آزادى دينى و بى طرفى دولت ها

جايگاه اسلام در اتحاديه اروپا

همايش بين المللى «آزادى دينى و بى طرفى دولت ها»، جهت بررسى جايگاه اسلام در اتحاديه اروپا،كه در شهر ليدن ، از 14 الى 16 دسامبر 2000 برگزار شد، به دنبال تبيين يك چالش بود. هر چند، همه دول اعضاى اتحاديه اروپا، اصول آزادى دينى و عدم تبعيض نژادى را در قوانين اساسى خود پذيرفته اند ولى به نظر مى رسد كه بى طرفي ، مفهوم متناقضى باشد. در اين نشست 35 عالم و اسلام شناس از يازده كشور اين اتحاديه در مورد تحولات اخير و جايگاه اسلام در قوانين ملى جاري ، ساختارهاى سياسى و مجامع عمومى موجود در اين اتحاديه به بحث و تبادل نظر پرداختند.

اين همايش كه تحت نظارت پروفسور دكتر «پي .اس . فان كنينگزوِلد» و پروفسور «دبليو. اِي . شديد»صورت گرفت ، توسط مؤسسه مطالعات اديان دانشگاه ليدن (LISOR)، مركز مطالعات آسيايي ، آفريقايى و سرخپوستان آمريكايى (CNWS) و واحد مطالعات پيشرفته كميسيون اروپايى در بروكسل برگزار گرديد.

شركت كنندگان در طى برگزارى همايش ، خاطر نشان ساختند كه در اغلب رويكردهاى اين دول ،گرايش به اسلام وجود دارد و اين امر شديداً از سنتهاى تاريخى بين اين دول و دين متأثر شده است كه تفاوت هايى در اين خصوص بين كشورها مشاهده مى شود؛ كسانى كه بر اين برداشت تأكيد داشتند،عبارت بودند از «مورِزار از اسپانيا»، «سوارز لوجا از پرتغال »، «موسلى و فِرارى هر دو از ايتاليا»، «جونكر از آلمان » و «الگونُل از فرانسه ». از سوى ديگر، تلاش هايى همگانى جهت برقرارى مساوات ، عدم تبعيض نژادى و رويكردهاى عارى از تبعيض در كشور هاى اتحاديه اروپايى قابل رؤيت است . سازگارى تدريجى دين جديد يعنى اسلام با قوانين كشورهاى عمدتاً مسيحى را مى توان مشاهده كرد و افزايش آزادى دينى براى خارجيان و ديگر اقليت ها روشن و واضح است . مطالعات موضوعى مارشال از بلژيك و هاين از اتريش راجع به تلفيق اسلام و آموزش و پرورش اسلامى در مدارس عمومي، نمونه هايى از تحولات اخير در اين زمينه است . مقالات تحقيقى «وايگرز و دِسينگ هر دو از هلند» درباره آداب زندگى مسلمانان مثل ختنه و ديدگاه هاى ايشان راجع به اهداى اعضاى بدن در اين اوضاع و احوال سكولار هلندى ظهور وبروز مى يابد. «جِنسن از دانمارك » تلاش بسيارى نمود تا رويكردهاى دانش آموزان دبيرستان هاى اسلامى را به سوى دينشان بررسى نمايد.

از طرفى ديگر، اين روند همان گونه كه «الوال » در مورد مسلمانان سوئدي ، و «فابلتز» و «اُوِربيك »درباره مسلمانان بلژيكى اظهار داشته است ، بدون آشوب و بازداشت مسلمانان نبوده است . همان طور كه «فان كِمينتز از پرتغال »، «شديد از هلند»، «زِمنى از بلژيك » و «بك از هلند» به شيوه هاى مختلف نشان داده اند. بينش هاى اسلامي ، نقش مهمى را در مجامع عمومى و سياسى ايفا مى نمايد. احساس ترس عميق دولت هاى اتحاديه از اسلام ، مانع از رويكرد بردبارانه و بى طرفانه آنها مى شود. علاوه بر اين ،سكولاريزم در مباحث راجع به جدايى كليسا و دولت ، غالباً يك نوع بى طرفى تلقى مى شود، در حالى كه مسلمانان به قول «دُلى از بلژيك » مخالف با آن انگاشته مى شود. «بيك سيمانسن از دانمارك » به صورت انتقادآميزى از نياز فورى قانون جديد در دانمارك سخن مى گويد، تا به اقليت مسلمان اختيار بدهد،آزادى دينى خود را طبق قانون اساسى اين كشور به دست آورند. روند آزادى مسلمانان در اتحاديه اروپايى در بخش قابل توجهى از مقالات ارائه شده به همايش مورد بررسى قرار گرفت . «لوييس ازانگلستان »، «اشميت دى فريد برگ از ايتاليا» و «كروس برونر از اتريش »، نقش ائمه جماعات و تأثير آنها رادر جامعه كشورهاى مربوطه بررسى نمودند. «فان كونينگز ولد از هلند» و «محسن فينان از فرانسه »نگاشته هاى متفكران مسلمان را تبيين نمودند.

«ساندر و لارسن هر دو از سوئد» درباره [استفاده مسلمانان از] فن آورى هاى جديد مثل اينترنت به بحث پرداختند و «علوى از ايتاليا» جريان ايجاد جوامع بين المللى مسلمان از طريق شبكه هاى [رايانه اى ] اسلامى و استفاده از رسانه هاى گروهى را مورد بررسى قرار داد.

«پاسِتو از بلژيك » و «نيلسن از انگلستان » گزارشى درباره كميسيون اروپايى مربوط به «اسلام در اروپا»ارائه كردند. اين گزارش حاوى اطلاعات كمى و كيفى در مورد مقررات ساختارى و زندگى روزانه مسلمانان در كشورهاى مختلف اتحاديه است . در اين مطالعه فهرستى از 1200 آثر منتشره مسلمانان مقيم در كشورهاى اتحاديه آمده است .

فضاى اين همايش ، فضايى انتقادى بود؛ هر چند بسيارى از پرسشهايى كه درباره اوضاع و شرايط خاص يك ملت مطرح شده بود، به نظر مى رسيد كه مشابه مسائل كشورهاى ديگر است ، ولى مباحث مطروحه روى نهادها و شخصيت هاى متفاوت [خاص هر كشوري ] تمركز داشت ، چنانكه نمونه آن مباحث «ياندر و كنماز» از هلند و بلژيك بود كه هر دو، درباره ائمه جماعات مقيم هلند و معلمان اسلامى مقيم ايالت فلاندر به مطالعه تطبيقى پرداخته اند. هدف اين همايش ـ كه سومين كنفرانس از همايش هاى بين المللى برگزار شده (از سال 1991 تا 1995) در دانشگاه ليدن ، راجع به «اسلام در اروپا» بود ـ اين بودكه اسلام شناسان اتحاديه اروپايى را گرد هم آورد تا راجع به آخرين تحولات دينى و حقوقي ، قوانين ادارى و رويكردهاى مقامات و سياستمداران به اسلام و جوامع اسلامى موجود در كشورهاى مربوطه ،به تبادل نظر و اطلاعات بپردازند. روشن است كه اسلام شناسان در اروپا، نمى توانند بررسى هاى بى طرفانه اى داشته باشند. با وجود اين ، شركت كنندگان در همايش ، در انجام وظيفه خويش درقبال بررسى دقيق تحولات و رويكردها و نيز هشدار به سياستمداران ، چه درسطح ملى و چه در سطح تمام اروپا موفق بوده اند.