راههاى گسترش حكم - ورود کافران به مساجد و اماکن مقدس نسخه متنی

بنابراين, مخاطبان اصلى آيه شريفه مشركان و بت پرستانى هستند كه براى انجام مراسم حج, همه ساله به مكه مى آمدند. گستردن حكم ناروايى ورود به مسجدالحرام, به ديگر كافران: چه از دين برگشتگان و بى دينان و چه اهل كتاب نياز به دليل دارد. هر چندمورد مخصص نيست, ولى اين بدان معنى نيست كه گستردن و الغاى خصوصيت نياز به دليل ندارد, بويژه اين جا كه در خود آيه شواهدى به اختصاصى بودن حكم نيز وجود دارد.

راههاى گسترش حكم

براى گسترش حكم از مشركان به ديگر كافران دو راه را مى توان از كلمات فقهاء استفاده كرد:

1 . از راه گسترش درمعناى شرك.

2 . گسترش درعلت.

به بيان ديگر, با گسترش در موضوع حكم و يا درعلّت حكم.

الف . گسترش در معناى شرك:

به اين معنى كه مشرك اختصاص به بت پرستان و آنان كه براى خداوند درالوهيت شريك مى پندارند, ندارد, بلكه اهل كتاب را نيز در بر مى گيرد. بسيارى از فقيهان ما بر اين نظرند, چه آنان كه در بحث نجاست اهل كتاب به اين آيه تمسك مى جويند و چه آنان كه در بحث احكام اهل ذمه, براى ناروايى ورود اهل كتاب به مسجدالحرام به اين آيه استدلال مى جويند, همه پذيرفته اند كه اهل كتاب مشرك هستند و حتى شمارى آشكارا گفته اند:

(ولا دخول مشرك فيه ذميا كان او غيره.)

(لايجوز لمشرك ذمى او حربى دخوله اجماعاً.)

در اين عبارت اهل كتاب فرد مسلّم و حتمى مشرك, به شمار آمده است. شمارى از فقها, نيز در مقام استدلال برآمده اند كه چرا اهل كتاب جزء مشركان هستند.

صاحب جواهر براى اثبات مشرك بودن اهل كتاب آياتى را از قرآن كريم شاهد مى آورد:

(… او لما يشمل (المشرك] اليهود و النصارى, لقوله تعالى: (وقالت اليهود عزير الى قوله تعالى: عما يشركون و لما يشعر به قوله تعالى لعيسى(ع) أ أنت قلت للناس اتخذونى وامى الهين, من شركهم ايضاً ولقولهم ايضاً: (انه ثالث ثلاثة…)19

شرك, يهودى و مسيحى را در برمى گيرد, به دليل اين قول خداوند: (يهود مى گويد: عزير پسر خداست و مسيحى مى گويد: مسيح فرزند خداست) تا آن جا كه مى فرمايد: (خداوند از آنچه به او شرك مى ورزند مبراست.) و نيز خطاب خداوند به عيسى:

(آيا تو گفته اى من و مادرم را دو معبود بگيريد) و اين سخن مسيحيان كه مى گويند: (او سوّمين سه تاست.)

بنابراين تفسير از شرك, آيه شريفه مشركان را از ورود به مسجدالحرام مانع شده است و مشرك, هم بت پرست را در بر مى گيرد و هم اهل كتاب را.

پاسخ:

نخست آن كه آيا اهل كتاب مشركند يا نه؟ سخنى است كه همواره بين علماى اسلام دركلام, تفسير و فقه مطرح بوده است ومورد اختلاف نظر. شمارى از فقيهان در اين كه آنان مشرك باشند, ترديد كرده اند. محقق اردبيلى در بحث دلالت آيه شريفه بر نجس بودن اهل كتاب مى نويسد:

(فدلالته على الكل موقوف على اثبات كونهم جميعاً مشركين و هو لايخلو عن اشكالٍ.)20

دلالت اين دليل بر اين كه تمامى كافران نجسند بستگى دارد بر ثابت كردن اين كه همه آنان مشركند و چنين سخنى بى اشكال نيست.

سيد احمد خونسارى در جامع المدارك مى نويسد:

(ونوقش بعدم صدق المشرك على جميع اصناف الكافر على نحو الحقيقة.)21

[در استدلال به اين آيه] مناقشه شده است به اين كه مشرك حقيقى بر همه كافران صادق نيست.

امام خمينى(ره) به گونه آشكارتر مى نويسد:

(وكيف كان لايمكن لنا اثبات الشرك لجميع طوائفهم و مجرد القول بان عزير ابن اللّه لايوجب الشرك.)22

در هرصورت, ثابت كردن اين كه همه گروههاى كافران, مشركند, ممكن نيست و تنها گفتن اين كه عزير فرزند خداست سبب شرك نمى شود.

دو ديگر, ما بر آن نيستيم كه ببينيم حقيقت شرك چيست؟ مشرك كيست؟ اين بحثى است كلامى و در جاى خود ثابت شده كه شرك مراتبى دارد, بدترين آن شرك در الوهيت است, تا مى رسد به شرك در پيروى و بندگى كه به تعبير روايات جز معصومان و بندگان خالص خداوند, ديگر مؤمنان گرفتار آنند.

آنچه هم اكنون براى ما فهم آن مهم است, اين كه بدانيم آيا (مشركين) كه در قرآن كريم در موارد بسيارى از جمله در آيه مورد بحث, به كار رفته است, نظر به فرقه و گروه خاصى دارد يا هر كسى را كه به گونه اى بتوان مشرك گفت, در بر مى گيرد؟

بسيارى بر اين باورند كه (مشركان) در اصطلاح قرآن كريم, گروه بت پرستان هستند كه براى خداوند درالوهيت شريك مى پنداشته اند. شاهد آن, موارد بسيارى است كه خداوند (مشركين) را دررديف ديگر كافران بيان كرده و آنان را از ديگران جدا ساخته است, از جمله:

(لم يكن الذين كفروا من اهل الكتاب والمشركين…)23.

(ان الذين آمنوا و الذين هادوا وَالصابئين والنصارى والمجوس والذين اشركوا ان اللّه يفصل بينهم يوم القيامة.)24

سيد محمد موسوى عاملى در مدارك, بر همين نكته تأكيد دارد: