اشاره:آقاي دكتر سالار منافي اناري مترجم كتاب آداب الصلوة امام خميني هستند كه اين كتاب معروف را به زبان انگليسي ترجمه كردهاند. دكتر منافي تحصيلات خود را در رشتههاي زبان انگليسي،الهيات (اديان و عرفان) به پايان رساندهاند و داراي تاليفات و ترجمههاي متعددي به زبانهاي انگليسي و فارسي ميباشند. ايشان عضو هيات علمي بخش زبان انگليسي دانشكدؤ ادبيات فارسي و زبانهاي خارجي دانشگاه علامؤ طباطبايي هستند. دربارؤ ترجمؤ مزبور مصاحبهاي با ايشان انجام دادهايم كه ميخوانيد.حضور: چه شد كه تصميم به ترجمؤ كتاب آدابالصلوة كه مشحون از اصطلاحات دشوار اسلامي ـ عرفاني است گرفتيد؟دكتر منافي: بـا توجه به سوابق تحصيلي حوزوي و دانشگاهي و با در نظر گرفتن تجربياتي كه در زمينؤ تـاليف و ترجمه به زبان انگليسي داشتـم مسووليت سنگيـن ترجمؤ كتـاب نفيس آداب الصلوة حضرت امام(س) را به زبان انگليسي پذيرفتم. اين مسووليت در آبان ماه سال 1371 به موجب قـراردادي از سوي موسسؤ تنظيم و نشر آثار امام خميني(س) به اينجانب واگذار گـرديد.حضور: با توجه به اصطلاحات مشكلي كه در اين كتاب وجود دارد و دقت زيادي كه لازمؤ ترجمؤ صحيح كتاب است آيا به تنهايي اين مهم را به انجام رسانديد يا همكاراني هم داشتيد؟دكتر منافي: پس از آنكه اين مسووليت خطير را پذيرفتم و سنگيني آن را بر دوش خود احساس كردم، مجبور شدم، براي آنكه از عهدؤ انجام آن برآيم، از يكي دو كار ديگر دست بردارم و حتي از مسئوليت بزرگ ديگري كه در دانشگاه بعهدهام بود كنارهگيري كنم، تا بتوانم با تمام توان اين كار عظيم را به اتمام رسانم. انجام تمام مراحل كار از قبيل ترجمه، مقابلؤ ترجمه با متن اصلي، ويرايش علمي و ادبي و اصلاح نواقص احتمالي همه به علت عظمت كار از عهدؤ يك نفر ساخته نبود و اگر هم ميشد نميتوانست كار خوبي باشد، لذا پس از مشورت با همكار خوبم جناب آقاي محمد جعفر خليلي، كار اين طور انجام شد كه ابتدا وي متن كتاب را به انگليسي ترجمه ميكرد و سپس اينجانب ترجمؤ انگليسي را كلمه به كلمه با متن اصلي مقابله ميكردم و در برخي موارد اصلاحات و تغييراتي را بعمل ميآوردم و بهنگام لزوم، براي مشورت در مورد برخي متشابهات و مشكلات علمي با اساتيد صاحب نظر در مسائل فلسفي، عرفاني و علوم و معارف اسلامي به بحث و تبادل نظر مينشستم. البته اين مشورت تنها با شخصيتهاي علمي بطور حضوري نبود، بلكه به كتابهاي مرجع و منابع و ماخذ معتبر نيز به طور مرتب مراجعه ميشد تا بهترين معادل در زبان انگليسي براي هر يك از اصطلاحات تخصصي پيدا شود. گاه لازم ميشد كه براي اطمينان از مناسب بودن يك يا چند اصطلاح عرفاني به كتابهاي معتبر زيادي در زبانهاي عربي، انگليسي و فارسي مراجعه كنم و يا بدنبال اين كار به كتابخانؤ معتبري در تهران بروم.حضور: بفرماييد براي انتقال مفاهيم عرفاني و عميق كتاب آداب الصلوة بويژه در مواردي كه مشابهت ميان اصطلاحات وجود دارد از چه روشهايي استفاده كرديد؟