تواتر و شياع و ثبوت هلال - تواتر و شیاع و ثبوت هلال نسخه متنی

تواتر و شياع و ثبوت هلال

در اين مقال, برآنيم كه به بررسى اين نكته پردازيم: آيا تواتر و شياع, دو راه مستقل در اثبات هلال هستند, يا يك راه؟

از قدما, ابن جنيد, شيخ صدوق, شيخ مفيد, سيد مرتضى, در گاه شمارش راههاى ثبوت هلال, از شياع و تواتر, نامى نبرده اند. امّا شيخ طوسى, از شياع فقط نام مى برد:

(فان لم تره لتركك التّراءى له, و رؤى فى البلد رؤية شايعه, و جب ايضاً عليك الصوم1.)

اگر ماه را, به خاطر عدم اقدام براى رؤيت, رؤيت نكردى و در شهر, شايع شد كه ماه را ديده اند, بر تو روزه واجب است.

ابن براج 2, ابن حمزه 3, محقق 4 و شهيد اول 5 و … تنها شياع را متذكر شده اند و از تواتر, سخنى به ميان نياورده اند.

علاء الدين حلبى 6 و ابن سعيد هزلى7, از تواتر, به عنوان راهى كه مى تواند قائم مقام, رؤيت شود و هلال را به اثبات برساند, نام مى برند.

علاء الدين حلبى مى نويسد:

(و يثبت العلم بدخول شهر رمضان … برؤية الهلال او ما تقوم مقامها من قيام البيّنه او التواتر بها8.)

علم به دخول ما رمضان … با رؤيت هلال. يا آنچه به جاى رؤيت مى نشيند, مثل: بيّنه و تواتر, ثابت مى شود.

ابن ادريس در سرائر, تواتر و شياع را با هم آورده است:

(و كذلك ان تواتر الخبر برؤيته و شاع ذلك وجب ايضاً الصوّم9.)

همچنين اگر خبر رؤيت هلال, به حدّ تواتر برسد و در ميان مردم شايع شود, روزه واجب است.

از عبارت ابن ادريس فهميده مى شود كه ايشان, تواتر و شياع را به يك معنى به كار برده است.

بيشتر معاصرين همچون: مرحوم يزدى در عروة الوثقى و حاشيه نويسان بر عروه, تواتر و شياع را دو راه مستقل براى اثبات هلال دانسته اند.

سيد كاظم يزدى طباطبايى مى نويسد:

(الثانى, التواتر, الثالث الشياع المفيد للعلم, و فى حكمه كلّ ما يفيد العلم …10)

دوّم, تواتر, سوّم شياع مفيد علم است. در حكم شياع است, هر آنچه مفيد علم باشد.

از آنچه آورديم روشن شد كه فقها در اين مسأله اتفاق ندارند.

برخى شياع, برخى تواتر و برخى هر دو را, راهى براى اثبات هلال به شمار آورده اند.

تعريف تواتر و شياع

فقها در تعريف تواتر نوشته اند:

(اخبار جماعة يمتنع تواطئهم على الكذب و صدورهم جميعاً عن خطاءٍ او اشتباه او خداع حواس11.)

گروهى خبرى را نقل كنند كه هماهنگى و هم آوايى آنان بر دروغ, و فرو افتادن آنان در خطا و اشتباه, ممكن نباشد.

(خبر جماعه يفيد بنفسه القطع بصدقه12.)

خبر جماعتى كه به خودى خود, به راستى و درستى خبر, قطع پيدا شود.

در شرايط خبر متواتر گفته اند: اخبار اين جماعت, بايد مستند به حس باشد و شمار آنان به قدرى باشد كه از خبرشان علم حاصل آيد. در رؤيت هلال نيز, چنين حكمى سريان دارد.

تواتر, به خودى خود, علم آور است و حجيتش ذاتى13. در تواتر, از قرائن و شواهد خارجى علم حاصل نمى شود, بلكه خود خبر, اين علم را براى ما, پديد مى آورد.

شياع:

فقها, در تعريف شياع نوشته اند:

(الشياع عباره عن اشاعة الشى14.)

شياع: شيوع پيدا كردن مطلبى است.

علاّمه, شياع را مرادف (شهرت) و (اذاعه) دانسته است.

(لوروى الهلال فى البلد رؤية شايعه و اشتهر و ذاع بين الناس …15)

شياع به معناى استفاضه:

(الاستفاضه التى تسمّى الشياع الذّى يحصل غالبا منه سكون النفس و اطمئنانها بمضمونه16.)

استفاضه اى كه شياع ناميده شده است, غالباً, آنچه كه به مضمون آن, آرامش و اطمينان پيدا مى شود.

و در تعريف خبر مستفيض گفته اند: خبرى است كه به حد تواتر نرسد و راويان آن, پيش از از سه نفر باشند.

كاشف الغطاء, در تعريف شياع مى نويسد: