مباني آراي تربيتي مباني آراي تربيتي اخوان الصفا - مبانی آرای تربیتی اخوان‏ الصفا نسخه متنی

مباني آراي تربيتي مباني آراي تربيتي اخوان الصفا

گروه علوم تربيتي

دانشمندان مسلمان به انگيزه ديني خويش و همسو با تعاليم اسلامي، به موضوع تربيت اهتمام بسيار ورزيده‏اند. حاصل خرد ورزيهاي آنان مي‏تواند براي هر پژوهشگري كه طالب شناخت «تربيت اسلامي» است، دو سود در پي داشته باشد: يكي آنكه ميزان تحقيق تلاش نسل گذشته را به صورتي واقع بينانه ارزيابي كند، و از اين رهگذر از دل بستن به انگاره‏هاي عقيم، خودداري كند؛ و دوم آنكه در پرتو آشنايي با ژرف بينيهاي مبتكرانه فيلسوفان بصير، شوق حركت و انديش‏ورزي در او ايجاد شود.پژوهشي با عنوان «آراي تربيتي دانشمندان مسلمان»، در گروه تربيتي دفتر همكاري در دست اجراست، تا بدين طريق علاوه بر فوايد مذكور، امكان مطالعه تطبيقي آراي صاحبنظران تعليم و تربيت نيز فراهم آيد. مقاله حاضر خلاصه‏اي از بخش مربوط به «اخوان‏الصفا»ست، بخشهاي ديگر شامل فارابي، ابن‏سينا، غزالي، جاحظ، قابسي و... بزودي تكميل و منتشر خواهد شد.

اخوان الصفا عنوان جمعيتي از دانشوران قرن چهارم‏ه·· . ق. است. آنان بر اين عقيده بودند كه با افراشتن پرچم دانش و آگاهي و نوشاندن زيت حكمت به فانوس ديانت، مشعل تمدن اسلامي برافروخته و پرفروغ خواهد شد. از اين روي به تهذيب و تنقيح و تقريب معارف انساني همت كردند. اخوان در پي‏گيري اهداف اصلاحي خود تشكيلاتي مخفي بنا نهادند و مجموعه‏اي دائرة‏المعارف گونه به نام «رسايل اخوان الصفا» فراهم آوردند. دستمايه‏هاي اين تأليف از منابع متنوعي گردآمده و 52 رساله را در بردارد و در حدود سال 370 ه·· . ق. نشر يافته است. همچنين خلاصه‏اي از آن با عنوان «رسالة‏الجامعه» در دست است.

در حيات اخوان‏الصفا ـ به دليل شيوه مخفي كارانه‏اي كه داشته‏اند ـ ابهامهاي بسياري سايه افكنده است، به طوري كه حتي نام مؤلفان رسايل نيز به طور قطع معلوم نيست. البته نويسندگاني را به طور احتمال از اعضاي اين گروه و گاه از مؤلفان رسايل برشمرده‏اند كه برخي از آنان نيز خود داراي چهره‏اي مبهم و پيچيده‏اند.

به علت همين ابهامهاي تاريخي، برخي، آنان را از قرامطه كه در اصل اسماعيلي‏اند، دانسته‏اند و برخي ديگر ايشان را از ائمه نصيريه قلمداد كرده‏اند.1

محققاني آنان را معتزلي دانسته‏اند و بعضي مخالف مكتب اعتزالشان يافته‏اند. با رجوع به رسايل منشأ اين اختلاف در قضاوتها آشكار مي‏شود. رسايل اخوان‏الصفا خود از چنان تنوع و تشتتي در آراء برخوردار ماست كه منسوب كردن مؤلفان آن به مكتب فلسفي و فرقه مذهبي خاصي سخت دشوار است.

البته اين تنوع و تشتت عللي دارد كه از جمله مي‏توان تنوع منابع غير اسلامي عقايد آنان را نام برد، به اين معنا كه اخوان به طور همزمان از تعاليم اديان مختلف و فلسفه‏هاي يوناني و منابع پهلوي بهره مي‏برده‏اند.2 و انگيزه آنان بيشتر توضيح و توجيه فلسفي آرائشان بوده است، لذا به التقاط دامنه‏داري از آموزه‏هاي فلسفي يوناني و غير يوناني دست يازيده‏اند و پرواي ناهمخواني منابع مورد استفاده خويش را نداشته‏اند. علاوه بر اين، ترجمه‏هايي كه اخوان از آن بهره گرفته‏اند از استحكام و وثاقت كافي برخوردار نبوده است.3

جز اين، اسبابي ديگر نيز در بروز تشتت در آراء اخوان سهيم بوده است كه بررسي آنها مجالي ديگر مي‏طلبد.

به هر روي از لحاظ فلسفي تعاليم ايشان در جاي جاي خود تداعيگر انديشه‏هايي از مكاتب گوناگون فلسفي است، چنانكه نام گروه، تقسيمات گروهي