دكتر منافي: بطور كلي در عرفان دو بخش نظري و عملي هست. در عرفان نظري، نظريات عرفاني از يك زبان قابل انتقال به زبان ديگر است و لذا كتابهاي عرفاني زيادي هستند كه از يك زبان به زبان ديگر ترجمه شدهاند، و از نظر اصول زبان شناسي هم هر مطلبي كه در يك زبان قابل ارائه باشد در زبان ديگر نيز قابل ارائه است. البته در عرفان مسائلي هستند كه غير قابل بيان ميباشند، مانند كشف و شهود و حالات عرفاني. هيچ عارفي نميتواند "حال" عرفاني خود را از طريق زبان بيان كند، ولذا اينگونه مسائل كه قابل بيان نيستند قابل ترجمه نيز نميباشند.مشكل عمدؤ كار ما انتقال مفاهيم اصطلاحات عرفان اسلامي به زبان انگليسي بود. براي حل اين مشكل علاوه بر تلاشهاي زيادي كه همكار دانشمندم انجام ميداد خود اينجانب نيز بر خود لازم ميدانستم تا كتابهاي زيادي را كه در زمينؤ عرفان اسلامي به زبان انگليسي نوشته شده و يا به انگليسي ترجمه شده است بررسي كنم تا اطمينان حاصل شود كه مترادفهاي انگليسي بكار گرفته شده مناسبترين هستند. با اين هدف برخي از قسمتهاي متن عربي كتاب نفيس "فصوص الحكم" محي الدين ابن عربي را با ترجمؤ انگليسي آن مقابله كردم.براي توضيح بيشتر و كمك به خوانندؤ ترجمه در درك دقيقتر مفاهيم، خود اصل هر يك از اصطلاحات فلسفي، عرفاني و علوم و معارف اسلامي نيز بعد از ترجمؤ انگليسي در داخل پرانتز با حروف زبان انگليسي و با فونيتيك خاصي كه در اول ترجمؤ كتاب توضيح داده شده است ارائه گرديد تا خوانندؤ اهل اين علوم و معارف خودِ اصطلاحات را نيز ببيند و ترجمههاي اصطلاحات مشابه مانند "احديت" و "واحديت" را با يكديگر اشتباه نكند.پس از پايان ترجمه ومقابلؤ كلمه به كلمه و جمله به جملؤ آن با متن اصلي، مرحلؤ بعدي كار، ويرايش علمي و ادبي ترجمه بـود كـه اين كار مهم را نيز با توجه به مسووليتـي كه داشتم خودم با كمال دقت و با حساسيت زياد انجام دادم.در طول انجام ايـن كار علمي نيز هرگاه كه لازم ميشد در تهران و قم براي اطمينان بيشتر با عالمان اهل نظر به مشورت ميپرداختم تا مجدداً اطمينان حاصل كنم كه تمام مفاهيم علمي، فلسفي، عرفـاني، كلامي و فقهي ارائـه شده در ترجمه دقيقاً با متن اصلي كتاب مطابقت دارد. هـدف ديگر اين كار بررسي مجدد سليس بودن جملات و طبيعي بـودن آنها در زبان انگليسي بود.پس از انجام ويرايش علمي و ادبي و تايپ انگليسي، تـرجمؤ كل كتاب يك بـار نيز از اول تا آخر جهت حصول اطمينـان بيشتر از طبيعي بودن جملات و قابل فهم بودن آنها براي انگليسي زبانان و نيز براي غلطگيري احتمالي به وسيلؤ يك انگليسي زبان مورد مطالعه قرار گرفت. اين كار توسط خانم "كتي جي ويليامز" انجام شد. ضمناً نامبرده كه يك انگليسي زبان مسلمان است پس از مطالعؤ ترجمؤ انگليسي اين كتاب اظهار ميداشت كه عميقاً تحت تاثير مفاهيم متعالي و عرفـاني آن قـرار گرفته و از خـواندن آن لذت معنوي و روحي زيادي برده است.