4. امکان برهان لمّي به قرائت خاص (حد وسط علت اتصاف) - نقد نظریه برهان ناپذیری وجود خدا نسخه متنی

4. امکان برهان لمّي به قرائت خاص (حد وسط علت اتصاف)

تعريف مشهور از برهان لمي آن است که حد وسط افزون بر اين که علت حمل و تصديق ثبوت اکبر بر اصغر ميشود، علت وجود آن نيز باشد؛ اما برخي تعريف عامي از برهان لمي ارائه داده اند:

برهان لمي برهاني است که حد وسط آن، علت اتصاف موضوع نتيجه به محمول آن باشد، خواه علت براي خود محمول هم باشد يا نباشد، و خواه علت خارجي و حقيقي باشد يا علت تحليلي و عقلي. طبق اين تعريف، اگر حد وسط برهان، مفهومي از قبيل امکان و فقر وجودي و مانند آن ها باشد ميتوان آن را برهان لمي تلقي کرد؛ زيرا به قول فيلسوفان «علت احتياج معلول به علت، امکان ماهوي يا فقر وجودي است؛ پس اثبات واجب الوجود براي ممکنات، به وسيله چيزي انجام گرفته است که به حسب تحليل عقلي، علت احتياج آن ها به واجب الوجود ميباشد.

حاصل آن که هر چند ذات واجب الوجود، معلول هيچ علتي نيست، اما اتصاف ممکنات به داشتن واجب الوجود، معلول امکان ماهوي يا فقر وجودي آنها است (مصباح يزدي ، 1366: ج 2، درس 61، ص 332).

اين تعريف از برهان لم، نوع خاصي از برهان انّي است که مفيد يقين و قطع است و توضيح آن در شماره دوم گذشت. نکته قابل توجه در آن اين است که آيا ميتوان با اين تقرير اسم آن را برهان لمّ گذاشت؛ البته چنان که پيش تر نيز گفته شد، مهم نه نام گذاري بلکه افاده يقين در برهان است که ثبوت آن به منصه ظهور رسيد.