فقه مسجد - فقه مسجد (1) نسخه متنی

فقه مسجد

احمد مبلغي

از بلنداي مناره‏هاي لاجوردين، صداي رساي اذان، همه را به سوي خدا فرا مي‏خواند زن و مرد چون رود روان به سوي خانه خدا سرازير مي‏گردند همهمه‏ها و نجواها با فرياد اللّه اكبر فرو مي‏نشيند اكنون همه رو به سوي كعبه دل و پشت به زر و زيور مادي، نداي توحيد را زير لب تكرار مي‏كنند آري اينجا مسجد است مظهر شكوه اسلام؛ همانجا كه چون ياقوت بر نگين شهرها نشسته، همانجا كه زندگي را رنگ و بوي معنويت مي‏دهد همانجا كه تو را مي‏خواند تا به سرآغاز خويش نظر افكني و انسان بودن خود را مرور كني تا وجود خود را ارزش خود را و رسالت خود را بهتر بشناسي.

مسجد نقطه به هم رسيدن انسان و خويشتن است خويشتني كه زير بار هوسها دفن شده پير و برنا، توانگر و ناتوان و مرد و زن چون به مسجد آيند از عناوين تهي مي‏شوند. آنان اينك ميهمان خدا هستند نه چيز ديگر.

نجواي دسته‏جمعي نمازگزاران در قنوت ترنّم دلكشي است كه دل را به جهاني ديگر سوق مي‏دهد مسجد، محرابش، كارزار با شيطان و شيطان‏صفتان را، صفوفش همبستگي را، مناره‏هايش سرافرازي را، ركوع و سجودش عرفان را و منبرش فرهنگ وتمدن را مي‏آموزد.

از سخنان امام عليه‏السلام بدست مي‏آيد كه راه توحيد از مسجد مي‏گذرد چشمه‏هاي دانش از مسجد نشأت مي‏گيرند بذر همبستگي در مسجد پاشيده مي‏شود و رحمت خداوند از مسجد تابيدن مي‏گيرد. مرواريد سخني كه انسان را به ساحل نجات مي‏رساند و از در هلاكت مي‏رهاند در مسجد شنيده مي‏شود و دوري از گناه ز روي شرم يا از بيم عذاب خداوند با پاي نهادن به سبزه‏زار معنويت مسجد ميسر مي‏گردد.1

اما تنها زماني از مسجد بهره‏مند خواهيم شد كه فرهنگ بهره‏گيري از مسجد را بدست بياوريم. اگر فرهنگ استفاده از مسجد را بكار ببنديم مساجد پايگاه‏هاي فرهنگي خواهند شد. مساجد زماني نور فقه را بر جامعه مي‏تاباند كه فقه مسجد را بياموزيم. دريغا كه ما با فقه مسجد بيگانه‏ايم. اكنون مساجد از ايفاي بسياري از رسالتهاي خود بازمانده است و اين از آن روست كه در زنجيره‏هاي جهل و ركود برخي از مسجديان قرار گرفته است. بي‏گمان شناختن و بكار بستن فقه مسجد وظيفه جوانان است. چرا كه با تابش فروغ مسجد در قلب جوان جامعه سرشار از اميد، صداقت و حركت خواهد شد.

1 ـ اعتكاف در مسجد

اعتكاف يك سنت بزرگ و انسان‏ساز اسلامي است. اين سنت را مي‏توان در مسجدالحرام، مسجدالنبي صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، مسجد كوفه و مسجد بصره انجام داد. در مسجد جامع هر شهر نيز مي‏توان اعتكاف كرد. (البته با قصد رجاء)2

2 ـ اعلام گمشده در مسجد

كسي كه چيزي پيدا مي‏كند در صورتي كه داراي نشانه باشد و قيمت آن به 6/12 نخود نقره سكه‏دار برسد بايد به مردم آن را اعلان كند اين اعلان هر چند بايد در مجامع عمومي انجام بگيرد ولي انجام آن در مسجد مكروه است.3

3 ـ اقامه حدود الهي در مسجد

بر پايه روايات، اقامه حدود در مسجد مكروه است4 شكي نيست كه اجراي حدود الهي، خون حيات را در رگهاي جامعه گرم نگه مي‏دارد ولي با اين وصف انجام آن در مسجد كراهت دارد. شايد يكي از فلسفه‏هاي اين حكم آن است كه مسجد را بايد از هر چه ترس و رنجش در مردمان مي‏آورد دور ساخت و از آن محلّي امن براي همگان قرار داد تا با رغبت كامل به مسجد بيايند و پيامهاي دين را دريافت كنند. حدود الهي يقينا در روحيه افراد تأثير مي‏گذارد ولي حاكم اسلامي ناگزير از تزريق چنين ترسي در شريان اجتماع است اما سخن اين است كه مركز اين ترس سازنده نبايد مسجد قرار گيرد تا در نتيجه احساس تعلق عمومي به مسجد آسيب بخورد و همگان به مسجد بيايند به سخن ديگر مسجد بتواند پا به پاي حدود الهي، رسالت فرهنگي خود را در احيا و اصلاح جامعه بدرستي ايفا كند.