مرحله پاياني كار قبل از انجام حروفچيني اين بود كه يك بار ديگر ترجمؤ كل كتاب را جهت كنترل نهايي مورد بررسي و مطالعه قرار دادم و هماهنگيهاي لازم و نهايي را در مورد برخي نكات در سراسر كتاب بعمل آوردم. بعد از حروفچيني نيز در چند مرحله غلطگيري و بازنگري لازم توسط چند نفر از جمله خود اينجانب بعمل آمد.حضور: به نظر شما اين ترجمه چه تاثيري در گسترش انديشؤ عرفاني حضرت امام دارد و اساساً حاصل كار خود را از نظر حفظ اصالت كتاب چگونه ارزيابي ميكنيد؟دكتر منافي: همانطور كه در جواب سوال قبلي به تفصيل توضيح دادم، اعتقادم بر اين است كه هم همكار عزيزم جناب آقاي خليلي و هم خود اينجانب آنچه در توان داشتيم در انجام اين كار سنگين بكار برديم تا ترجمهاي گويا و در شان حضرت امام(س) به مردم جهان عرضه شود. از نظر اينجانب، ترجمؤ انجام شده در نوع خود بهترين و زيباترين است. از طرف ديگر، در كار ترجمه علاوه بر انتقال معني بايد سبك متن اصلي را نيز رعايت كرد. يكي از ويژگيهاي سبك نوشتؤ امام(س) در اين كتاب طولاني بودن برخي از جملات است كه در مواردي طول يك جمله بيش از ده سطر است، و اين نشانگر غناي علمي نويسنده و زيبايي ادبي اين نوشته است. البته اغلب مفاهيم فلسفي، عرفاني، كلامي و فقهي ارائه شده در اين گونه جملات آنهايي نيستند كه بتوان در جملات ساده و كوتاه ارائه كرد. تلاش ما اين بود كه اين سبك در ترجمه نيز رعايت شود زيرا تقطيع اينگونه جملات اغلب منجر به تقطيع مفاهيم نيز ميشد كه خلاف نظر نويسنده است. ممكن است نظر كسي اين باشد كه جملات هر چه سادهتر باشد درك آنها آسانتر ميشود. در جواب بايد گفت بيان استدلالهاي علمي و فلسفي و عرفاني در جملات ساده و كوتاه اغلب امكانپذير نيست. باري درك بسياري از مفاهيم عرفاني ارائه شده در اين كتاب در توان همه كس نيست و به قول خود امام(س) از براي هر علمي اهلي و براي هر راهي راهنوردي است. بنابراين بايد گفت تاثير اين ترجمه، همانند خود كتاب، در گسترش انديشؤ عرفاني حضرت امام(س) و شناساندن شخصيت عارفانؤ ايشان بيشتر در مورد كساني خواهد بود كه اهل اين علم و راهنورد اين راهند.حضور: به نظر شما امكان تهيّؤ خلاصهاي از ترجمؤ كتاب آداب الصلوة براي استفاده عموم وجود دارد يا خير؟دكتر منافي: ما نهايت سعي خود را كرديم تا آنجا كه ممكن است، به مفاهيم علمي و عرفاني خدشهاي وارد نشود تا ترجمؤ اين كتاب هر چه بيشتر واضح و روشن باشد و جملات آن از سلاست و فصاحت بيشتري برخوردار باشند. اما اين بدان معني نيست كه كلّ اين ترجمه براي هر فردي با هر سطح فكري قابل درك خواهد بود، همانطور كه متن اصلي خود كتاب هم چنين نيست. البته قسمتهايي از كتاب و ترجمؤ آن براي عامه قابل درك است ولي قسمتهايي هم هست كه درك آنها بدون داشتن آگاهيهاي لازم در زمينههاي فلسفه، عرفان، كلام، فقه، تفسير قرآن و حديث نه تنها مشكل است بلكه گاهي امكانپذير نيست. بنابراين تهيؤ ترجمؤ خلاصه شده تنها از اين نظر امكانپذير خواهد بود كه قسمتهايي غير تخصصي براي استفادؤ عامه و قسمتهاي تخصصي براي استفادؤ خواص در نظر گرفته شوند، ولي انجام اين كار چندان هم آسان نيست، لذا به نظر من بهتر است اين ترجمه در تماميت خود باقي بماند.