سرماخوردگي - پيشگيري و درمان

ترجمه: دكتر گلرخ مليحي

گروه فارماكولوژي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي

سرماخوردگي يكي از انواع بيماري هاي بخش فوقاني دستگاه تنفس مي باشد كه به صورت التهاب و تحريكات ناحية بيني و گلو مشخص مي گردد. هر فرد حداقل چند بار سرماخوردگي را در زندگي خويش تجربه مي كند و هر گروه سني نيز مي تواند به اين بيماري مبتلا گردد. كودكان پيش دبستاني بين 6 تا 10 بار در سال به اين بيماري دچار مي شوند. اين عدد به نسبت تماس آنها با افراد بيشتر مي تواند افزايش يابد، و به خصوص كودكاني در مهدكودك ها و يا مراكز ديگري كه كودكان به صورت گروهي به سر مي برند، بيشتر به چشم مي خورد. افراد بالغ كمتر سرما مي خورند و ابتلاي آنان به سرماخوردگي حدود يك بار در سال است. اگرچه سرماخوردگي ساده به علل و عوامل مختلفي بستگي دارد، ولي انواعي از علايم شناخته شدة آن با شدت و دوره هاي مختلف بروز مي كند. به هر حال به استثناي كودكان، هر فردي كه دچار سرماخوردگي مي شود، به سادگي مي تواند علايم آن را بشناسد و خود آن را تشخيص دهد. سرماخوردگي ها خود به خود بهبود مي يابند، ولي همين سرماخوردگي ساده قادر است مشكلات خطرناكي را براي برخي از افراد ايجاد نمايد.

بيماري سرماخوردگي از شش خانوادة ويروسي اصلي با بيش از 200 نوع سروتيپ ناشي مي شود. رينوويروس ها كه مسؤول بيش از 30 درصد تمام سرماخوردگي ها مي باشند، خود بيش از 100 نوع سروتيپ دارند. احتمالا يكي از دلايل اين كه تا به حال تهيه و توليد يك واكسن مؤثر ضد سرماخوردگي معمولي امكان پذير نبوده است، مربوط به تعداد زياد سروتيپ هاي ويروس ها بوده است. كوروناويروس كه سروتيپ هاي متعددي دارد، دومين علت اصلي سرماخوردگي است، در حالي كه ساير ويروس ها مانند: آدنوويروس ها، آنفلوانزا، پاراآنفلونزا و ويروس سن سي شيال تنفسي (RSV) مسؤول بقية موارد بيماري سرماخوردگي مي باشند. RSV بيشتر در كودكان كمتر از 4 سال با برونشيوليت، اسپاسم حنجره، سرفه و التهاب راههاي تنفسي همراه است. آنتروويروس ها (كوكساكي A و B و اكوويروس) يكي ديگر از علل سرماخوردگي هستند كه گاهگاهي بيماري را باعث مي شوند.

فعاليت ويروس ها با تغيير فصل ممكن است تغيير كند: مثلا رينوويروس ها در اوايل پاييز و اواخر بهار فعال بوده و به وفور باعث ابتلا به بيماري مي شوند. كوروناويروس ها، RSV و آدنوويروس ها در زمستان و بهار بيشتر وجود دارند. ويروس پاراآنفلونزا تيپ 1 و 2 در پاييز و پاراآنفلوانزا تيپ 3 در انتهاي بهار بيشتر فعال هستند. رينيت، آب ريزش، احتقان بيني، عطسه، گلودرد و سرفه در اغلب بيماران اتفاق مي افتد و علاوه بر اين، علايم ديگر شامل تب، سردرد، دردهاي عضلاني و حال عمومي بد نيز گريبانگير بيمار مي شوند. در جدول 1 فراواني رخداد هر يك از علايم با علت اصلي آن مورد بررسي قرار گرفته است.

احتمالا تنها خبر مثبت راجع به سرماخوردگي اين است كه خود به خود بهبود مي يابد و علايم آن به طور معمول در حدود 3 تا 7 روز طول مي كشد. با وجود اين برخي از انواع سرماخوردگي ها ممكن است تا 2 هفته يا بيشتر دوام يابد.

گاه علايم بيماري هاي توأم با سرماخوردگي مسؤول مخارج هنگفت در بودجة عمومي كشور مي باشد، به طوري كه مخارج مستقيم آن در آمريكا به حدود 15 ميليارد دلار در سال تخمين زده شده است، ولي به طور غير مستقيم نيز حدود 9 ميليارد دلار هزينه مي شود. مخارج مربوط به داروها و يا درمان هايي كه براي تسكين علايم سرماخوردگي به كار مي رود، به حساب مخارج مستقيم گذاشته شده است. بايد گفت كه هيچ معالجه قطعي براي اين بيماري موجود نيست. اكثر انواع سرماخوردگي ها خود به خود و بدون مصرف دارو بهبود مي يابند، ولي يك گروه از پزشكان متخصص خانوده گزارش كرده اند كه 15 درصد از بيماران مراجعه كننده به ايشان يك هفته از ماه ژانويه را دچار سرماخوردگي بوده اند. نيمي از بيماران به خاطر درگير بودن با ساير عوارض مربوط به سرماخوردگي به پزشك مراجعه كرده بودند و حدود 32 درصد از آن ها هم در نتيجة خود درماني علايم بيماري، دچار مشكل شده بودند.

بودجه اي كه به طور غير مستقيم در نتيجة اين بيماري به هدر مي رود، مربوط به از دست رفتن وقت كاري و كاهش توليد در كارخانجات مختلف به علت مرخصي كاركنان و كارگران مبتلا به بيماري سرماخوردگي بوده است. آقاي Smith و همكاران يك كاهش كلي را در سطح آگاهي و دقت در كارهاي فكري در نتيجة سرماخوردگي مشاهده كردند و نشان دادند كه در نتيجة اختلال عمل پسيكوموتور توسط رينوويروس ها و كوروناويروس هاي عامل سرماخوردگي، زمان واكنش فرد آهسته مي شود.

