بهداشت دوران باردارى
قسمت دوم

دكتر آذر آذرى. دكتر حسين برهانى

در ادامه مبحث قبل, بهداشت مادر در دوران باردارى را پى مى گيريم.

از زمانهاى گذشته نيز اين موضوع را دريافته بودند كه هر چه مادر در طول مدت حاملگى از تغذيه مطلوبترى برخوردار باشد, رشد و نمو جنين نيز بهتر خواهد بود. همچنين اگر مادر از نظر روحيات عاطفى, آسايش و آرامش بيشترى داشته باشد, به همان ميزان فرزند آينده اش از نظر عاطفى, روحى و جسمى از موقعيت مطلوبى برخوردار خواهد بود و از نظر هوشى و ذهنى نيز پيشرفت قابل توجهى خواهد كرد.

اين موضوع را مى توان در مورد فرزند اول هر خانواده اى دريافت. بيشتر فرزندان اول خانواده ها به واسطه توجه بيشتر پدر و مادر (از دوران باردارى تا تولد و بعد از آن) از وضعيت جسمى, روحى و عاطفى بهترى بهره مند مى گردند و به دنبال آن از نظر پيشرفتهاى علمى ـ اجتماعى و اقتصادى نيز موقعيت ممتازى پيدا مى كنند اما هر چه بر تعداد فرزندان افزوده شود, به تدريج و به ترتيب از توجه پدر و مادر به فرزندان بعدى كاسته شده, كودك دچار توقف رشد و تكامل مى شود و استعدادهاى بالقوه اش شكوفا نخواهد شد. ناگفته نماند كه اين موضوع به موقعيت فرهنگى, اقتصادى و اجتماعى هر خانواده اى نيز مربوط مى شود.

در بحث قبلى به مراقبتهاى دوران باردارى در مورد بهداشت تغذيه, كنترل روند سلامت مادر و جنين و مسافرت در دوران حاملگى اشاره كرديم. در ادامه مراقبتهاى دوران باردارى, عوامل مهم ديگرى را نيز مورد بررسى قرار مى دهيم.

تجويز و مصرف دارو در دوران حاملگى

در مراكز درمانى با مادرانى روبه رو مى شويم كه با وجودى كه حامله هستند بدون توجه به عوارض خطرناك داروها اقدام به مصرف دارو مى كنند و متاسفانه برخى از پزشكان و ماماها!! نيز اقدام به تجويز بعضى از داروهاى ممنوعه مى نمايند كه به طور جدى, سلامت جنين و مادر را در معرض خطر قرار مى دهند. امروزه در سطح زايشگاههاى دولتى و بويژه خصوصى با مراجعينى روبه رو مى شويم كه تقاضا مى كنند تا با استفاده از دارو سقط جنين صورت گيرد! گاهى مشاهده مى شود كه برخى از زنان به دليل عدم آگاهى يا عدم رعايت روشهاى پيشگيرى از باردارى, حامله مى شوند و از نظر روانى گاهى از نتيجه اين حاملگى ناخواسته متنفر مى شوند. بدين جهت, به اقدامات ناشايسته اى از قبيل متوسل شدن به وسايل و داروهاى محرك سقط دست مى زنند و اين يكى از خطرناكترين موارد تجويز يا مصرف خودسرانه دارو مى باشد كه مجموعه پزشك, ماما, پدر و مادر مرتكب آن مى شوند, در حالى كه با يك اقدام پيشگيرانه ساده مى توان از بروز اين حوادث جلوگيرى كرد, متاسفانه, گاهى برخى از همكاران پزشك و بخصوص ماماها اقدام به تجويز داروهاى محرك سقط و برخى داروهاى هورمونى مى نمايند. چنين افرادى بدون اينكه عوارض خطرناكى از قبيل نقص عضو يا امكان ابتلاى نوزاد دختر به سرطان سينه بر اثر تجويز پروژسترون و ساير داروهاى هورمونى را در نظر داشته باشند مرتكب عملى مى شوند كه عواقب وخيمى براى مادر و جنين به بار مىآورد. گاهى پدر و مادر بخصوص مادران به دليل ضعف فرهنگى و كمى دانش با ارايه اطلاعات نادرست, پزشك معالج را دچار اشتباه مى كنند. ولى به هر حال, اين وظيفه راديو, تلويزيون, مجلات و مراكز بهداشتى و درمانى كشور است كه سطح آموزش و اطلاعات مادران را افزايش دهند و والدين را از اين اقدامات بر حذر دارند. گاهى اتفاق مى افتد كه خانمى براى اينكه به قول خودش از شر جنين ناخواسته اش راحت شود, به هر وسيله و شيوه اى متوسل مى شود و گاه كه موفق نمى شود, دچار نگرانيهاى روحى و عاطفى شده, به شدت از به دنيا آوردن نوزاد ناقص دچار هراس و وحشت مى گردد.

در ريشه يابى علل مصرف بى رويه و غير علمى داروها در دوران حاملگى, به چند نكته اشاره مى كنيم:

1ـ فرهنگ دارو و درمان تا كنون وضعيت نامطلوبى داشته است. بيمارى كه به پزشك مراجعه مى كند, هميشه و تقريبا بدون استثنا انتظار تجويز دارو از طرف پزشك را دارد و گاه پزشكى كه نسخه طولانى ترى داشته باشد و داروى بيشترى تجويز نمايد, بخصوص اگر تعداد داروهاى تزريقى بيشتر باشد, در بين مردم از محبوبيت بيشترى برخوردار است. اين يكى از آشكارترين مشكلات درمانى كشور محسوب مى شود.

