بررسى چند پرسش در باره دوران بلوغ

((قسمت اول))

در پى مطالبى كه در دو بخش در زمينه بلوغ و آغاز تكليف بيان شد, در اين قسمتت و قسمت آينده به پاسخ چند

پرسش مى پردازيم.

ـ با توجه به اينكه اغلب دخترها از نظر جسمى ضعيفتر از پسران هستند, چرا بلوغ شرعى آنها, پايان 9 سالگى است اما بلوغ پسرها 15 سالگى است, در حالى كه روشن است بسيارى از دخترها در اين سن, نه قدرت انجام تكاليف مشكل عبادى را دارند و نه توانايى ازدواج و تشكيل خانواده؟

ـ گفتنى است كه بين تكاليف اسلامى و رشد طبيعى بدن, هماهنگى كامل وجود دارد. تا زمانى كه طفل, توانايى جسمى و عقلى لازم براى انجام وظايف را ندارد, تكليفى بر عهده او نهاده شده است و آن گاه كه رشد بدن به طور طبيعى سرعت بيشترى مى يابد و جسم آدمى قوت لازم را براى انجام عبادت پيدا ميكند, در صورتى كه از رشد عقلى برخوردار باشد, موظف به انجام تكاليف مى گردد و چنانچه توانايى انجام امور اقتصادى را نيز داشته باشد, به عنوان يك فرد مستقل كه ديگرى بر او ولايت و سرپرستى ندارد, مى تواند به فعاليتهاى سياسى, اقتصادى وارد شود.

بى شك, بلوغ دختران و رشد جسمى و عقلى آنها نسبت به پسرها سرعت بيشترى دارد.

بنابراين, بدان سبب بلوغ شرعى در دخترها قبل از پسرهاست كه از نظر خلقت و رشد جسمانى, زودتر به كمال مى رسند و از آنجا كه يكى از شرايط تكليف, قدرت بر انجام آن است, تازه بالغها نسبت به بعضى از تكاليف كه توانايى خاصى را مى طلبد ـ مانند روزه گرفتن, بخصوص در سالهاى كه ماه رمضان در فصل تابستان قرار دارد ـ نه تنها مجازند كه روزه نگيرند, بلكه در بعضى وارد حرام خواهد بود, چنان كه در مورد افرادى كه توانايى جسمى براى روزه گرفتن ندارند يا روزه برايشان ضرر دارد, چنين حكمى صادق است. ناگفته نماند كه توجه به مساله ((قضا)) و جايگزينى لازم است. از طرف ديگر در مورد واجبات مالى مانند پرداخت خمس و زكات كه بستگى به توانايى مالى و اقتصادى دارد, با نبود آن هيچ گونه تكليفى ندارند.

در زمينه ازدواج و تشكيل خانواده نيز روشن است كه دوشيزگان, هيچ گاه در ابتداى بلوغ از نظر شرعى وادار به ازدواج نشده اند, بلكه اگر در خود, توانايى جنسى و جسمى كامل را بيابند و بخواهند همسرى انتخاب كنند, از 9 سالگى مى توانند با رعايت شرايط شرعى, اقدام به ازدواج كنند, ولى اگر اين توانايى را دارا نبوده يا نيازى به ازدواج نداشته باشند مى توانند صبر كنند تا با رشد كامل, نسبت به اين مهم اقدام كنند.

ـ فرق ((تميز)) و ((بلوغ)) چيست و آيا بچه ((مميز)) بالغ است؟

ـ براى پاسخ به اين سوال, زندگى انسان را از نظر احكام شرعى به چند دوره تقسيم مى كنيم.

تولد ـــــــــ كودكى ـــــــــــ تميز ــــــــ بلوغ يا نوجوانى ــــــــ جوانى ــــــ ميانسالى ــــــــ كهنسالى.

احكام شرعى در سه دوره اول زندگى انسان, يعنى روزهاى آغاز تولد, كودكى و همچنين بسيارى از مسايل دوره تميز, متوجه ((ولى)) و ((سرپرست)) اوست, چنان كه بسيارى از مسايلى كه جنبه تربيتى دارد نيز بر عهده سرپرست او مى باشد.