انتقال و پيشگيري

در جريان ابتلاي فرد به بيماري سرماخوردگي وقايع مختلفي مي توانند انتقال ويروسي اين بيماري را تسهيل نمايند. دورة كمون اين بيماري معمولا از 48 تا 72 ساعت طول مي كشد. در طول اين زمان شخص هيچ گونه علايمي از خود نشان نمي دهد. در سرماخوردگي هايي كه به طور تجربي در افراد داوطلب ايجاد شده بود، نشان داده شد كه اكثر رينوويروس ها پوشش خود را از دست داده و در عبور از بيني از طريق اتصال به يك مولكول چسبنده به نام (ICAM) وارد سلول مي گردند. گشاد شدن عروق و افزايش قابليت نفوذ عروقي، توليد ترشحات مخاطي را كه محتوي ويروس ها، پروتئين هاي سرم و ديگر مواد اضافي سلولي است، افزايش مي دهد. اين تغييرات موقتي بوده و باعث نكروز سلولي و يا آسيب هاي مخاطي به دنبال بيماري نمي شود. سي تي اسكن از مجاري بيني افراد فوق الذكر، اين يافته ها را تأييد نموده است. ميانجي هاي التهابي مانند هيستامين، كينين ها و انترلوكين ها در طول عبور اين ويروس ها از بيني و ايجاد عفونت هاي مسيرهاي تنفسي فوقاني آزاد مي شوند. پاسخ به اين ميانجي ها به صورت ايجاد رينيت، آب ريزش از بيني و ترشحات رقيق و آبكي تظاهر مي نمايد. به دنبال اين حالت، يك يا دو روز بعد ترشحات مخاطي حالت چسبنده و غليظ پيدا مي كنند. احتقان بيني، عطسه، گلودرد و سرفه رخ مي دهد. ترشحات بيني فرد هنوز حاوي ويروس مي باشند و تا مدت يك هفته يا بيشتر پس از علايم سرماخوردگي، در اين مجاري هنوز ويروس موجود بوده و سپس نابود مي گردد. تماس با ترشحات بيني بيمار از طريق دست دادن يا وسايل يا سطوح آلوده (دستمال كاغذي يا دستگيرة در يا تلفن و ) و سپس تماس يا ماليدن دست ها به بيني يا چشم قادر است ويروس را در دسترس قرار داده و به بدن فرد ديگر منتقل نمايد. جابه جايي ويروس مي تواند توسط ترشحات بيني كه از طريق جريان هوا وارد بيني اشخاص ديگر مي گردد صورت گيرد، ولي در مورد رينوويروس ها اين موضوع كمتر از ساير ويروس ها اهميت دارد.

آسپيرين و استامينوفن باعث طولاني شدن انتشار ويروس مي شوند، ولي آيبوپروفن چنين خصوصيتي ندارد. نشان داده اند كه استفاده از آسپيرين و استامينوفن جهت درمان گلودرد، تب، سردرد يا درد عضلاني مي تواند آنتي بادي خنثي كنندة سرم 1 را هم سركوب كرده و علايم مربوط به بيني را تشديد نمايد، ولي ناپروكسن اثري بر آنتي بادي خنثي كنندة سرم ندارد و انتشار آن را طولاني نمي كند. اهميت اين يافته ها در اثر بخشي دورة سرماخوردگي يا انتقال آن ها مورد آزمايش قرار نگرفته است.

با توجه به اين كه اكثر سرماخوردگي ها توسط رينوويروس يا كوروناويروس كه داراي سروتيپ هاي مختلفي هستند توليد مي شود، مشكل بتوان يك واكسن مؤثر را توليد نمود.

پاسخ طبيعي بدن انسان به عفونت هاي ويروسي عبارت از توليد انترفرون ها است، ولي تحقيق در مورد مصرف اين مواد براي جلوگيري از حملات ويروس ها هنوز ناكام مانده است. مطالعات انجام شده با استفاده از مصرف انترفرون هاي داخل بيني آثار محافظت كننده اي بر عليه رينوويروس ها نشان داده است، ولي اين فقط در صورتي است كه انترفرون ها بلافاصله قبل و يا سريعا پس از تماس با ويروس به كار روند. متأسفانه اثرات جانبي انترفون ها در مخاط بيني به صورت تمايل به خونريزي بوده است. اين آثار باعث محدود شدن مصرف آن ها به عنوان مواد پيشگيري در سرماخوردگي شده است. داروهاي ضد ويروس ديگري به عنوان پيشگيري كننده مورد آزمايش قرار گرفته اند. داروي پيروداوير (Pirodavir) به طور Invitro به پوشش خارجي اكثر رينوويروس ها متصل شده و موجب مهار باز شدن پوشش ويروس يا اتصال آن به غشاهاي بيني مي شود. گزارش شده است كه اگر اين دارو قبل از آلودگي به ويروس براي فردي تجويز شود، تعداد ويروس هاي بيماري زا در بدن وي به شدت كاهش مي يابد. متأسفانه اگر بيماران 24 ساعت قبل به ويروس آلوده شده باشند، كاهش قابل ملاحظه اي در اثر بخشي دارو رخ مي دهد و عوارض دارو به صورت خشكي شديد بيني و طعم ناخوشايند مشخص مي گردد. اخيرا يكي از كارخانجات دارويي گزارش كرد كه پيشگيري با داروي ضد ويروس پلكوناريل (Pleconaril) به طور مشخصي باعث كاهش انتشار ويروس ها مي گردد و علايم مربوط به قسمت فوقاني دستگاه تنفسي ناشي از ويروس كوكساكي در فاز اا آزمايشات باليني را تخفيف مي دهد. اين دارو قبل از هر گونه نتيجه گيري قطعي احتياج به مطالعة بيشتري خواهد داشت.

