دكترآذرآذرى ـ دكترحسين برهانى در مجموعه مقالات ((بهداشت خانواده)) در مورد عوامل مهم تنظيم خانواده و همچنين تغذيه مادر و كودك مطالبى را مطرح كرديم. اينك در ادامه همان مباحث به موضوع بهداشت روانى خانواده كه از اهميت ويژه اى برخوردار است مى پردازيم. با وجود پيشرفتهاى مهمى كه در زمينه هاى درمانى و بهداشتى صورت گرفته, هنوز برخى از بيماريهاى جسمى انسان, ناشناخته و غيرقابل درمان است. بايد اعتراف كنيم كه نابسامانيها و بيماريهاى روانى كه بشر امروز با آنها دست به گريبان است, بسيار زياد و راه درمان آنها نيز بسيار دشوار است. روح و روان انسان يك مقوله ناشناخته و پيچيده اى است, بگونه اى كه مى توان گفت: انسان از اين بعد يك موجود نامتناهى است و بهداشت روانى در واقع روش آسانى جهت پيشگيرى از ابتلا به بيماريهاى روانى و (جسمانى) محسوب مى شود.آنچه ما مى خواهيم بررسى كنيم بحث جديد بهداشت روانى است كه در آن تاثير متقابل عوامل روانى و رفتارى بر روى بهداشت و برخى از نيازمنديهاى روانى جامعه را به بحث خواهيم گذاشت.مجموعه عوامل روحى دوران قبل از باردارى, در مدت حاملگى و زندگى جنينى اثرات بسيار مهمى بر سلامت روانى و جسمى نوزاد دارد. خانواده اى كه از نعمت آرامش برخوردار است, فرزندان سالم و شادابترى خواهد داشت. در اين مقدمه به اختصار به نيازمنديهاى روانى كودك مى پردازيم:به محض اينكه نوزاد به دنيا مىآيد, گريه سر مى دهد. پزشك مسوول زايمان به نوزادى كه گريه شديدترى داشته باشد, نمره بيشترى مى دهد; يعنى آن نوزاد از ضريب سلامتى بالاترى برخوردار است. گريه يك واكنش ناخوشايند عاطفى و روانى كودك است كه مادر را بشدت دچار نگرانى و اضطراب مى كند.گريه زبان طفل است. كودك تا قبل از سخن گفتن تقريبا تمام نيازمنديهايش را با گريه برآورده مى كند. گريه با وجودى كه براى كودك بسادگى امكان پذير است اما از نظر روان شناسى داراى مكانيسم پيچيده اى است. شايد بتوان گفت هنوز هيچ كدام از واكنشهاى روانى انسان شناخته نشده است. سوالى كه مطرح مى شود همين است كه چرا كودك مى گريد؟ آيا گرسنه است؟ آيا بيمار است يا نيازمندى ديگرى دارد؟حقيقت اين است كه حتى متخصصين امور نيز بطور قطعى نمى دانند منشا گريه كودك چيست؟ بنابراين از يك مادر جوان و بى تجربه انتظار زيادى نبايد داشت كه از گريه فرزندش هراسان نشود. البته كودك به شكلهاى مختلفى گريه مى كند كه پدر و مادر به مرور زمان مى توانند تا حدودى علت گريه او را تشخيص دهند. گاهى شيرخوار در ظاهر بدون هيچ علت خاصى گريه مى كند, متخصصين در اين مورد معتقدند كودكى كه نه بيمار و نه گرسنه است و بشدت گريه مى كند, در حال تخليه انرژى ذخيره شده اش مى باشد. ناگفته نماند كه در اين باره اتفاق نظر وجود ندارد. بارها اتفاق افتاده كه كودكى آن چنان گريه مى كند كه تمام اطرافيان را به وحشت مى اندازد. پدر و مادر بسرعت او را به پزشك مى رسانند. كودك در اتاق معاينه آرام مى گيرد و به گوشى پزشك چنگ مى زند. پزشك بعد از معاينه كامل مى گويد: فرزند شما مشكلى ندارد.گرچه متخصصين, بسيارى از گريه هاى اطفال را طبيعى مى دانند, اما آيا در واقع نيز علتى وجود ندارد؟ البته اين گونه گريه ها در خانواده اى كه پدر و مادر با آرامش و تفاهم زندگى مى كنند, كمتر ديده مى شود و بر عكس در يك محيط خانوادگى كه هميشه بين پدر و مادر درگيرى و ناسازگارى است, كودك تحت تاثير اين محيط ناآرام, احساس ناامنى مى كند. او با وجودى كه گرسنه و بيمار نيست, ليكن نسبت به همسن وسالان ديگرش بيشتر اوقات مى گريد و كج خلق است! به هر حال, هرگاه كودكى گريه كرد, بايد از عدم وجود هرگونه بيمارى مطمئن شد. اگر كودك تبدار, رنگ پريده و بى حال است و گريه ناله مانندى دارد, بايد به پزشك مراجعه كنيم. بطور كلى, در هر موردى كه كمترين احتمال بيمارى وجود دارد, بايد در اولين فرصت به پزشك مراجعه شود.خانواده هايى كه وضع نابسامانى دارند و روابط بين همسر و شوهر در حد ارضاى غرايز است و حتى آن هم در شرايط ناهنجار رفتارى صورت مى گيرد, آگاهيهاى لازم در مورد كنترل و تنظيم خانواده وجود ندارد. تعداد فرزندان قدونيم قد فراوان است و فرزندان هر روزوشب شاهد مشاجره پدر و مادر هستند و از همه بدتر شنونده كلمات زشت و زننده اى كه بين آنها رد و بدل مى شود, روح لطيف كودكان در اين محيط خشن جريحه دار مى گردد و شخصيت پدر و مادر براى آنها الگو مى شود. كودك در اين محيط خالى از لطف, همانند سازى رفتارى مى كند و اين امر اساس بسيارى از بزهكاريهاى او را پايه ريزى مى كند.