فرح ديبا

فاطمه معزّي

فرح ديبا، فرزند سهراب و فريده ديبا در سال 1317 ش در تبريز متولد شد، و چهار سال بيشتر نداشت که پدر خود را از دست داد. پس از چندي اقامت در تبريز، مادرش به تهران مهاجرت کرد و در منزل برادر خود سکني گزيد. فرح در مدرسه ايتالياييها به تحصيل پرداخت، اما بعد از دو سال به مدرسه فرانسوي ژاندارک رفت و دوره دبيرستان را در همين مدرسه به پايان رساند. سپس براي ادامه تحصيل همچون پسردايي خود رضا قطبي راهي پاريس شد و هزينه تحصيلش را دايي وي پرداخت مي کرد. فرح در هنرستان معماري و طراحي به تحصيل مشغول بود که با حزب توده آشنا شد و در تظاهرات دانشجويي که از سوي کنفدراسيون برگزار مي شد شرکت جست. او که تصميم به ازدواج با جواني به نام کريم پاشا بهادري داشت براي جلب نظر خانواده خود به ايران سفر کرد و زماني که قصد بازگشت به پاريس را داشت وزارت امور خارجه از تمديد اسناد وي به دليل آنکه نامش در فهرست مخالفان رژيم شاه بود خودداري کرد. اين مسئله موجب ملاقات وي با اردشير زاهدي در وزارت خارجه شد و او که داماد شاه بود فرح را مناسب با خواسته هاي شاه ديد، و از وي دعوت کرد تا با شهناز دختر شاه ملاقات داشته باشد. نتيجه اين ملاقاتها آشنايي فرح ديبا با محمدرضا پهلوي بود. سرانجام محمدرضا پهلوي پس از کسب توافق فرح براي سومين بار در 29 آذر 1338 ازدواج کرد. يک سال بعد فرح دربار شاه را به آرزوي ديرينه شان رساند و وليعهدي به نام رضا به دنيا آورد.

موقعيت فرح با ديگر ملکه هاي سابق متفاوت بود. او جايگاهي ديگر داشت و داراي اقتدار بيشتري بود. جشنهاي دو هزار و پانصد ساله و جشن هنر شيراز تا اندازه اي به انگيزش وي بوده است.

دربار فرح سياستي کاملاً متفاوت با سياست دربار شاه داشت، اما با آغاز انقلاب اسلامي اين دربارها به هم نزديک شدند تا راهي براي نجات سلطنت پيدا کنند و فرح که از سال 1346 نائب السلطنه بود ديگر رسماً در عرصه سياست گام برمي داشت.

فرح که از معدود کساني بود که مي دانست شاه با بيماري هولناک سرطان دست و پنجه نرم مي کند نمي خواست فرصت سلطنت فرزندش را از دست دهد و به همين منظور در تمام جلسات سران ارتش و سياستمداران حضور پيدا مي کرد.

قره باغي ارتشبد پهلوي در اين خصوص مي نويسد:

جلسه فوق العاده در حضور اعليحضرت و شهبانو بود و مقامات شرکت کننده عبارت بودند از آقايان شريف امامي، منوچهر آزمون، ... ارتشبد ازهاري رئيس ستاد ارتشبانان و ارتشبد اويسي فرمانده نيروي زميني. ... مذاکرات در حدود ساعت 19 شروع و تا نيمه شب ادامه داشت. ... اعليحضرت فرمودند نخست وزير مطالبي داشتند که لازم بود درباره آنها بحث شود. خواستيم تا شهبانو هم در اين جلسه شرکت کنند تا در جريان مذاکرات باشند. 1

اما اين اقدامات نيز نتيجه اي نداشت و شاه و فرح سرانجام در دي 1357 تهران براي هميشه ترک کردند. در ابتدا به مصر و سپس آواره در سراسر جهان گشتند تا در پاناما اقامت گزيدند. پس از مرگ شاه مخلوع فرح به حمايت مالي از اپوزيسيون جمهوري اسلامي ايران پرداخت.

او دو کتاب خاطرات دارد که هر دو در فرانسه منتشر شده اند يکي به نام هزار و يک روز است که در زمان سلطنت نوشته شده و ديگري نيز به تازگي منتشر شده است. حاصل ازدواج او با محمدرضا پهلوي 4 فرزند به نامهاي رضا، فرحناز، عليرضا، و ليلا بود که کوچکترين فرزندش در سالهاي اخير درگذشت.

1. اعترافات ژنرال، خاطرات ارتشبد عباس قره باغي، تهران، ني، 1364. ص 36.