در سال 1970، Pauling در كتاب خود تحت عنوان ويتامين ث و سرماخوردگي معمولي پيشنهاد كرد كه دوز زياد روزانة ويتامين ث قادر است از سرماخوردگي جلوگيري كند و يا اين كه حداقل علايم و يا دورة سرماخوردگي را كاهش دهد. در سال 1975، كالمرز c halmers مطالعات منتشر شده بر روي ويتامين ث و سرماخوردگي معمولي را مجددا مورد بررسي قرار داد و نتيجه گرفت كه اين ويتامين در درمان سرماخوردگي چندان مؤثر نيست. در سال 1995 هميلا Hemila و هرمن Herman كار كالمرز را مورد بررسي قرار دادند، بدين ترتيب دوز كم ويتامين ث را كه كمتر از 50 ميلي گرم در روز بود، مورد مصرف قرار دادند. آنان به اين نتيجه رسيدند كه اين ويتامين تا حدود 20 درصد باعث كاهش دورة سرماخوردگي مي شود. تجويز يك گرم ويتامين ث روزانه براي يك دورة 9 ماهه در بالغين، فقط اثر ضعيفي بر طول مدت و شدت سرماخوردگي نشان داد. بهترين توصيه اي كه داروسازان مي توانند براي پيشگيري از سرماخوردگي به بيماران نمايند، اين است كه از تماس با افرادي كه دچار سرماخوردگي هستند، پرهيز كنند، دست هاي خود را روزي چند بار بشويند و به بيني و دهان و چشم خود زياد دست نزنند. گوشي تلفن ها، دستگيره درها و را با پاك كننده هاي آنتي سپتيك يا اسپري هاي ضد عفوني كننده تميز كنند تا از اشاعة ويروس جلوگيري شود. از استرس هاي روحي و رواني پرهيز نمايند، زيرا سبب حساسيت به بسياري از انواع آلودگي ها مي گردند كه سرماخوردگي نيز از همين موارد مي باشد. مصرف روزانة ويتامين ث با مقادير يك گرم يا بيشتر تا حدودي آثار محافظت كننده دارد، ولي دوز مناسب آن هنوز مشخص نشده است. پيشگيري با داروهايي ضد ويروس يا انترفرون ها در حال حاضر آسان نمي باشد.

درمان

آنتي بيوتيك ها

آنتي بيوتيك ها به طور نامناسبي جهت سرماخوردگي معمولي در بچه ها و بزرگسالان به مصرف مي رسند. اگرچه مطالعات چندي نشان داده اند كه اين تركيبات اثر مشخصي بر بهبود سرماخوردگي ندارند، اكنون نشان داده شده است كه عقايد قديمي مبني بر اين كه ترشحات سبز چركي نمايانگر عفونت ثانويه در سرماخوردگي فرد مي باشد، صحت ندارد. ويروس هايي كه سرماخوردگي معمولي را ايجاد مي كنند، معمولا عوامل اتيولوژيكي هستند كه اكثرا برونشيت حاد ايجاد مي كنند. آنتي بيوتيك درماني فقط زماني موثر واقع مي شود كه بيماران تاريخچه اي از بيماري هاي ريوي مزمن، سيانوز و پنوموني از خود نشان داده باشند. برخي از پزشكان ممكن است تحت تأثير بيماران خود كه به اصرار خواستار تجويز آنتي بيوتيك داشته اند، هم به مصرف نادرست آنتي بيوتيك ها كمك كرده و باعث گراني درمان مي شوند و در عين حال كمك مي كنند تا نژادهاي مقاوم ميكروب توسعه يابد.

پس چگونه بايستي سرماخوردگي را به طور علامتي درمان كرد؟ بايد ليستي از علايم بيماري را به منظور توصيه هاي مربوط به دارو درماني مورد استفاده قرار داد. اين پاسخ بيمار به آزار دهنده مي باشد و اين نشانه ها بايد مورد درمان قرار گيرند.

اكثر داروهاي نسخه شده از انواع آنتي هيستامين ها يا محصولات ضد سرماخوردگي مي باشند كه باعث فرونشاندن مجموعه اي از علايم مي گردند و شامل مواد ضد هيستامين، ضد احتقان، ضد سرفه يا خلط آور مي باشند. بسياري از محصولات مشابه به صورت داروهاي O TC (داروهاي بدون نياز به نسخه پزشك) در دسترس مردم قرار مي گيرد و فرصتي را به داروسازان مي دهند كه توصيه هاي مناسبي را براي بيماران خود داشته باشند. داروهاي مورد مصرف به شرح زير مي باشند:

آنتي هيستامين

آب ريزش، احتقاق بيني و عطسه از علايمي هستند كه در اغلب موارد در شروع سرماخوردگي در بيماران ديده مي شوند. اين علايم به طور اصلي در رينيت آلرژيك به علت آزاد شدن هيستامين از ماست سل ها مي باشند، بنابراين لازم است بتوان وضعيت بيماري را به نحوي ارزيابي نمود كه علت واقعي علايم مشخص باشد. بيماران بايد در مورد تماس با هر نوع آلرژن كه در قبال آن حساسيت دارند، مورد پرسش قرار گيرند. آلرژي هاي فصلي اغلب در بهار و تابستان در نتيجة حضور گردة گياهان گل دار، انواع حشرات ريز درختي ( Mite) و قارچ ها كه به مقادير زياد در هوا و در جريان فصول سال حضور دارند، به وقوع مي پيوندند. علايم براي دو هفته يا بيشتر به طول مي انجامد و ممعمولا بدون گلودرد يا سرفه بوده كه از مشخصات بيماري هاي آلرژي مي باشند. چون داورهاي آنتي هيستامينيك از نوع بلوك كنندة گيرندة H1 هيستاميني به خوبي علايم احتقان بيني و آب ريزش در آلرژي ها را از بين مي برند، لذا منطقي است كه جهت درمان علايم سرماخوردگي مورد مصرف قرار گيرند.

نشان داده اند كه كلرفنيرامين و دوكسي لامين كه هر دو از گروه آنتي هيستامينيك هاي H1 و متعلق به نسل اول بوده اند، در كاهش شدت آب ريزش از بيني و عطسه در بالغين و جوانان و نوجوانان مؤثرمي باشند، ولي در بچه هايي كه در سنين پيش دبستاني هستند مؤثر نيست. برم فنيدرامين و تري پروليدين (Triprolidine) هم چنين از داروهاي ضد هيستاميني نسل اول هستند كه در تك نگار (FDA) لحاظ شده اند، ولي مدركي دال بر اثر بخشي آن ها در درمان سرماخوردگي كمتر مشاهده شده است.