كودك در محيط خانوادگى و تحت تاثير روابط پدر و مادر مى تواند يك شخصيت هوسران, ترسو, قدرت طلب, دروغگو يا شجاع, راستگو و منصف به خود بگيرد. اين خانواده شلوغ هرگز نخواهد توانست نيازهاى روانى فرزندش را درك كند و در جهت رفع آن قدمى بردارد. اما در يك خانواده آگاه و هدفدار كه پدر و مادر تعداد فرزند را بطور منطقى و با فاصله هاى خاصى تنظيم كرده اند, نه تنها نيازهاى جسمى و غذايى كودك را برطرف مى سازند, بلكه در صدد شناخت و رفع نيازمنديهاى روانى كودكشان نيز بر مىآيند.متخصصين معتقدند از جمله مواردى كه در رشد شخصيت, تصحيح رفتار و بهبود روحيات كودكان موثر مى باشد. گردش و ميهمانى رفتن است. شما وقتى كه از همسر و كودك خود براى صرف شام در يك رستوران دعوت به عمل مىآوريد, كودك شما احساس غرور كرده و اعتماد به نفس پيدا مى كند. اين روحيه, او را براى ورود به جامعه آماده مى كند. همسر شما نيز از اين كارتان تشكر مى كند و اين رفتار احترام آميز و صميمانه نيز بر خصوصيات ذهنى و روانى كودك تاثير شگرفى مى گذارد. صاحب نظران مى گويند: شما حتى مجازيد فرزندتان را بعد از دوره نوزادى به گردش ببريد; البته با پيش بينى تدابير لازم. هر چند شما فكر مى كنيد كه او چيزى از دنياى اطراف نمى داند, اما بزودى درمى يابيد كه كودك به درختان و گلهاى رنگارنگ مى نگرد و از تماشاى منظره هاى طبيعت لذت مى برد. او هر روز از محيط اطراف كشف تازه و لذت بيشترى خواهد داشت.رفتار شما با همسر و فرزندانتان (حداكثرسه فرزند) آن چنان بر ذهنيات و رفتارهاى اجتماعى آنها تاثير مى گذارد كه نتايج آن را در عمل به شكل پذيرش قانونمنديهاى اجتماعى, اخلاقى و بهداشتى جامعه خواهيد ديد.بازى كودك, تنها يك سرگرمى نيست, بلكه او در حال كشف و كاوش است و سعى دارد بتدريج افكار و ذهنيات خود را تقويت كند. ابتدا ممكن است از يك اسباب بازى بطور صحيح استفاده نكند, در اين حال شما نبايد به او پرخاش كنيد يا بگوييد: ((اينطورى بازى نكن)), ((دست نزن)) بلكه بگذاريد خودش را و محيط اطرافش را بشناسد. البته بايد سعى كنيد كه در هر سنى اسباب بازى خاص همان سن را برايش خريدارى كنيد. از كودك خود بخواهيد كه در نظم و انضباط و نظافت محيط خانه به شما كمك كند, او را تشويق كنيد, خودش وسايل و اسباب بازيهايش را بطور منظم جمعآورى مى كند و در كمد مخصوص مى گذارد.گفتيم كه بهداشت روانى عبارت است از: سازماندهى رفتارها و عادات و افكار فرد كه منجر به رشد و تكامل همه جانبه فردى و خوشبختى و سلامت اجتماعى مى شود بديهى است كه اين سازماندهى رفتارى, به كودكان و بزرگسالان احساس امنيت و اعتماد به نفس مى دهد و بدين ترتيب جامعه به سعادت مى رسد. همچنين گفتيم كه برخورد مناسب پدر و مادر با رفتار و افكار فرزندشان از اهميت ويژه اى برخوردار است. كودكى كه در سالهاى دو تا سه سالگى به اصطلاح بازيگوش است, در حال كشف تواناييها و بروز استعدادهايش مى باشد.اگر او هر روز يك نوع اسباب بازىمى خواهد و با عبور از جلوى هر مغازه اى بهانه چيزى را مى گيرد او را بى ادب نپنداريد, بلكه در مقابل او قاطعانه اما با محبت, جواب منفى بدهيد; ولى اگر او مى خواهد خودش راه برود, شما او را در كالسكه نگذاريد يا بغل نكنيد, بلكه فورى بپذيريد, ليكن محتاط باشيد. اگر او مى خواهد خودش لباسش را بپوشد و بند كفشهايش را ببندد, با او مخالفت نكنيد. اگر در حضور ميهمانان شعر و آواز مى خواند, با تندى و پرخاشگرى به او نگوييد: ساكت باش! مودب باش! چراكه فرزند شما كم رو و ضعيف النفس بار مىآيد, كم حرف و منزوى مى شود يا شخصيتى دوگانه و دو رو پيدا مى كند. به او آزادى لازم را بدهيد,ليكن جوانب احتياط را هم رعايت كنيد.همواره به اين موضوع مهم فكر كنيد كه كودك شما يك انسان كوچولوست كه در آينده بايد به بهترين شكل به بشريت خدمت كند و خود نيز در مسير تعالى روحى قرار بگيرد. او در حال رشد و تكامل است, با برخوردهاى تنگ نظرانه و نادرست نگذاريد فرزند شما دچار افسردگى و ناراحتى شود, بلكه با شناخت دنياى كودكانه اش, او را در غلبه بر مشكلات و سختيها يارى كنيد تا در آينده سپاسگزار شما باشد.ادامه دارد.
لطفا منتظر باشید ...