در آن دوران, خود طفل وظيفه اى نسبت به واجبات و محرمات ندارد. گرچه بعضى از كارهاى نيك را اگر به طور صحيح انجام دهد, ثواب و پاداش دارد, مانند طفلى كه نماز يا حج به جا آورد.

مرحله بلوغ, دوره تحول تكليفى انسان است كه در آن دوره در رديف جوانان قرار مى گيرد و از نظر دستورهاى الهى, كه مراعات آنها تنها بر افراد بالغ و عاقل لازم است مسوول خواهد بود.

بلوغ, پايان دوره اى از زندگى و آغاز دوره اى ديگر است و در حقيقت, آغاز مسووليت پذيرى و انجام وظايف است. قبل از اين, مختصرى در باره احكام اين دوره بيان كرديم. براى آنكه با دوره ((تميز)) بيشتر آشنا شويم, ابتدا اين نكته را يادآور مى شويم كه احكام مربوط به دوره جوانى, تفاوت چندانى با دوره بزرگسالى و حتى كهنسالى ندارد, به جز مواردى كه سالخوردگى, سبب ناتوانى بر انجام برخى تكاليف شده باشد, و شخص در تمام اين دوره, يعنى از بلوغ تا مرگ, بايد به تمامى دستورات و قوانين اسلامى عمل كند و تمام مسايل شرعى و احكام متوجه اين مرحله از زندگى است, ولى دوره ((تميز)) دوره قبل از بلوغ است كه ايام كودكى به سر آمده و نشانه هاى بلوغ, خودنمايى مى كند, اما هنوز به بلوغ كامل نرسيده است. در فقه به چنين فردى كه نزديك به بلوغ است ((مراهق)) نيز مى گويند.

مراهق, نه كودك است نه جوان; كودك نيست چون فعل و انفعالات بلوغ در جسم و جان وى اثر گذاشته و پاره اى از صفات و خصوصيات كودكى را از وى سلب كرده است. اندام و افكارش, حركات و اخلاقش از وضع كودكى, خار شده و صورت ديگرى به خود گرفته است. از طرف ديگر, جوان نيست براى آنكه هنوز عوامل بلوغ به كمال نهايى خود نرسيده است, بايد مدتى بگذرد و فعاليتهاى طبيعى بلوغ همچنان ادامه پيدا كند تا نوجوان مراهق به بلوغ كامل برسد و تمام اوصاف و علايم يك جوان در وى آشكار و تثبيت گردد.

اسلام براى پسران و دخترانى كه به سرحد بلوغ كامل نرسيده اند, ولى خوب و بد را تشخيص مى دهند, مقررات مخصوص دارد. به طور مثال, يك پسربچه دوازده ساله نه مانند افراد بالغ از هر جهت مسوول است و نه مانند كودكان خردسال, آزاد و غير مسوول.

اگر در دوره تميز, مرتكب جرمى گردد, حد شرعى بر او جارى نمى شود, ولى مجازات تاديبى دارد. از امام صادق(ع) نيز نقل شده است كه فرمود:

((لاحد على الاطفال و لكن يودذبون ادبا بليغا.))

بر كودكان حد جارى نمى شود, ولى تا اندازه اى كه جلوى خطاى آنها گرفته شود تاديب مى شوند.

مثال ديگر اينكه وصيت بچه مميز هر چند به سن بلوغغ نرسيده باشد, نسبت به كارهاى خوب مانند ساختن پل يا مسجد و كمك به مستمندان مورد قبول و اجراى آن لازم است, ولى چنانچه به اين مرحله نرسيده باشد, وصيتش مورد قبول نخواهد بود, و همچنين نقل خبر او نسبت به برخى امور پذيرفته است.

در حقيقت اين دوره, مرحله اى از زندگى طفل است كه خوب و بد و بسيارى از مسايل نيك و زشت را تميز و تشخيص مى دهد, ولى به مرحله بلوغ نرسيده است و در همين دوره از زندگى مستحب است, كودك را به خواندن نماز و گرفتن روزه و پرهيز از كارهاى ناپسند وادار نمود.

ادامه دارد.