برخي از محققين پيشنهاد كرده اند كه عمل آنتي كلي نرژيك بسياري از داروهاي ضد هيستاميني قديمي تر، مسؤول اثر بخشي آن ها در بهبود علايم سرماخوردگي مي باشد. در حال حاضر با استفاده از فرمولاسيون هاي داخل بيني داروي ايپراتروپيوم برومايد كه يك داروي آنتي كلي نرژيك است، كاهشي در علايم سرماخوردگي ديده شده كه هم زمان سبب خشكي مجاري بيني و چشم ها مي گردد. در حال حاضر FDA ساخت و فروش محصولات OTC محتوي داروهاي آنتي نرژيك را درمان يا تسكين علايم سرماخوردگي مجاز نمي داند.

داروهاي گياهي و هوميوپاتي به عنوان داروهاي OTC طبقه بندي نشده اند و به طور متفاوتي توسط FDA تنظيم شده اند. برخي از اين فرآورده هاي حاوي آلكالويييدهاي بلادن (مانند آتروپين و هيوسيامين) هستند كه تركيبات آنتي كلي نرژيك مي باشند ولي عمل آن ها در جهت تسكين علايم سرماخوردگي هنوز با آزمايشات باليني به اثبات نرسيده است. مطالعاتي كه با داروهاي آنتي هيستامينيك غير سداتيو نسل دوم و با اثر آنتي كلي نرژيك مختصر مانند ترفنادين انجام گرفته، اثر مشخصي در بهبود آب ريزش بيني و عطسه نشان نداده است (ترفنادين و آستميزول به علت ايجاد تداخل هاي دارويي كه پتانسيل ايجاد آريتمي قلبي تهديد كنندة حيات را داشته اند، فعلا از بازار دارويي جمع شده اند). مطالعه اي كه در آن مصرف آنتي هيستامينيك هاي غير سداتيو نظير لوراتادين و ستريزين (Cetrizine) مورد آزمايش قرار گرفته باشد، تاكنون انجام نگرفته است. آنتي هيستامينيك هاي غير سداتيو همگي داروهايي هستند كه با نسخه تجويز مي شوند، ولي به احتمال زياد در آيندة نزديكي در ليست داروهاي OTC قرار خواهند گرفت.

عوارض جانبي داروهاي آنتي هيستامينيك نسل اول، به خصوص اثر خواب آوري آن ها باعث شده است كه اثربخشي آن ها در بسياري از بيماران محدود شود. اين عمل در مورد دي فنيدرامين و دوكسيلامين بسيار مهم بوده و اين داورها گاهي به صورت داروهاي آرام بخش باعث تقويت اثر مواد تضعيف كنندة سيستم عصبي مركزي مي شوند كه بايد به بيماران در مورد آن آگاهي داده شود كه توأما مصرف نكنند.

داروهاي ضد هيستاميني را نبايد در بيماري گلوكوم با زاوية باريك و هيپرتروفي خوش خيم پروستات (BPH) مصرف نمود.

داروهاي تثبيت كنندة ماست سل ها

كرومولين وتركيبات مشابه آن داروهايي هستند كه باعث تثبيت ماست سل ها گشته و بدينوسيله آزاد شدن هيستامين و ساير ميانجي هاي شيميايي مولد التهاب را مهار مي نمايد و اين در صورتي است كه دارو قبل از تماس با يك آلرژن مصرف گردد. مصرف اين داروها براي پيشگيري از علايمي است كه همراه با رينيت آلرژيك و آسم هستند. اخيرا نتايج يك مطالعه نشان داد كه اين دارو قرار است جهت پيشگيري از بروز علايم سرماخوردگي در آينده مورد استفاده قرار گيرد. به علاوه مصرف آن پس از 24 ساعت از ظهور علايم سرماخوردگي قادر است شدت و دورة علايم احتقان و آب ريزش بيني را كاهش دهد.

عوارض جانبي اين دارو خيلي نادر بوده و از مزاياي آن بر داروهاي ديگر اين است كه اولا خواب آلودگي نمي دهد و ثانيا براي بيماراني كه گلوكوم يا هيپرتروفي پروستات دارند، ممنوع نمي باشد.

داروهاي ضد احتقن بيني

اگر چه درباره اثر بخشي داروهاي ضد هيستاميني به منظور تسكين علايم سرماخوردگي هنوز ترديد وجود دارد، ولي در مورد مؤثر بودن داروهاي ضد احتقان بيني ترديدي وجود ندارد. استفاده از اين داروها چه به صورت خوراكي و يا موضعي منجر به تنگ شدن عروق و كاهش تورم مجاري بيني شده و گرفتگي بيني را رفع مي كند.

كليه داروهاي ضد احتقاق بيني تحت عنوان داروهاي محرك آلفا آدرنژيك، از گروه آمين ها دسته بندي مي گردند. برچسب دارو در روي جعبة داروها بايد بيماراني را كه دچار ديابت قندي، افزايش فشار خون، بيماري هاي قلبي، هيپرتيروييديسم و اشكال در ادرار كردن به علت بزرگي، غدة پروستات دارند، آگاه ساخته و در رابطه با خوددرماني به آن ها هشدار دهد كه نبايد بدون تجويز پزشك، اين داروهاي مهار كنندة مونوآمين اكسيدازها ( MAOI) استفاده مي كنند، بايد از مصرف داروهاي ضد احتقان بيني در برخي از بيماران ممكن است باعث حالات عصبي، گيجي و خواب آلودگي شود و از مصرف داروهاي محرك ديگر مثل كافئين نيز بايد پرهيز گردد.

فنيل پروپانولامين مجددا توسط FDA در حال بررسي مي باشد زيرا دربارة سلامت و ايمني اين دارو هنوز ترديد وجود دارد. در يك گزارش از 124 مورد عوارض سوء اين دارو 8 مورد مرگ، در زنان كمتر از 30 سال اتفاق افتاده است كه آن ها از داروهاي بدن نسخه حاوي پروپانولامين جهت كم كردن اشتها استفاد مي كرده اند. برخي از موارد مذكور افرادي بودند كه داروهاي ضد سرماخوردگي و ضد اشتها را به طور هم زمان با مقدار درماني مصرف كرده بودند.