حضور: ترجمؤ كتاب كلاً چه مدت طول كشيد و چه تاثيري در خود شما داشت؟دكتر منافي: كلاً نزديك به سه سال طول كشيد. در مورد قسمت دوم سوال بايد عرض كنم كه بنده با توجه به تحصيلاتي كه در زمينؤ عرفان داشتهام و علاقهاي كه به مسائل عرفاني دارم به طور كلي از كار كردن در اين زمينه لذت ميبرم. علاوه بر اين، كار كردن با اين كتاب باعث شد كه با نظرات عرفاني حضرت امام(س) آشنائي بهتر و بيشتري داشته باشم.حضور: با توجه به اينكه در واقع مدتها با اين كتاب زندگي كردهايد و ميفرماييد با نظريات عرفاني حضرت امام بيشتر آشنا شدهايد، آيا ميتوانيد به طور كلي تحليلي از محتواي كتاب بيان بفرماييد؟دكتر منافي: البته تحليلي جامع از آراي عرفاني حضرت امام در اين مختصر نميگنجد، تنها ميتوان به كلياتي از آنچه در اين كتاب آمده است اشاره كرد. كتاب نفيس آداب الصلوة كه بيان تفصيلي آداب قلبي و اسرار معنوي نماز است، نمايانگر بسياري از آراي عرفاني امام است. اين كتاب در حقيقت مشروح كتاب سرّالصلوة است كه قبل از اين به وسيلؤ حضرت امام(س) نوشته شده است، و همانطور كه خود امام در اول اين كتاب مينويسد چون آن كتاب را با حال عامه تناسبي نبوده، ايشان اين را به رشتؤ تحرير درآوردند.كتاب آداب الصلوة در واقع آميزهاي از مباحث شريعت و طريقت است. در عين حال كه آداب ظاهري اعمال و عبادات را مورد توجه قرار داده رعايت آداب باطني و قلبي آنها را نيز مورد تاكيد قرار ميدهد. گرچه محور بحثها در سراسر كتاب، آداب نماز است ولي در خلال همين بحثها، مطالب مهمي در زمينههاي فلسفه، عرفان، كلام، فقه، تفسير و حديث نيز آورده شده است كه عرفان مهمترين آنهاست و مطالب ديگر نيز اغلب رنگ عرفاني دارند. بهطوركلي مطالب اين كتاب از قرآن كريم، از سنّت و از اخبار و احاديث اهل بيت عصمت و افادات اهل معرفت اخذ شده است.از مهمترين مطالب عرفاني كه در اين كتاب بهتفصيل از آن بحث شده توجه به عزّ ربوبيّت و ذلّ عبوديّت است كه يكي از آداب قلبيّه و وظايف باطنيّه در عبادات است. از نظر حضرت امام(س) كمال و نقص انسانيّت تابع كمال و نقص اين امر است، يعني هر چه نظر انيّت و انانيّت و خودبيني و خودخواهي در انسان غالب باشد، از كمال انسانيّت دور و از مقام قرب ربوبيّت مهجور است.حضور: ظاهراً در حال حاضر نيز مشغول ترجمؤ آثار ديگري از حضرت امام مانند "چهل حديث" يا "سرالصلاة" هستيد؟