آشنايي با بيماري وبا، پيشگيري، تشخيص و درمان آن

طي 2 قرن گذشته وبا (Cholera) داراي 7 همه‌گيري جهاني بوده است. علت وبا جنس و گونه Vibrio cholera است كه در فصل تابستان هنگامي كه درجه حرارت آب از 20 درجه سانتيگراد فراتر ميرود تكثير مي‌يابند لذا در فصل تابستان شيوع بيماري افزايش مي‌يابد.

وبا يك بيماري اسهالي حاد است كه ميتواند طي چند ساعت موجب دهيدراتاسيون (از دست رفتن آب و املاح بدن) بصورت شديد و پيشرونده شود. شكل شديد وبا به نام Cholera gravis يك بيماري كاملاً ترسناك بويژه در حالت همه‌گيري است. خوشبختانه با جايگزيني سريع مايعات و املاح و اقدامات حمايتي ميتوان از مرگ و مير ناشي از وبا كاست. وبا بصورت كلاسيك يا التور (El Tor) بروز ميكند. انسان بصورت اتفاقي مبتلا ميشود و ميتواند ناقلي براي گسترش وبا باشد. خوردن آب آلوده با مدفوع انسان شايعترين راه ابتلا به وباست.

خوردن غذاهاي آلوده در منزل،‌ رستوران يا دست فروشان نيز منجر به گسترش بيماري ميشود. مخزن حيواني شناخته‌ شده‌اي وجود ندارد. هرچند مقدار عفوني كننده نسبتاً زياد است ابتلا در افراد هايپوكلريدريك،‌آنها كه از آنتي اسيد استفاده ميكنند و هنگامي كه اسيديته معده توسط غذا بافر ميشود به طور قابل توجهي كاهش مي‌يابد. وبا در مناطق اندميك عمدتاً بيماري اطفال است اما هنگامي كه بيماري وارد جمعيتي ميشود بالغين و كودكان را به طور مساوي گرفتار ميكند. در نواحي اندميك بيماري در فصول تابستان و پاييز شايعتر است. عفونت بيعلامت شايع و در بيوتيپ التور شايعتر از بيوتيپ كلاسيك است. در نواحي آندميك كمتر احتمال دارد بچه‌هاي زير 2 سال نسبت به بچه‌هاي بزرگتر دچار وباي شديد شوند كه علت آن شايد بخاطر ايمني پاسيو كسب شده از شير مادر باشد. از نظر گروههاي خوني، گروه O بيشترين خطر و گروه خوني AB كمترين خطر ابتلا به وبا را دارند. با درمان مناسب، مرگ و مير بيماري كمتر از 1% است.

بيشترين راه انتقال از آب است. از هر 10 نفر يك نفر به التور مبتلا ميشود. در خوزستان، همدان، مازندران و قم بيشتر اتفاق افتاده است.

علايم

بعد از يك دوره كمون 24 تا 48 ساعته وبا با شروع ناگهاني اسهال آبكي بدون درد آغاز ميشود كه ممكن است سريعاً حجم اسهال افزايش يافته و غالباً به فاصله كوتاهي استفراغ رخ ميدهد. در موارد شديد حجم مدفوع در 24 ساعت اول به بيش از 250 ميلي‌ليتر به ازاي هر كيلوگرم از وزن بدن ميرسد. در صورتي كه آب و املاح از دست رفته جايگزين نشود، شوك هايپوولميك و مرگ رخ خواهد داد. مدفوع ظاهر مشخصي دارد: غيرصفراوي،