در بيماراني كه مبتلا به افزايش فشار خون بوده و هم زمان قرص هاي ضد احتقان را مصرف مي نمايند، خطر وقايع جدي خيلي كم است. بيماران فشار خوني كه با دارو تحت كنترل مي باشند در ص ورت استفاده از داروي پسودوافدرين يا فنيل پروپانولامين به عنوان ضد احتقان بيني مشكلي نخواهند داشت. اين داروها صرفا براي مصرف خوراكي مورد تأييد مي باشند.

فنيل افرين هم مصرف خوراكي و هم مصرف موضعي دارد ولي به علت اين كه فراهمي زيستي آن در مصرف خوراكي چندان مورد اعتماد نيست، اين دارو در درجة اول به عنوان ضد احتقان موضعي كاربرد دارد.

داروهاي موضعي ضد احتقان بيني شامل فنيل افرين، نافازولين، اكسي متازولين و زايلومتازولين مي باشند. فرمولاسيون هايي كه ضد احتقان بوده و در داخل بيني مصرف مي شوند، شامل قطره ها، اسپري ها، ژل ها و يا مواد استنشاقي با فرمولاسيون هاي قطره براي مصرف كودكان در دسترس مي باشند. يك اثر ناخواسته قطره هاي بيني عبارت است از نشت آن از بيني به سمت گلو و احساس طعم ناخوشايند آن ها. داورهاي ضد احتقان از نظر مدت اثر با يكديگر تفاوت دارند و داروهايي كه كوتاه اثر هستند مانند فنيل افرين و نافازولين براي مصرف در كودكان ترجيح داده مي شوند. اكسي متازولين طولاني ترين اثر را (در حدود 12 ساعت) دارا مي باشد. محصولاتي كه دو بار در روز مصرف داشته و يا طولاني اثر هستند، محتوي اكسي متازولين بوده و براي كودكان توصيه نمي شوند.

داروهاي استنشاقي براي مصرف در بچه هاي زير شش سال توصيه نمي شوند. قطره هاي ضد احتقان داراي اثر تاكي فيلاكسي بوده و بيماران آن ها را بيش از اندزه مصرف مي كنند. روي برچسب داروهاي ضد احتقان به منظور برطرف شدن اين مشكل محدوديت مصرف آن ها را براي سه روز توصيه مي كنند. داروهاي ضد احتقان خوراكي كمتر باعث باگشت احتقان گشته و مصرف آن ها به مدت هفت روز توصيه و محدود مي گردد.

در صورت عدم بهبود علايم يا در صورتي كه تب به همراه بيماري حضور داشته باشد، بايد حتما به پزشك مراجعه شود. مزيت قطره هاي بيني در اين است كه بدون ايجاد حالت خواب آلودگي در بيمار، احتقان بيني را بهبود مي بخشند. اسپري ها و قطره هاي بيني محتوي كلرور سديم با غلظت هاي كمتر از 9/0 درصد صرفا خشكي و حساسيت غشاهاي مخاط بيني را برطرف نموده و ضد احتقان نيستند. در صورتي كه فرد به داروهاي ضداحتقان حساسيت داشته يا تداخل دارويي وجود داشته باشد، مصرف داروهاي ضد خشكي مخاط بلامانع خواهد بود.

محلول هاي هيپرتونيك كلرور سديم نيز بر روي علايم سرماخوردگي ساده، احتقان و آب ريزش بيني مؤثر نيستند و علاوه بر آن به وفور باعث تحريك و سوزش مجاري و مخاط ها مي شوند.

آيا اسنتشاق بخار آب در حال جوش و هواي ملايم گرم و مرطوب يا داغ در بهبود علايم سرماخوردگي مؤثر مي باشد؟

مدارك موجود در اين مورد هنوز مبهم مي باشد. فقدان رطوبت هوا در خانه ها و خشكي آن در فصل زمستان به علت گرم كردن فضاي خانه كمك به تحريك غشاهاي بيني و حلق مي كند. دستگاه هاي بخور و مرطوب كننده هاي هوا و اولتراسونيك به طور موفقيت آميزي در اين زمينه استفاده شده است كه خشكي و حالت تحريكي مخاط بيني را از بين مي برد. فرآورده هاي مانتول و كامفر را مي توان به مرطوب كننده ها اضافه نمود تا اثر مفيد آن ها افزايش يابد.

سال ها است كه نوعي سوپ جوجة داغ يا نوشيدني گرم مانند چاي به عنوان تسكين دهندة خانگي براي سرماخوردگي به بيماران داده مي شود. در سال 1989، Tyrrell و همكاران وي گزارش كردند كه هواي مرطوبي كه تا 43 درجة سانتي گراد گرم شده باشد، و مستقيم به مسيرهاي بيني كشيده شود، به طور مؤثري علايم سرماخوردگي را بهبود مي دهد.

محققين ديگري كه اين مطالعه را تكرار كردند نتايج معكوسي را از اين مطالعه به دست آوردند، لذا اثربخشي اين روش هنوز ترديد آميز است.

داروهاي ضد سرفه

بيماري سرماخوردگي هميشه همراه با سرفه نيست. تاكنون FDA چندين داروي ضد سرفة OTC را براي مصرف خوراكي يا موضعي، شناسايي و در منوگراف داروها قرار داده است. داروهاي ضد سرفه موضعي توسط بلوك اعصاب حسي، يك اثر موضعي ايجاد مي نمايند. كامفر و مانتول براي مصرف موضعي مورد تأييد هستند.

فقط مانتول به صورت قطرة بيني و يا فرمولاسيون قرص هاي مكيدني يافت مي شود. قرص مكيدني روي (Zinc) به عنوان يك داروي هوميوپاتيك طبقه بندي شده است، ولي در ليست داروهاي بدون نسخة FDA نيست. داوهاي ضد سرفة خوراكي، از طريق سيستم عصبي مركزي عمل نموده و شامل دكسترومتورفان، دي فنيدرامين و كدئين مي باشند. استفاده از كدئين و دكسترومتورفان به عنوان ضد سرفه هنوز تحت بررسي است و مورد سؤال مي باشد.

