گفتار اول: تعريف جرم سياسى و ضابطه تشخيص آن - جاسوسی و خیانت به کشور نسخه متنی

5 - طبق قانون جزاى بعضى از ممالك، آيين دادرسى مربوط به رسيدگى جرم مشهود، نسبت به مجرمين سياسى اعمال نمى شود.

6 - مجرمين سياسى معاف از استرداد هستند و اين قاعده طبق يك سنت بين المللى تثبيت گرديده است.

7 - توقيف شخصى در مسائل جزايى، به عنوان ضمانت اجرا براى تأديه جريمه و خسارت نسبت به مجرمين سياسى اعمال نمى گردد.

8 - طبق ماده 26 قانون مجازات عمومى احكام تكرار جرم، نسبت به مجرم سياسى اعمال نمى شود.

9 - مدت لازم براى نيل مجرمين سياسى به اعاده حيثيت، كم تر از مرتكبين جرايم عمومى است (ماده 59 قانون مجازات عمومى سابق).» (3)

نهايت اين كه مجازات اعدام بر اساس قوانين برخى از كشورها، در مورد مجرم سياسى قابل اجرا نيست.

به هر حال مسئله اصلى و مهم در اين گفتار اين است كه، آيا جاسوسى و خيانت به كشور از جرايم سياسى هستند يا در زمره جرايم عادى قرار دارند؟

براى راه يابى به پاسخ سؤال فوق، بايد معنا و تعريف جرم سياسى و عمومى مورد مُداقّه قرار گيرد و سپس تحليل هاى فقهى، حقوقى و قضايى مربوط ارائه گردد و ديدگاه حقوقى كشورمان و برخى از كشورها بررسى و نهايتاً نظر پايانى و نتيجه اين بحث اعلام گردد.

گفتار اول: تعريف جرم سياسى و ضابطه تشخيص آن

1 - تعريف جرم سياسى

تاكنون هيچ يك از قانون گذاران و حقوق دانان، تعريف جامع و مانعى از جرم سياسى ارائه نكرده اند و در عين حال معيار و ضابطه قطعى قابل قبول براى تمييز جرم سياسى از جرايم عمومى در دست نيست. مشكل تعريف جرم سياسى به حدى پيچيده است كه عده اى تعريف جامع و مانع آن را محال مى دانند.

اكثر دولت ها از ارائه تعريف جرم سياسى يا احصاى جرايم سياسى خوددارى نموده اند و شايد مصلحت خود را در اين امر ديده اند. در اين باره، قانون اساسى كشور ما در اصل 168، نامى از جرم سياسى به ميان آورده، ولى تعريف آن را به عهده قوانين عادى گذاشته است، و تاكنون هم اقدامى در اين زمينه به عمل نيامده است كه شايد اين امر به لحاظ ماهيت مبهم و تفكيك ناپذير جرم سياسى از جرايم ديگر باشد.

با توجه به لفظ سياسى، مى توان گفت كه لغت «سياسى» معنا و مفهوم روشن و صريحى ندارد و مسائل سياسى با مسائل اجتماعى آميخته اند. به همين سبب ممكن است جرم سياسى خالص در خارج يافت نشود و جرم سياسى همواره به صورت تركيب با ديگر جرايم قابل تحقق است. در عين حال تعاريف زيادى از جرم سياسى ارائه شده است كه به پاره اى از آن ها اشاره مى كنيم.

در يك تعريف كلى، جرم سياسى عبارت است از:

تجاوز برضد نظامات سياسى دولت، خواه تجاوز به امنيت خارجى ياداخلى آن باشد ... (4) .

هم چنين مى توان گفت:

جرم سياسى به هر عمل مجرمانه اى اطلاق مى شود كه انگيزه ارتكاب آن سرنگونى نظام سياسى و اجتماعى و اختلال در مديريت سياسى و صدمه به زمام دارى كشور باشد. اين جرم ممكن است به تنهايى و يا به همراه ساير جرايم عمومى، اجتماعى و امنيتى ارتكاب شود (5) .

از جمله قوانينى كه جرم سياسى را تعريف كرده، قانون 1929 آلمان است. طبق ماده 3 اين قانون، جرم سياسى عبارت است از:

هرگونه حمله و تجاوز عليه وجود يا حاكميت دولت، يا بر ضد رئيس دولت، يا يكى از اعضاى حكومت از آن جهت كه عضو حكومت است يا بر ضد قانون اساسى كشور يا بر ضد حقوق سياسى يا انتخاباتى مردم، يا بر ضد حسن روابط با كشورهاى خارجى (6) .

قانون ايتاليا جرم سياسى را اين گونه بيان داشته است:

جرمى است كه با مصالح دولت و حقوق سياسى فرد برخورد دارد (7) .

برخى جرم سياسى را، جرم عليه شخصيت دولت يا جرم ضد شخصيت كشور يا مخالف نظم سياسى داخلى يا خارجى كشور (8) يا بر ضد وظيفه دولت و تشكيلات آن و تغيير رژيم مملكت ... (9) تعريف كرده اند.

گارو در اين زمينه مى گويد:

جرمى سياسى است كه موضوع منحصر و واحد آن تخريب يا تغيير يا تزلزل يك يا چند عنصر از عناصر نظام سياسى باشد (10) .

و بالاخره امكان دارد جرم سياسى با عبارت ذيل بيان گردد:

جرم سياسى عمل مستقيم يا غير مستقيم جانى است، براى تغيير وضع سياسى دولت، يعنى برپا نمودن دولتى كه با حاكميت فعلى فرق داشته باشد است (11) .

على رغم اشكالاتى كه بر تعاريف فوق به جهت عدم رعايت تعريف ماهوى و اكتفا به ذكر برخى مصاديق، وارد است، مى توان مشتركات همه تعاريف گذشته را در عبارتى مختصر به شكل ذيل بيان نمود: