رزق، روزي، رفاه «قسمت دوم» - رزق، روزی، رفاه (2) نسخه متنی

رزق، روزي، رفاه «قسمت دوم»

احمد لقماني

در بخش اول، ديد و بازديد خانواده‏ها را همراه با پرسشهاي متفاوتي در باره مشكلات زندگي دانستيم كه از آن ميان سؤال بسياري در باره فلسفه وسعت روزي برخي و يا كمي رزق بعضي خانواده‏ها، رابطه رزاقيّت خداوند با تلاش و آينده‏نگري ما، عوامل افزايش روزي، تأثير دعا در وسعت رزق و پرسش از بهترين رزق و روزي مطرح گرديد.

در آن بخش، ابتدا به تعريف رزق پرداختيم و آن را «بخشش پي در پي و عطاي دايمي» دانستيم، كه در جلوه‏هاي مادي مانند خوراك، پوشاك و مسكن و يا معنوي همچون علم، عقل، ايمان، حج، شهادت و ... تجلّي خواهد كرد.

ضمانت روزي از سوي خداوند متعال براي تمامي موجودات زنده، اندازه‏گيري آن به طور عادلانه و آزمايش افراد به اين وسيله در كلام امام علي ـ عليه‏السلام ـ روشن گرديد و با توجه به آيات قرآن عهده‏دار شدن پروردگار براي روزي تمامي جنبندگان، بصيرت خداوند در مقدار روزي و مسؤوليت تمامي موجودات در برابر اين لطف الهي را مطرح كرديم.

سپس بحث را با پرسش نخست يعني فلسفه وسعت روزي و يا كمي رزق برخي خانواده‏ها ادامه داديم و ضمن توجه به ابعاد اعتقادي، اجتماعي، اقتصادي و حتي سياسي پرسش، تفاوت روزيها را دو گونه تقسيم دانستيم؛ يكي ساختگي و مصنوعي، ديگري طبيعي و شايسته. آنگاه نوع ديگري از رزق الهي را در چهره تقدير خداوند بررسي كرديم و ضمن اشاره به ديدگاه انسانهاي پاك‏سرشت، در باره درآمد زندگي و امكانات مادي، هدف نبودن پول و سرمايه را گوشزد كرديم و تمامي داده‏هاي خداوند را در آينه ماديات ندانستيم، زيرا بهره‏هاي ديگري از معنويات همچون عقل، علم، تدبير، بصيرت، ولايت، توفيق، بندگي پروردگار و خالص‏سازي اعمال و نيات، ارزشي در اوج برتري و قداست دارند و براي خردمندان و انديشمندان از اهميتي غير قابل مقايسه با «نام و نان» برخوردارند.

بخش پاياني نوشتار قبلي در باره «حكمت و مصلحت» در روزي‏دهي بود كه «شكر و سپاسگزاري خداوند» و «تقوا و پرهيزگاري الهي» را، حكمت افزايش روزي صاحبان اين صفات دانستيم و علت وسعت روزي بسياري ديگر را مصلحت آزمايش و امتحان و يا استدراج بيان كرديم و از سوي ديگر فلسفه تنگي رزق در زندگي را صلاحديدهاي تربيتي همانند دور نشدن از ارزشهاي الهي و يا جلوگيري از سركشي و طغيان به هنگام درآمدهاي فراوان دانستيم.

اينك پرسش ديگري مطرح كرده و به پاسخ آن مي‏پردازيم.

اگر روزي‏رسان ـ طبق حكمت و مصلحت بندگان ـ خداوند است، تلاش و پشتكار ما در اين ميان چه نقشي خواهد داشت؟

پرسشهاي ديگر در پرتو اين سؤال مطرح مي‏شود؛ سخناني در معارف ديني ما مطرح است، از جمله: هرگز كسي را به خاطر هوش فراوان، پشيزي افزون ندهند و احدي را به خاطر حماقتش كم نمي‏دهند، هيچ كس از دنيا نمي‏رود مگر آنكه تا آخرين ذرّه روزي‏اش را مي‏خورد، و يا در سخنان معصومان روزي به دست خداوند دانسته شده و تلاش و كوشش در به دست آوردن آن عملي ناپسند معرفي شده است؛ و در رواياتي آمده است كه نوعي از رزق به دنبال انسان مي‏آيد و در اين صورت تحصيل، تدبير و سختكوشي براي حال و آينده هيچ نقشي نخواهد داشت؛ پس بهتر آن است كه خود را در آسياب پرحادثه زمان و ناهمواريهاي رنج‏آور زمين، به سختي و اندوه نكشانيم، چون بنا بر اين سخنان، رزق به دست رزّاق است؛ آنچه قسمت است، مي‏رسد و تلاش در به دست آوردن آن نتيجه‏اي در بر نخواهد داشت!

پيش از شروع پاسخ توجه به چند نكته ـ در اين بحث و بحثهاي ديگر ـ راهگشاي بسياري از مشكلات فكري و شبهات عقيدتي ما خواهد بود. نخست آنكه نظام آفرينش بر پايه «علت و معلول» و يا «سبب و مُسبّب» استوار است و اصول پايدار و جاودان دين ما را به اين سو فرا مي‏خواند كه: «ليس للانسان اِلاّ ما سعي؛1 دستاوردي براي انسان نخواهد بود مگر با زحمت و تلاش او، «اِنَّ اللّه‏ لا يغيّر ما بقوم حتّي يغيّروا ما بانفسهم؛2 خداوند سرنوشت قومي را تغيير نمي‏دهد مگر خود تلاش كنند».

نكته دوم آنكه داروي روحي رواني همانند داروي جسمي برخي به تنهايي قابل استفاده است و شرايط ويژه‏اي نياز ندارد، اما بسياري به شرايطي چون شخص، زمان استفاده،

* پروردگار متعال رزّاق است و تمامي موجودات زنده بر سفره لطف و بركت او حضور دارند،

اما جهان هستي بر اين پايه استوار است كه هر كسي به مقدار تلاش و تكاپوي خود

و استفاده از نيروهاي خدادادي همانند عقل، استعداد، فعاليت بدني و ...

روزي خود را به دست مي‏آورد و اين رزق نيز با اراده خداوند و خواست او فراهم مي‏شود.

زمينه‏سازيهاي قبل از استفاده، سن افراد، همراهي برخي ديگر از داروها، استفاده و يا عدم استفاده غذا و داروهايي پيش و بعد از مصرف و ... نيازمند است. بدون شك نوع دوم داروهاي جسمي يا روحي نيازمند تشخيص متخصص براي درمان و تجويز صاحبنظر است. در غير اين صورت آثار ناهنجار فراواني به دنبال خواهد داشت.

معارف ناب، سخنان پاك معصومان ـ

عليهم السلام ـ و آموزه‏هاي وحي در موضوعات مختلف نيز بدين گونه‏اند. برخي از آيات و روايات از نظر ظاهري معنايي روشن، روان و قابل فهم دارد و به تنهايي مفهومي هدايت‏بخش را بيان مي‏كند، اما بسياري ديگر بايد با شرايط ديگر ارزيابي شود؛ همراه با ديگر آيات و روايات بررسي گردد؛ ابعاد و زواياي ديد

هر يك تشريح شود و سرانجام به صورت دسته‏بندي، مراتب هر يك توضيح و فلسفه بيان سخن تشريح گردد و اين مهم بي‏گمان نيازمند به متخصصان زبردست، توانا، پرحوصله و انديشه‏گري دارد كه سالهاي بسيار بسان غواصان سختكوش در درياهاي معارف به دنبال صيد گوهرهاي گرانبهاي معرفت بوده تا با چيدن درست و آموزش صحيح هر يك، مجموعه‏اي از زيباترين حقايق هستي را از آيات و روايات در اختيار ديگران قرار دهند.

در باره پرسش نخست اين بخش كه رابطه رزّاقيّت خداوند با تلاش و تدبير ما چيست، نكته اول جوابگو خواهد بود؛ يعني پروردگار متعال رزّاق است و تمامي موجودات زنده بر سفره لطف و بركت او حضور دارند، اما جهان هستي بر اين پايه استوار است كه هر كسي به مقدار تلاش و تكاپوي خود و استفاده از نيروهاي خدادادي همانند عقل، استعداد، فعاليت بدني و ... روزي خود را به دست مي‏آورد و اين رزق نيز با اراده خداوند و خواست او فراهم مي‏شود. پس تلاش و تدبير امري لازم و ضروري است، ولي سبب تام و علت حتمي به دست آوردن روزي نخواهد بود، بلكه نيازمند شرايط، زمينه‏ها و عواملي است كه خداوند فراهم مي‏كند، سپس هر يك از ما رزق خويش را كسب مي‏كنيم. در غير اين صورت موانع فراواني كه گاه هيچ يك قابل پيش‏بيني نيستند، تصميم و اراده ما را دگرگون مي‏كنند و تمامي تلاش ما هيچ حاصلي در بر نخواهد داشت. همان گونه كه تاكنون هر يك از ما در فرصتهاي مختلف تصميمهاي بسياري گرفته‏ايم، اما پس از چندين گام باز به جاي اول برگشته‏ايم و منصرف شده‏ايم.

* از جمله افرادي كه دعايشان هرگز به اجابت نمي‏رسد، كساني هستند كه با تني سالم،

گوشه خانه نشسته، براي گشايش روزي دعا مي‏كنند!

چنين باور تابناكي بوده كه پيشوايان معصوم عليهم‏السلام همچون اميرالمؤمنين علي عليه‏السلام، امام باقر و امام صادق عليهما السلام خود در نخلستانها و مزارع كار مي‏كردند و در هواي گرم مدينه رزق و روزي خويش و خانواده را به دست مي‏آوردند و چون برخي بر اساس باور غلط خود اعتراض مي‏كردند، مي‏فرمودند: اگر در اين حال از دنيا برويم، بهترين حالت است، زيرا مشغول اطاعت خداوند متعال بوده‏ايم. تلاش مي‏كنيم تا خود و خانواده خود را از مردم بي‏نياز سازيم.2

و بدين وسيله امامان معصوم عليهم‏السلام قضاي الهي و رزّاقيّت خداوند را وابسته به سعي و تدبير افراد بيان كرده و به دنبال روزي رفتن را با مقدّر بودن آن متضادّ نمي‏دانسته‏اند.