حكم نگاهدارى تصاوير - هنرهای تصویری وتجسمی درنگاه شیخ انصاری نسخه متنی

علاوه براين, سخن شيخ, خود, شگفت انگيز است كه اظهار داشته:

(نيزارها و كوهها و نهرها, فاقد جذّابيّت و شگفتى است!).

تصوير, بخشى از وجود جانداران

پس از تبيين حرمتِ تصوير موجودات داراى روح, شيخ, به اين نكته مى پردازد كه اگر تصوير موجودات داراى روح, تصويرى كامل نباشد, بلكه بخشى از اعضا و قسمتهاى وجود آنها را بنماياند, حرام نخواهد بود.

بنابراين, اگر تصوير حيوانى تا نيمه بدن صورت گرفته باشد و يا نقش انسانى بدون پا, يا دست كشيده شده باشد, حرام نخواهد بود.

بلى, در ترسيم جزئى از بدن حيوان يا انسان, دو فرض وجود دارد:

1. گاهى نقش نيمى از بدن حيوان كشيده مى شود, ولى عكس به گونه اى است كه در نشان دادن حيوان, كامل به نظر مى آيد; چرا كه آن نيم ديگر, در پندار بيننده حضور دارد. مثل انسانى كه بر زمين نشسته و قسمتى از پاهايش ديده نمى شود و بيننده, اين گونه تصوير را تصوير ناقص نمى شمرد.

گاهى ممكن است كه حتّى عرف و مردم, بگويند كه اين تصوير ناتمام است و ناقص.

باور شيخ بر اين است كه ملاك در تعيين ناقص بودن و ناقص نبودن تصوير, داورى عرف مى باشد26. يعنى آن تصويرى به راستى ناتمام و ناقص به شمار مى آيد كه عرف مردم بگويند تصوير كاملى از حيوان يا انسان نيست.

مبناى نظر شيخ, در جواز تصوير انسان يا حيوانِ نا تمام, رواياتى است رسيده از ائمه(ع).

امام باقر(ع) مى فرمايد:

(لابأس بان يكون التماثيل في البيوت اذا غيّرت رؤوسها منها وترك ماسوى ذلك27).

وجود تصاوير در خانه, مانعى ندارد, به شرط اين كه در قسمت سر آنها تغييراتى به وجود آيد و از شكل اصلى برگردانده شود.

شايان توجّه است كه واژه (تماثيل) در اين روايت, به معناى عكس و نقش حيوانات گرفته شده است. زيرا تماثيل به دو قسم تقسيم نشده اند: يكى حيوانات داراى سر و اندام و ديگرى فاقد سر, مانند دشت و دريا, بلكه مستقيماً تماثيل از نوعى به شمار آمده كه حيوان يا انسان باشد و سر و بدن داشته باشد.

حكم نگاهدارى تصاوير

آخرين موضوعى را كه شيخ انصارى, در اين زمينه مطرح كرده, حكم نگاهدارى از اين تصاوير در خانه و محيط كار و زندگى است.

شيخ, در ابتدا رواياتى را مى آورد كه امكان دارد از ظاهر آنها استفاده شود كه نگاهدارى تصوير موجود ذى روح (انسان يا حيوان) همانند اصل كشيدن و ترسيم كردن آن تصوير حرام مى باشد و اصولاً نبايد عكس كامل از انسان يا حيوان را نگاهداشت.

ولى پس از نقد و بررسى آن ادلّه, به صورت قاطع نظر مى دهد كه هرچند كشيدن شكل كامل از انسان يا حيوان حرام مى باشد, امّا نگاهدارى آن حرام نيست و ازبين بردن آن واجب نمى باشد28.

روشن ترين دلايل شيخ براين مدّعا, رواياتى است كه در آنها به صراحت, نگاهدارى از تصوير حيوانات و پرندگان مباح شمرده شده است. از آن جمله:

امام صادق(ع) مى فرمايد:

(ربما قمتُ اُصَلّي وبين يدي الوسادة فيها تماثيل طير فجعلتُ عليها ثوباً29.)

گاهى كه به نماز مى ايستم در برابرم سجاده اى مى بينم كه در آن عكس كبوتران و پرندگان نقش شده است, روى آن نقشها را به هنگام نماز با پارچه اى مى پوشانم.

از اين روايت, استفاده مى شود كه اصل نگاهدارى تصوير جانداران مباح است و به هنگام نماز بايد روى آنها را پوشانيد.

على بن جعفر, از برادرش, امام كاظم(ع), مى پرسد: آيا مى توان با انگشترى كه بر نگينش عكس پرندگان نقش شده, نماز گزارد؟

امام مى فرمايد: (بلى اشكالى ندارد30.)

شيخ, چندين روايت ديگر در اين باره نقل مى كند و در پايان نتيجه مى گيرد كه:

از مجموع رواياتى كه دلالت بر كراهت نماز در خانه اى دارد كه در آنها تمثالها و عكسهاى پرندگان و حيوانات موجود است, مى توان نتيجه گرفت كه اصل نگاهدارى از آن عكسها و تصاوير, مانعى ندارد31.