اصطلاحات نظامي در فقه اسلامي - ف

فِدْيَه

فِدْيه در لغت به معنى اعطا كردن مال است . (380)

در اصطلاح فقهى : به معانى مختلفى به كار رفته است ، از جمله :

الف ـ قربانى كه در حج ذبح مى شود. (381)

ب ـ چـيـزى كـه در ازاى آزادى اسـيـر گـرفـتـه مـى شـود كـه مـمـكـن اسـت مال باشد يا انجام كارى از جانب اسير. (382) (به سربها نيز تعبير شده است .)

در جنگ بدر 74 نفر از مشركان به دست مسلمانان اسير شدند كه مسلمانان براى آزادى اغلب آنها از مـشـركـان فـديـه و سربها گرفتند. بيشترين مبلغ فديه چهارهزار درهم و كمترين مبلغ هزار درهم ذكر شده است . (383)

فى سَبيلِ اللّه

فـى سـبـيـل اللّه يـعـنـى در راه خـدا و از نـظـر عـلمـاى امـامـيـّه ، مـراد از فـى سـبـيـل اللّه هـر گـونه كارى است كه مصالح مردم ايجاب مى كند و به منظور تقرّب به درگاه الهـى بـاشـد، مـانـنـد سـاخـتـن بـيـمـارسـتـانـهـا، مـدرسـه هـا، پـلهـا و هـمـچـنـيـن مـخـارج جـنـگ و جـهاد. (384)ازنظر اهل سنّت فى سبيل اللّه فقط كسانى هستند كه با دشمنان دين در جنگ مـى بـاشـنـد و در راه خـدا بـاز مـانـده و نـمـى تـوانـنـد خـود را بـه لشـكـريـان مـلحـق سازند. (385)

از نـظـر فـقهاى شيعه ((فى سبيل الله )) يكى از مصارف ذكات به شمار مى رود، با اين بيان كـه جـايـز اسـت مـقـدارى از زكـات را درصـورت لزوم در هـر يـك از مـواردى كـه فـى سبيل الله گفته مى شود، صرف كرد دليل اين حكم علاوه بر اجماع (386) آيه زيراست .

((اِنَّمـا الصَّدَقـاتُ لِلْفـُقَراءِ وَ الْمَساكينَ وَ الْعامِلينَ عَلَيْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِى الرِّقابِ وَالْغارِمينَ وَ فى سَبيلِاللّهِ وَ ابْنِالسَّبيلِ فَريضَةً مِنَاللّهِ وَ اللّهُ عَليمٌ حَكيمْ)) (387)

زكـات بـراى فـقـيـران و تـنـگـدسـتان و عاملان زكات ، تاءليف قلوب ، براى آزادى بندگان و وامداران و فى سبيل اللّه در راه مانده ، از سوى خداوند مقرر شده است و خدا دانا و حكيم است .

فـى سبيل الله آرم مشخّصه جهاد اسلامى است قرآن كريم مى فرمايد:

((اَلَّذيـنَ آمـَنـُوا يـُقـاتـِلُونَ فـى سـَبـيـلِاللّهِ وَالَّذيـنَ كـَفـَرُوا يـُقـاتـِلُونَ فـى سـَبـيـلِ الطّاغُوتِ)) (388)

كـسـانـى كـه ايـمـان آوردنـد در راه خدا پيكار مى كنند، و آنها كه كافرند، در راه طاغوت [ بت و افراد طغيانگر ] مى جنگند.

فَيى ء

فـيـئى مـصـدراز مـادّه فـاءَ، يـَفـىٌ از باب فَعَلَ يَفْعِلُ، درلغت به معناى رجوع و بازگشت مى باشد و در آيه نه سوره حجرات (49) (( ... حَتّى تَفى ءَ اِلى اَمْرِاللّهِ ... )) به همين معنى است . يـعـنـى بـه امـرخـدا بـازگـردد و گـردن نـهـد. نـيـز بـه مـعـنـاى غـنـيـمـت و خـراج استعمال شده است . (389)

در اصـطـلاح فقها مالى از كافران است كه بدون كارزار و جنگ و خونريزى عايد مسلمانان شده است ، مثل جزيه ، و خراج و مانند آنها. (390)

عـلامـه در تـذكـرة الفـقـهـا چـنـين گفته است : طبق آيه هفت سوره حشر(58) ((وَ ما اَفاءَ اللّهُ عَلى رَسـُولِهِ ... )) آنـچـه خـدا بـه عـنـوان فـيـى ء بـه رسـولش داد فـيـىُ از مـخـتـصـات رسـول خـدا(ص ) و كـسـى اسـت كـه بـعد از او از ائمه (ع ) مى باشد و براى ديگران حقّى نيست . (391) وبايد با اجازه اين بزرگواران مصرف شود.

380 ـ مصباح المنير ، ج 2 ، ص 137 .

381 ـ شرح لمعه ، ج 1 ، ص 248 ، چاپ قديم .

382 ـ همان ، ص 260 .

383 ـ مغازى ، ترجمه مهدوى (دامغانى ) ، ج 1 ، ص 104 .

384 ـ تذكرة الفقها، ج 1، ص 234 .

385 ـ الفقه على المذاهب الاربعة ، ج 1 ، ص 621 .

386 ـ تذكرة ، ج 1 ، ص 234 ؛ مجمع الابهر ، ج 1 ، ص 221 ؛ الاقناع ، ج 1 ، ص 296 ؛ مغنى المحتاج ، ج 1 ، ص 414 (شافعيه ) ؛ المجموع نَوَوِى ، ج 6 ، ص 185 ، اقتباس .

387 ـ توبه (91)، آيه 59 .

388 ـ نساء ( 4 ) ، آيه 76 .

389 ـ مصابح المنير.

390 ـ المـبـسـوط ، ج 2 ، ص 64 ؛ تـذكـرة الفـقـهـا، ج 1، ص 419؛ ريـاض المسائل ، ج 1، ص 508 ؛ المقدمات ، ابن مرشد ، ج 1، ص 269 و ((حنبلية الاقناع )) ، ج 2، ص 34 .

391 ـ تذكرة الفقهاء ، ج 1 ، ص 419 .