود:

1ـ حاكميت الهي

در ديدگاه شيعي، حاكميت مطلق از آن خداوند متعال است. براساس صريح آيات قرآن و دلايل عقلي، تنها ذات اقدس الهي است كه بي‏نياز مطلق1 و داراي علم بي‏نهايت است و ربوبيّت تكويني و تشريعي2 و در نتيجه حاكميت علي‏الاطلاق را داراست. برخي از آيات قرآن، حاكميت را از غيرخداوند نفي و سلب مي‏كند و برخي به بيان و اثبات حاكميت خدا مي‏پردازد و دسته ديگري از آيات بالقول المطلق حاكميت را از غيرخدا نفي، و براي او اثبات مي‏كند. حكمهايي از قبيل آيات زير كه در قرآن فراوان است:

و اللّه‏ يحكم لا معقّب لحكمه3 ـ ان الحكم الا اللّه‏4 - فاللّه‏ هو الولّي5 ـ الا له الخلق و الامر6

بر اين اساس منبع و منشأ حاكميت در اسلام خدا و هم اوست كه تعيين‏كننده و اعمال‏كننده حاكميت است و در اين مورد همه فرقه‏هاي اسلامي نظر مشترك و واحدي دارند و اختلاف تنها در نظام ولايت يا نظام خلافت است.

2ـ جايگاه موضوع

جايگاه موضوع نظام سياسي در اسلام، جايگاهي عقيدتي است كه در حوزه عقل و ادله عقلي، و از مسايل مربوط به اصول دين است و هرگز اين مسأله امر فقهي صرف و در محدوده فروع دين نيست. نگاهي به ابواب كتاب الحجه از اصول كافي7 و جوامع روايي شيعه و بحث امامت در علم كلام براي اثبات ادّعا كافي است. لذا پرداختن به موضوع تعيين و تشخيص رهبري در اسلام بايد به روش كلامي و اعتقادي انجام گيرد.