يك مطالعة كنترل شده با پلاسبور و به صورت دوسوكور (Double - blind) با استفاده از وسيله اي براي اندازه گيري فشار صداي سرفه، به همراه يك ميكروفن و يك دستگاه ثبات جهت اندازه گيري فركانس، سرعت و تعداد سرفه ها كه در اختيار خود بيمار گذاشته شده بود، انجام شد. در اين كارآزمايي باليني نشان داده شد كه هر سه داروي فوق منجر به كاهش قابل ملاحظه اي در سرفه ها براي گروههاي مورد مطالعه گرديد. طي اين مطالعه پيشنهاد شد كه دو راه مركزي در كنترل سرفه وجود دارد، يك مسير رفلكس از طريق ساقة مغز به مركز سرفه كه توسط كدئين مهار مي شود و يك مسير ارادي از راه كورتكس نيز وجود دارد كه كدئين بر آن مؤثر نيست. در تخفيف سرفه هاي مزمن يا سرفه هاي همراه با آسم، آمفيزم يا تدخين براي استفاده از داروهاي OTC ، مراجعه به پزشك لازم است.

اغلب داروهاي خوراكي ضد سرفه ايجاد خواب آلودگي مي نمايند. بيماران مصرف كنندة كدئين معمولا دچار يبوست مي گردند. در سال 1992، FDA بر چسب دكسترومتورفان را تغيير داد، زيرا از آن هنگام معلوم شده بود كه دكسترومتورفان با داروي MAOI تداخل اثر دارد. آثار سوء ناشي از اين تداخل شامل تب، پرفشاري خون، انقباض هاي ناگهاني عضلاني و اغما مي باشد. در حالت سرماخوردگي، سرفة بيمار ممكن است به علت ورود ترشحات مخاط بيني به داخل حلق باشد.

گزارش شده است كه بيماراني كه آنتي هيستامين ها را مصرف كرده بودند تا آب ريزش بيني آن ها برطرف شود. هم زمان مشكل سرفه شان نيز برطرف شده بود. اين پاسخ احتمالا به دليل خواص آنتي كلي نرژيك داروهاي آنتي هيستامينيك مي باشد.

با در نظر گرفتن عقايد متناقض و بحث هاي موجود در رابطه با اثر بخشي كدئين و دكسترومتورفان، داروي دي فنيدرامين بايد مادة ترجيحي ضد سرفه باشد، زيرا هم داراي اثر ضد سرفة مركزي است و هم اثر آنتي كلي نرژيكي دارد. ثابت شده است كه مصرف آنتي بيوتيك ها در كاهش سرفه اثر مهمي ندارد.

گايافنزين (Guaifenesin) داوريي است خلط آور ولي اثر ضد سرفه ندارد. اين تركيب در بسياري از سرماخوردگي هاي با علايم مختلف كمي مؤثر مي باشد، ولي مصرف آن در علايم مختلف كمي مؤثر مي باشد، ولي مصرف آن در درمان علايم سرماخوردگي چندان معمول نيست. در صورتي كه بيمار دچار سرفه هاي مزمن ناشي از آسم، سيگار كشيدن و يا آمفيزم ريوي باشد، اين ماده را نبايد به كار برد.

داروهاي ضد درد و ضد تب

داروهاي ضد درد و ضد تب فرآورده هايي هستند كه بيشترين مصرف را در ميان داروهاي OTC و تجويز شده توسط پزشك دارند. در اكثر بيماراني كه دچار سرماخوردگي ساده مي باشند، تب بالا مشهود نيست. در صورت وجود تب، بيماران را بايد به پزشك رجوع داد.

برخي بيماران ممكن است كمي تب داشته باشند و يا احيانا به طور ملايمي دردهاي عضلاني را تجربه كنند. تمامي داروهاي ضد تب و ضد درد OTC در تسكين اين علايم مؤثرند و انتخاب دارو بستگي به سن بيمار، حضور بيماري هاي ديگر در جريان سرماخوردگي ها و مصرف هرگونه داروي ديگر توسط بيمار دارد. گلودرد يا تحريكات ناحية گلو معمولا در ابتداي سرماخوردگي معمولي وجود دارد. چون اين حالت در اثر آزاد شدن واسطه هاي التهابي از بافت هاي موضعي مي باشد، ايبوپروفن ونپروكسين سديم يا كتوپروفن بر استامينوفن يا آسپرين با دوز معمولي ترجيح خواهند داشت، مگر اين كه براي مصرف آن ها در بيمار خاصي ممنوعيت وجود داشته باشد. استامينوفن و آسپرين داراي يك اثر منفي برروي آنتي بادي هاي خنثي كننده در سرم هستند و موجب طولاني شدن مدت انتشار ويروس در ترشحات بيني مبتلايان به سرماخوردگي مي گردند.

به هر حال تاكنون مطالعه اي قادر به نشان دادن هيچ پيامد باليني منفي در بيماران مبتلا به سرماخوردگي و استفاده كننده از اين داروها نبوده است.

دورة درمان با داروهاي ضد التهاب و ضد درد براي تسكين دردهاي عضلاني هفت روز مي باشد، ولي اگر به عنوان تب بر مصرف شوند مدت درمان سه روز است. بيماران مبتلا به سرماخوردگي بايد كمبود آب بدن را با استفاده از مصرف مايعات فراوان جبران كنند، به خصوص اگر تب وجود داشته باشد.

داروهاي بي حس كنندة موضعي با فرمولاسيون قرص هاي مكيدني جهت بهبود گلودرد به طور جانشيني براي داروهاي ضد درد و تب خوراكي مي توانند مورد موادي مانند بنزوكايين به صورت قرص مكيدني، دي كلونين و فنول 4/1% به صورت اسپري به عنوان داروي OTC در داروخانه ها موجود است. چون فرمولاسيون قرص مكيدني جهت كودكان با سنين پايين مناسب نيست، لذا داروهاي ضد درد خوراكي براي چنين مواردي مناسبتر هستند.

قرص مكيدني روي (Zinc Lozenges)

محصولات گلوكونات دو زنك، گلوكونات دو زنگ با گلايسين و استات دو زنك از تركيبات هوميوپاتيك هستند كه در فرمولاسيون قرص هاي مكيدني به كار مي روند تا علايم سرماخوردگي را درمان كنند.