خاكستري رنگ، مختصر كف آلود با رگه‌هايي از موكوس،‌ بدون خون، با بويي كه آزاردهنده نيست. اسهال وبايي شبيه آب برنج (rice- water) است. علائم بيمار به موازات كاهش حجم مايعات و املاح بدن تغيير ميكنند: در كاهش 3 تا 5 درصد از وزن بدن تشنگي، در كاهش 5 تا 8 درصد افت فشار وضعيتي، ضعف، افزايش ضربان قلب و كاهش تورگور پوستي و در كاهش بيش از 10 درصد كاهش ادرار، فقدان يا ضعيف بودن نبضها، فرو رفتن چشمها (در اطفال به صورت فرو رفتن ملاجها)، پوست چروكيده (Washer woman)، خواب آلودگي و كوما بروز ميكند. در صورت درمان به موقع و كافي با آب و الكتروليت عوارض برطرف و وبا طي چند روز بهبود مي‌يابد پس اسهال آبكي شبيه آب برنج و بوي ماهي دارد. تب معمولاً وجود ندارد، قبل از اسهال استفراغ و بدون تهوع است. دل پيچه و تنسموس نداريم. گرفتگي عضلات در فرم شديد ايجاد ميشود كه بعلت كاهش پتاسيم بدن (هايپوكالمي) بفرم گرفتگي عضلات ساق پا بروز مي‌كند، دهيدراتاسيون ايزوناترميك بهمراه هايپوكالمي و اسيدوز متابوليك رخ ميدهد.

در بچه‌ها كاهش قند خون (هايپوگليسمي) و تشنج ناشي از آن شايع است. اين عارضه در بالغين نادر است. دهيدراتاسيون شديد ك Hypovolemic shock,. كATNك Renal Failure

تشخيص وبا :‌

1- شك باليني به بيماري

2- آزمايشگاه

A: wet smear مدفوع تازه و مشاهده حركت ويبريو در dark fieldيا ميكروسكوپ معمولي با نور كم

B: افزودن آنتي بادي‌هاي اختصاصي هر ارگانيسم ك عدم تحرك ارگانيزم

C: كشت در محيط اختصاصي TCBS و بررسي از نظر بيوشيميايي Oxidase (+) : (بر خلاف ساير انتروباكترياسه‌ها) ك بررسي با آنتي سرم

درمان

با درمان مناسب عوارض قابل برگشت است. اسهال وبايي خود محدوده شونده است بشرط آنكه دهيدراتاسيون درمان شود. اولين نشانه‌هاي بهبودي ظهور پيگمانهاي صفراوي در مدفوع است.

مهمترين اقدام درماني در وبا جايگزيني آب و الكتروليت است.

آنتي بيوتيك دوره بيماري را كوتاه مي‌كند، احتمال دهيدراتاسيون شديد را كم مي‌كند و دفع ارگانيزم از مدفوع را كاهش مي‌دهد لذا آنتي بيوتيك هم توصيه مي‌شود، هرچند براي درمان ضروري نيست.

بهترين مايع خوراكي جايگزين آب و الكتروليت در وبا = ORS

بهترين مايع تزريقي انتخابي در وبا = Ringer's lactate

در هر ليتر رينگر لاكتات 10 meq پتاسيم نيز اضافه ميشود يا ترجيحاً از طريق خوراكي پتاسيم اضافي داده ميشود.

پيشگيري (Prevention):‍

در موارد اپيدمي :‌شايعترين راه سرايت آب آلوده است ك سبزي، ميوه، غذاي آلوده

1- تهيه آب سالم و تسهيلات براي دفع بهداشتي مدفوع، آب جوشيده يا كلرينه شود.

روش كلرزني:

تهيه محلول استوك كلر = 40 گرم آهك كلردار يا 16 گرم پودر هيپوكلريت در يك ليتر آب

3 قطره از محلول استوك براي كلرينه كردن يك ليتر آب كافي است. 20 دقيقه آب بماند.

2- بهبود وضعيت تغذيه و تهيه غذا و نگهداري آن در منزل، از خوردن سبزيجات، ميوه‌هاي كه پوست ندارند و ماهي‌هاي خام خودداري شود.

3- كموپروفيلاكسي فقط در مورد افراد خانواده فرد مبتلا به وبا توصيه ميشود. رژيم پروفيلاكسي دقيقاً شبيه رژيم درمان است.

4- واكسن تزريقي وبا (ويبريو كشته شده با تزريق عضلاني) اثربخشي ((efficacy خوبي ندارد، داراي عوارض (درد در محل تزريق، ضعف و تب) است و روتين نيست.

واكسن خوراكي وبا : عوارض كمتر،‌ efficacy بيشتر و طول اثر بيشتر دارد ولي روتين نيست مگر در افرادي كه به مناطق آندميك و با مسافرت مي‌كنند. فرد ناقل وبا را نيز بايد درمان نمود.