دكتر منافي: بعد از اتمام ترجمؤ انگليسي كتاب آداب الصلوة، مسووليت ترجمؤ انگليسي كتاب "آيين انقلاب اسلامي" را كه مجموعهاي منسجم از نوشتهها و بيانات حضرت امام(س) است به عهده گرفتـهام. در مورد اين كتاب نيز روال كار همان است كه در آداب الصلوة بود. راجع به ترجمؤ "چهل حديث"، آنطور كه من شنيدهام، ايـن كتـاب در حال حاضر تـوسط گروهي ديگر در حال ترجمه است. و در مورد ترجمؤ "سرالصلوة"، انشأاللّه بعد از اتمام كـار كتاب "آيين انقلاب اسلامي" اقـدام خواهـد شد. اضافـه ميكنـم آثار حضرت امام(س) را بـه طور كلي ميتوان از نظر اصول زبـان شناسي به دو دسته تقسيـم كـرد: يك دستـه آثاري هستند كه "زبان نوشتاري" دارند و ايـن ها همان كتابهـا، رسالهها و نامههايي هستنـد كه به قـلم امام به رشتؤ تحرير درآمدهاند، مانند كتابهاي سرالصلوة، آداب الصلوة، چهل حديث و غيره. دسته دوم آثاري هستند كه "زبان گفتـاري" دارند، مـانند مصاحبهها و بيانات امام در جمع اقشار مختلف مردم به مناسبتهاي گوناگون.براي ترجمؤ هيچكدام از اين آثار، صرف آشنايي با زبانهاي مبدا و مقصد كافي نيست. در مورد آثار دستؤ اول علاوه بر تسلط به مطالب و موضوعات مورد بحث، آشنائي با سبك "قلم" امام، يعني با "زبان نوشتاري" ايشان، و در مورد آثار دستؤ دوم، درك "زبان گفتاري" امام نيز ضروري است. اميد است دستاندركاران امور بينالملل موسسه در شناساندن هر چه بهتر شخصيت علمي و عرفاني حضرت امام به جهانيان، بخصوص به نسل جوان، بيش از پيش موفق و مويد باشند.حضور: از شركت شما در اين مصاحبه متشكريم.دكتر منافي: من هم به نوبؤ خود از شما عزيزان كه اين فرصت را به من داديد تا در مورد اين خدمت انجام شده توضيحاتي بدهم سپاسگزارم. توفيق شما و همؤ دستاندركاران موسسه را در خدمت به اسلام عزيز و به آرمانهاي حضرت امام(س) از درگاه خداي متعال مسالت دارم. موفق باشيد.مشكل عمدؤ كار ما انتقال مفاهيم اصطلاحات عرفان اسلامي به زبان انگليسي بود.اصل هر يك از اصطلاحات فلسفي، عرفاني و علوم و معارف اسلامي نيز بعد از ترجمؤ انگليسي در داخل پرانتز با حروف زبان انگليسي و با فونيتيك خاصي در اول ترجمؤ كتاب توضيح داده شده است.در طول انجام اين كار علمي هرگاه كه لازم ميشد در تهران و قم براي اطمينان بيشتر با عالمان اهل نظر به مشورت ميپرداختم تا مجدداً اطمينان حاصل كنم كه تمام مفاهيم علمي، فلسفي، عرفاني، كلامي و فقهي ارائه شده در ترجمه دقيقاً با متن اصلي كتاب مطابقت دارد.در كار ترجمه علاوه بر انتقال معني بايد سبك متن اصلي را نيز رعايت كرد.كتاب آداب الصلوة در واقع آميزهاي از مباحث شريعت و طريقت است. در عين حال كه آداب ظاهري اعمال و عبادات را مورد توجه قرار داده رعايت آداب باطني و قلبي آنها را نيز مورد تاكيد قرار ميدهد.از مهمترين مطالب عرفاني كه در اين كتاب بتفصيل از آن بحث شده توجه به عزّ ربوبيّت و ذلّ عبوديّت است كه يكي از آداب قلبيّه و وظايف باطنيّه در عبادات است.
لطفا منتظر باشید ...