در سه مطالعة متاآناليز جداگانه هنوز نتوانسته اند كارآيي قرص هاي مكيدني زينك را در درمان علايم سرماخوردگي روشن نمايند. محققين در نيمي از موارد به نتايج مثبتي دست يافتند و كاهشي در بروز علايم سرماخوردگي مشاهده كردند، در حالي كه در نيم ديگر اثري مشاهده نشده است. علت اين اختلافات احتمالا ناكافي بودن عدة نفرات و يا وجود مواد ديگر در قرص زينك است كه كمپلكس تشكيل داده و آن را غير فعال مي نمايد.

جديدترين فرآوردة حاوي گلوكونات دو زنك كه در بازار دارويي وارد شده و مورد كارآزمايي باليني در كودكان قرار گرفته است، هيچ اثر مهمي در بهبود علايم سرماخوردگي نشان نداده است.

عده اي ديگر از محققين پيشنهاد كردند كه گلوكونات دو زنك علايم سرماخوردگي را تا سه دقيقه بهبود مي بخشد، زيرا اين ماده مي تواند غلظت هاي خيلي بالايي از يون روي را در بزاق آزاد كند. آنان پيشنهاد كردند كه روي به طور برگشت پذيري به انتهاي اعصاب صورتي و سه قلو كه مملو از پروتئين مي باشد، اتصال مي يابد. به علاوه يون روي باعث بلوك اتصال رينوويروس به ICAM - 1 شده و بدين ترتيب باعث مهار التهاب در مسير راههاي بيني مي گردد. عوارض جانبي گلوكونات زنك عبارت از طعم تلخ و تحريك دهان و گلو است كه خود موجب عدم ادامة مصرف آن ها توسط بسياري از بيماران مي گردد. تركيب روي با گلايسين و ديگر مواد جهت تلاش براي كاهش اين عارضه به كار مي رود. مصرف مزمن گلوكونات روي ممكن است بر روي سيستم ايمني اثرات نامطلوبي داشته باشد. مقادير خوراكي 150 ميلي گرم دو بار در روز از اين دارو به مدت شش هفته در افراد سالم باعث كاهش تعداد لنفوسيت ها و نوتروفيل ها شده است. دوز پيشنهادي روي فرآورده هاي قرص مكيدني، 23 ميلي گرم هر دو ساعت در هنگام بيداري فرد مي باشد. اگر روزانه هشت قرص مكيدني مصرف شود، دوز آن كاملا 185 ميلي گرم خواهد شد، ولي چون طول دورة بيماري كوتاه است، لذا تغييراتي كه در لنفوسيت ها و نوتروفيل ها رخ مي دهد، بسيار جزيي خواهد بود.

در اين زمينه تاكنون مطالعات كافي انجام نشده و مطالعاتي كه طرح بهتري داشته باشند مورد نياز است تا در آينده متضمن اثر بخشي و بي خطري اين داروها باشد.

محصولات گياهي

چندين داروي تسكين بخش خانگي شامل گياهان و برخي از چاشني هاي غذايي شناسايي شده است كه توسط بيماران با قابليت هاي مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد. محصولات گياهي بسيار متنوع بوده و ممكن است بي خطر باشند و مطالعاتي بر روي اثر بخشي آن ها با استفاده از پلاسبو به عنوان كنترل انجام شده و تكنيك هاي كارآزمايي باليني از نوع دوسوكور، در مورد آن ها به كار رفته است. برخي از اين محصولات كه به طور وسيعي مصرف مي گردد. در آيندة نزديك مورد مطالعه قرار خواهند گرفت، زيرا سازمان بهداشت ملي آمريكا مسؤوليت آن را به عهده گرفته است. در حال حاضر يكي از معروفترين آن ها به نام اكيناسه در حال كارآزمايي قرار گرفته و با مطالعات انجام شده و نتايجي كه تاكنون گرفته شده است، مانند تركيبات زنك هنوز مورد بحث و ترديد است.

محصولات تركيبي

بيماراني كه مبتلا به سرماخوردگي هستند علايم متنوعي را نشان مي دهند. آنان بيشتر ترجيح مي دهند كه به جاي مصرف محصولات مختلف جداگانه، از يك فرآورده كه مخلوطي از چند نوع مواد با اثرات درماني مختلف است، بهره گيرند. FDA در اين مورد اجازه داده است كه داروهايي كه در يك محصول واحد عرضه مي شوند، از يك گروه فارماكولوژيك نباشند. اين امر باعث مي شود فرصتي به شركتهاي دارويي بدهد كه محصولات بسيار متنوعي را در بازار داروئي وارد نمايند كه در حال حاضر به وفور در داروخانه ها موجوداست. تاكنون هيچ مطالعه دقيقي كه قادر به مقايسه هر يك از مواد ضد سرماخوردگي به تنهائي با يكديگر باشد و يا برتري فرآورده هاي توأم مواد مختلف را نسبت به يكديگر نشان دهد، در دست نيست. به هرحال معتقدند كه هرقدر تعداد داروها در محصول بيشتر باشد، خطر عوارض سوء و آثار جانبي و تداخل داروها با يكديگر در بيمار بيشتر خواهد بود. ازآنجا كه حالت آبريزش و گرفتگي بيني در بيماران بيش از ساير علائم در سرماخوردگي مشاهده مي شود، لذا تركيباتي كه قادر به بهبود بخشيدن اين آثار و علايم باشند، نسبت به ديگر محصولات ارجح خواهند بود. بيماراني كه دچار سردرد هم مي شوند، به خصوص آنهائي كه همزمان به التهاب سينوس هاي پيشاني و بيني نيز دچار مي شوند، به خوبي از مصرف داروهاي ضددرد و ضدالتهاب بهره مند خواهند شد. اين درصورتي است كه ممنوعيتي براي مصرف آنها وجود نداشته باشد. متاسفانه اكثر مطالعاتي كه در آن يك داروي ضدهيستاميني و يا يك داروي ضد احتقان را هر يك به تنهائي مصرف كرده بودند، يا اين دو دارو را توأما در فرمول به كار برده بودند، اثر مهمي در بچه هاي بزرگتر در بهبود علايم بيماري نشان نداده است.