مؤيد اين مطلب، احكام ديگري است كه نسبت به مسجد وارد شده، مانند:

ـ كراهت نصب شمشير در قبله مسجد5

ـ كراهت قضاوت در مسجد6

ـ كراهت دعوا و نزاع در مسجد7

4 ـ امام راتب مسجد

براي امامت جماعت در يك مسجد اولويت با امام راتب مسجد است8 امام راتب به امام ثابت مسجد گفته مي‏شود كه نماز جماعت در مسجد را برپا مي‏دارد.

5 ـ اموال مسجد

الف) نبايد اموال مسجد را بيرون برد.9

ب) نبايد در و پنجره و چيزهاي ديگر مسجد را فروخت و اگر مسجد خراب شود بايد اينها را صرف تعمير همان مسجد كنند و چنانچه بدرد آن مسجد نخورد بايد در مسجد ديگر مصرف شود ولي اگر به درد مسجدهاي ديگر هم نخورد مي‏توانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممكن است صرف تعمير همان مسجد و گرنه صرف تعمير مسجد ديگر نمايند.10

ج) جلوگيري كردن از مردم در استفاده از آنچه به مسجد تعلق دارد غصب حق آنان بحساب مي‏آيد.11

6 ـ برافروختن چراغ در مسجد

پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: كسي كه چراغي در مسجد برافروزد تا زماني كه نوري از اين چراغ در مسجد وجود دارد همواره ملائكه و حاملان عرش براي او استغفار مي‏كنند.12

7 ـ بنا كردن مسجد

امام صادق عليه‏السلام فرمود: كسي كه مسجدي بنا كند خداوند براي او خانه‏اي در بهشت بنا كند.13

8 ـ تعظيم مسجد

امام صادق عليه‏السلام فرمود: ملعون است (دو بار اين جمله را تكرار كرد) كسي كه مسجد را بزرگ و گرامي نشمرد.14

9 ـ تعليم و تعلم در مسجد

تعليم و تعلم يك وظيفه همگاني اسلامي است پرداختن به تعليم و تعلم در مساجد، عملي مستحب محسوب مي‏شود. طبق حديث، يكي از مواردي كه حضور انسان را در مسجد از بيهودگي مي‏رهاند طرح پرسشهاي علمي است15 در صدر اسلام مساجد مناظره‏هاي دقيق، بحثهاي تخصصي را در خود بسيار مي‏ديد خطبه‏هاي ژرف و بي‏نظير اميرالمؤمنين عليه‏السلام نيز در مسجد ايراد شده است. تعدادي از روايات دستيابي به نكته‏هاي بديع علمي را از جمله فوائد ارتباط مداوم با مسجد مي‏خوانند.

10 ـ چرت زدن در مسجد

پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: كسي كه در مسجد دچار حالت چرت‏زدگي شده جاي خويش را در مسجد عوض كند.16

11 ـ خروج از مسجد

احكام زير در مورد خروج از مسجد وارد شده است:

1. داشتن قصد بازگشت به مسجد

پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: هفت نفر در روزي كه سايه‏اي جز سايه خداوند نيست در پناه سايه ذات اقدسش جاي دارند يكي از آنان، كسي است كه قلب او به مسجد تعلق دارد تا آنجا كه از مسجد خارج نمي‏شود مگر اينكه قصد بازگشت به آن را دارد.17

2. خارج نشدن از مسجد بعد از شنيدن اذان

در روايت آمده خروج از مسجد بعد از شنيدن اذان كراهت دارد مگر اينكه يا نماز بخواند يا قصد بازگشت به آن را داشته باشد.18

در روايت ديگري مي‏خوانيم كه پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: كسي كه نداء را در مسجد بشنود و بدون علت خارج شود منافق است مگر اينكه قصد برگشت داشته باشد.19

3. تأخير در خروج از مسجد

پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: بهترين نقطه‏هاي زمين مساجد هستند محبوبترين فرد نزد خدا كسي است كه قبل از همه به مسجد درآيد و ديرتر از همه، خارج شود.20

4. صلوات به هنگام خروج