متاسفانه جايگاه علمى و اجتماعى پزشكانى كه تنها در صورت لزوم و ضرورت, اقدام به تجويز دارو مى نمايند و بيشتر بر آگاهى بهداشتى مردم تكيه و تاكيد دارند ناشناخته است و بيشتر مردم او را پزشك بى تجربه و بى اعتنا به دارو مى دانند. اين موضوع, باعث مى شود كه پزشكانى كه تسليم رضايت ظاهرى بيماران نمى شوند, تحت فشار بيشترى قرار گرفته و آن دسته از پزشكان اندكى كه نسخه خود را با ميل بيمار تجويز نموده و هدفشان جلب رضايت ظاهرى بيماران است كارشان رونق بيشترى پيدا كند. يكى از موارد اين گونه مداواى غلط, تجويز داروهاى تزريقى است كه تنها و تنها در بيمارستان و براى بيمارى كه بسترى و تحت نظر و مراقبت ويژه است بايد تجويز گردد, در صورتى كه مشاهده مى شود كه بدون حساب و كتاب, اقدام به تجويز اين گونه داروها براى بيماران سرپايى و گاهى خانمهاى باردار مى شود.

2ـ مصرف خودسرانه دارو توسط خانمهاى باردار نيز يكى از عوامل خطرناك در دوران باردارى است كه مى توان به تناسب دارو, اثرات تراتوژنيك مختلفى در بر داشته باشد. خانمهاى حامله بايد بدانند كه حتى مصرف داروهاى مسكن نيز مى تواند اثرات ناگوارى بگذارد.

3ـ برخى از خانها كه دچار حاملگى ناخواسته مى شود, تصميم مى گيرند با استفاده از دارو سقط جنين كنند و تقاضاى تجويز اين گونه داروها را از سوى پزشكان دارند. بر اساس مواردى كه در كلينيك با آنها برخورد مى شود, بيشتر اين خانمها تعداد فرزندانشان بيش از سه فرزند است و عنوان مى كنند كه به دليل عدم رعايت روشهاى پيشگيرى از باردارى, دچار حاملگى ناخواسته شده اند و از نظر روحى, خانوادگى و اقتصادى آماده پذيرش اين فرزند نمى باشند.

4ـ عدم آگاهى پدر و مادر از فاصله گذارى بين فرزندان و روشهاى ساده پيشگيرى از حاملگى نيز يكى از دلايل عمده ايجاد مشكلات و معضلات بهداشتى جامعه است.

مسوولين خانواده يعنى والدين نيز بايد بر تمام امور فرهنگى ـ اقتصادى اجتماعى خود مسلط باشند و از جمله بايد براى تعداد مناسب فرزندان و فاصله گذارى مناسب بين آنها برنامه داشته باشند و گرنه دچار سرنوشت تاسفبار بعضى خانواده ها خواهند شد كه دچار حاملگى ناخواسته و به دنبال آن فرزندان ناخواسته خواهند شد. روشن است كه يك فرزند ناخواسته كه پدر و مادر و حتى مادر در فكر سقط او بوده است, از نظر جسمى ـ روحى و عاطفى, به شدت آسيب پذير است و آينده چنين كودكى با مخاطرات جدى رو به روست و خانواده و اجتماع, متحمل خسارت عمده اى مى شوند.

بنابراين, با توجه به گزارشات جديدى كه در مود تراتوژن بودن تقريبا تمام داروها رسيده, بهتر است از تجويز هر نوع دارويى در دوران حاملگى خوددارى شود. بايد يادآور شويم كه به دليل اينكه در سه ماهه اول حاملگى, ساختمان اندامها و اعضاى مختلف جنين تشكيل شده و شكل واقعى خود را پيدا مى كند, تجويز دارو در اين دوره خاص از حاملگى, بسيار پرمخاطره است و تنها بايد در مواردى اقدام به تجويز دارو براى يك خانم باردار نمود كه ضرورت و فوريت داشته باشد و جان مادر و جنين در معرض خطر جدى قرار گيرد و حتى ميزان تجويز هر داروى ضرورى نيز بايد محدود به حداقل مقدار موثر آن باشد. خانواده هاى محترم و بخصوص مادران باردار بايد از مصرف خودسرانه دارو جدا بپرهيزند.

آيا مادران شاغل مى توانند در دوران حاملگى به كار ادامه دهند؟

تا حدودى بيشتر زنان باردار قادر خواهند بود به طور تمام وقت يا نيمه وقت به كار خود ادامه دهند و اينكه تا چه زمانى از مراحل حاملگى, اشتغال بلامانع است, به نوع اشتغال, مخاطرات محل كار و ارتباط با مواد شيميايى و راديواكتيو, سياست حاكم بر جامعه و كارفرما در ارتباط با خانمهاى باردار و عوارض احتمالى باردارى و شرايط فرهنگى, اقتصادى و اجتماعى هر جامعه بستگى دارد. ديده شده كه برخى از خانمها تا آخرين روز حاملگى نيز به طور فعال كار مى كنند و با هيچ عارضه اى نيز روبه رو نشدند. به هر حال, يك خانم حامله بايد در موقع كار, جهت جلوگيرى از خطرات احتمالى يا خستگى استراحت بيشترى نسبت به زنان غير حامله داشته باشد.

استحمام در زمان باردارى بسيار خوب و حتما ضرورى است, اما خانمهاى حامله بايد در سه ماه آخر بادارى بيشتر مراقب باشند, چون ممكن است به علت وزن زياد, دچار عدم تعادل شده و به زمين بخورند.