اين داروها قادر به كاهش فشار داخلي گوش (گوش داخلي) نبوده و در پيشگيري از التهاب گوش مياني نيز تاثيري ندارند، ولي علي رغم مدارك فوق هنوز خانواده ها براي تسكين وبهبود كودكان خود از اين داروها استفاده مي كنند.

كوگان (Kogan) و همكاران وي گزارشي منتشر كردند مبتني بر اين كه 35 درصد از هشت هزار كودك مبتلا به سرماخوردگي را كه در مدت سي روز معاينه كردند، مبادرت به مصرف محصولات ضدسرماخوردگي و سرفه گياهي نموده بودند. داروسازان بايد والدين كودكان را از خطرات و عوارض سوء مصرف اين داروها آگاه نمايند.

در مورد مصرف داروهاي تركيبي گياهي و مفيد بودن آنها هنوز ابهاماتي وجود دارد كه با گذشت زمان هم اين وضع تشديد يافته است.

اخيرا تعدادي از كارخانه ها، تركيباتي را معرفي كرده اند كه حاوي 50 درصد عسل و يا داروهاي OTC بود و برخي ديگر مخلوط استامينوفن و عسل را پيشنهاد كردند. به هر حال دارو سازان در آينده بايد توجه زيادي به تبليغات مربوط به اين داروها داشته باشند تا بتوانند بيماران را نيز به خوبي راهنمائي نمايند. بطوري كه قبل از اين كه دارو را به مشتري ارايه و توصيه كنند. بايد برچسب هاي روي شيشه داروها را مطالعه نمايند و اين امر مهمي است كه داروساز را در انتخاب دارو براي بيماران كمك مي كند.

شركتهاي داروئي مي كوشند تا طعم محصولات خود را در طول سالها بهبود بخشند. سرماخوردگي معمولي چه بدون دارو و چه با دارو بهبود مي يابد. مطالعات نشان داده اند كه داروهاي OTC ، بيماري سرماخوردگي را با تخفيف علائم آن و يا كوتاه كردن دوره بيماري تسكين مي بخشند. داروسازان بايد پيشنهاد كنند كه بيماران مبتلا به سرماخوردگي در حد مناسبي استراحت داشته باشند و مايعات فراوان ميل كنند. مصرف سوپ داغ و نوشيدني مي تواند بيمار را تا حدودي تسكين بخشد. توليد بخار آب در اتاق و يا دستگاه هاي بخور تحريكات بيني و گلو را كه توسط هواي خشك ايجاد شده است، آرامش مي بخشد. اين قبيل درمان ها علي رغم اينكه بيمار مسن بوده و يا در هر مرحله اي از بيماري يا وضع مزاجي باشند. موثر و مفيد واقع مي شوند. توصيه هاي بعدي مربوط مي شود به شكايات اختصاصي بيمار و داروهاي موضعي كه در اين موارد مصرف مي شوند، كه بايد با در نظر گرفتن بيماري هاي اشخاص و تداخلات دارويي توصيه گردد.

داروهاي ضد احتقان باعث از بين رفتن گرفتگي بيني مي گردند. به نظر مي رسد كه داروهاي موضعي عوارض سيستميك كمتري دارند، ولي ممكن است به سرعت تاكي فيلاكسي و مقاومت نسبت به اثر دارو ايجاد گردد و از طرفي مشخصات ويروس ايجاد كنندة سرماخوردگي نيز براي داروساز هنگام توصية دارو روشن نيست.

بيماراني كه از سردرد، گلودرد يا تب خفيف شكايت دارند، نبايد از داروهاي سرماخوردگي كه داراي مواد ضد درد و تب مي باشند استفاده نمايند. قرص هاي مكيدني شامل يك مادة ضد درد موضعي براي نوجوانان يا بالغين مي باشند، ولي در بچه هاي كوچك نبايد مصرف شوند. اگرچه قرص هاي مكيدني محتوي روي (زنك) ممكن است عوارض سرماخوردگي را تسكين بخشند، ولي در برخي از بيماران اثر بخشي آن ها ترديدآميز است. به نظر مي رسد كه بهترين فرمولاسيون براي قرص هاي مكيدني قرص هاي گلوكونات زنك با طعم اصلاح شده مي باشد.

بيماراني كه دچار سرفه هاي خشك هستند، داروهاي ضد سرفه براي آن ها مؤثر و مفيد واقع مي شود. داروهايي مانند قرص هاي ضد سرفه داراي تركيبات مانتول نيز داراي اثرات خواب آلودگي نبوده و از اين نظر بر شربت هاي كدئين دار، دكسترومتورفان يا دي فنيدرامين كه داراي اثر خواب آلودگي نيز هستند، ارجح مي باشند.

اثر گايافنرين، يك داروي خلط آور موجود در شربت هاي سينه، ويتامين ث و ويتامين هاي ديگر و مواد معدني و اكيناسه هنوز در تسكين علايم سرماخوردگي به طور كامل به اثبات نرسيده است. در مورد شربت ها و خواص آن ها و داروهاي خانگي كه از نوع گياهان دارويي مي باشند و درمان سرماخوردگي و بهبود علايم آن مصرف مي شوند نيز همين مطلب صادق است. بسياري از داروهاي ضد سرماخوردگي و شربت هاي بدون قند براي بيماران ديابتي ساخته شده اند، كه در مورد لزوم مورد استفاده قرار مي گيرند.

در حال حاضر هيچ درماني براي سرماخوردگي معمولي وجود ندارد. يكي از محققين پيشنهاد مي كند كه مخلوطي از يك داروي ضد ويروس با يك داروي ضد التهاب در مرحلة ابتداي سرماخوردگي ممكن است مؤثرترين روش براي درمان سرماخوردگي باشد، ولي اكثر بيماران آن قدر صبر مي كنند تا علايم آن توسعه و پيشرفت يابد و سپس اقدام به درمان مي كنند. پيشگيري مؤثر و درمان سرماخوردگي معمولي تلاش هاي بيشتري را در آينده نياز دارد.

منبع

Mackowiak ED; The common cold: Prevention and treatment. Pharmacy Times. 1999; 65: 95 - 108.

1. Serum neutralizing antibody