لطفا منتظر باشید ...
مفاخر مکتب اسلام
درس‌هايي‌از مکتب اسلام ـ شماره12، آبان1338 قطب‌الدين راوندي
علي دواني «راوند» شهر کوچکي واقع در يک فرسخي کاشان است. از اين شهر کوچک قديمي دانشمندان نام‌آوري برخاسته‌اند که از جمله اين سه تن ميباشند: 1ـ قطب الدين ابوالحسن سعد بن هبة الله راوندي متوفي بسال 573. 2ـ ضياء الدين سيد فضل الله حسين راوندي از مشاهير علما و ادباي شيعه. 3ـ محمد بن علي بن سليمان راوندي مؤلف راحة الصدور در تاريخ آل سلجوق. متوفي در سال 599 که از ادبا و دانشمندان عهد سلجوقي و از علماء اهل سنت بوده است. معروفترين اين سه نفر که تقريباً در يک عصر ميزيسته اند، قطب الدين راوندي است که در شمار اعاظم دانشمندان شيعه است و هم اکنون درصدد بيان شمه اي از احوال او ميباشيم. همچنين در ميان علماي اسلام جمعي معروف به «قطب الدين» هستند که بيش از همه اين عده بدين لقب شهرت دارند:1ـ قطب الدين راوندي2ـ فقيه و اديب بزرگ قطب الدين کيدري سبزواري مؤلف شرح نهج البلاغه و همعصر راوندي.3ـ فيلسوف نامي و فقيه محقق قطب الدين رازي متوفي در سنه 776 مؤلف کتاب«محاکمات» و «شرح شمسيه» «شرح مطالع» و غيره که از شاگردان علامه حلي است4ـ قطب الدين اشکوري مؤلف محبوب القلوب و شاگرد ميرداماد که از حکما بشمار ميرود5ـ قطب الدين ه شيرازي دائي سعدي و حکيم معروف متوفي بسال 710 شاگرد خواجه نصيرالدين طوسي و مؤلف شرح قانون بوعلي سينا6ـ قطب الدين کوشکناري استاد فيلسوف جلال الدين دواني.از اين شش تن چهار نفر نخست از دانشمندان شيعه و دو نفر اخير از علماء اهل تسنن ميباشند و از همه معروفتر به «قطب الدين» همان قطب الدين راوندي است که از حيث زمان بر آنها مقدم ميباشد. جايگاه او در عالم علم
قطب الدين راوندي يکي از ستارگان تاباني است که در نيمه دوم سده ششم هجري در آسمان علم جهان تشيع طلوع نموده و تاکنون که هشت قرن از غروب وي ميگذرد هنوز هم از لابلاي صفحات کتب مذهبي ميدرخشد. قطب الدين در عصري ميزيسته که دانشمندان بسياري از شيعه و سني و ساير فرقه هاي مسلمين بوده اند و او هم کم و بيش با آنان خلطه و آميزش داشته است. او از هر باغي گلي چيده مشام جان را معطر مينمود و از هر فرصت بهره اي گرفته بر معلومات خويش ميافزود و با همين کوششها در راه کسب علوم بود، که از دانشمندان بزرگ و ماهر در فنون مختلف گرديد. با اينکه آنروز در ايران و ميان شيعيان، علماي بزرگي چون سيد فضل الله راوندي؛ امين الله طبرسي، ابن حمزه طوسي و ابوالفتح رازي و ديگران وجود داشته اند معهذا قطب الدين در عالم علم جايگاهي براي خود پديد‌آورد و در رديف فقها و محدثين نامي محسوب گشت بطوريکه وجود‌آن رادمردان هيچگاه از عظمت و آوازه او نکاست. يک مطالعه اجمالي درباره استاداني که وي در محضر آنان باستفاده علوم و فنون پرداخته و بشاگرداني که از مکتب وي برخاسته و مخصوصاً ملاحظه فهرست کتبي که اين مرد در اکثر رشته هاي علمي نوشته؛ اين حقيقت را ثابت نموده و او را از پيشقدمان علوم دين محسوب ميدارد. مطابق نقل روضات الجنات؛ صاحب« رياض العلماء» درباره قطب الدين گفته است:«... فاضل، عالم، جامع، متبحر، فقيه، محدث، متکلم بصير باخبار و شاعر...» سپس مؤلف روضات ميگويد «وي از آنچه درباره اش گفته اند والاتر و بزرگتر است. اگر خواستاران، به مصنفات او مخصوصاً کتاب معروف «شرح آيات الاحکام» وي مراجعه کنند دره آنچه گفتيم ترديد نخواهند کرد». ابن حجر عسقلاني دانشمند معروف سني نيز در کتاب «لسان الميزان» آنجا که از قطب الدين نام ميبرد ميگويد:« ابن بابويه در تاريخ ري نوشته است:« قطب الدين راوندي در همه علوم مهارت داشت و در انواع فنون طبق مذهب شيعه کتاب نوشته و خود نيز پيرو مذهب تشيع بود». آثار برجسته قلمي وي
چنانکه گفتيم قطب الدين از علماي ماهر در علوم گوناگون بوده است ولي چون اغلب در کتب حديث از وي نام برده اند لذا آنطور که ميبايد شناخته نشده است او همه گونه کتاب تأليف و تصنيف نموده است. کتابهاي او قريب هشتاد جلد و همه نفيس و پرمغز و معتبر است. چهار کتاب در تفسير قرآن مجيد باين اسامي: خلاصة التفاسير« در ده جلد» تفسير القرآن در دو جلد «اللباب» تفسير آية الکرسي و «اسباب النزول» را نوشته است. هرچند متأسفانه تفاسير وي در دسترس نيست ولي جا دارد که او را از مفسرين بنام بشمار آوريم. و نيز چندين کتاب در فقه و اصول تصنيف کرده که از جمله «المغني» در شرح نهايه شيخ طوسي ده جلد، (الرايع) در احکام و شرايع دو جلد بزرگ، «رسالة الفقهاء» «شرح مايجوز و ما لايجوز من النهاية» «النيات في جميع العبادات» «فقه القرآن» که در سال 562 تأليف نموده «احکام الاحکام» در شرح آيات الاحکام «المستقصي» که شرح الذريعه سيد مرتضي (ره) است و «شرح مشکلات نهايه» و غيرها که همه نماينده مقام شامخ فقاهت او و نبوغ وي در اصول و فقه است. همچنين اين کتابها را در حديث نوشته: سلوة الحزبن معروف به دعوات راوندي. ضياء الشهاب در شرح شهاب الاخبار قاضي سلامه مصري متوفي بسال 553؛ القاب المعصومين، کتاب مزار، قصص الانبياء، شرح صد کلمه قصار مولي اميرالمؤمنين عليه السلام، و رساله اي در اصول احاديث شيعه و اثبات صحت آنها. بگفته صاحب روضات الجنات اين همان کتابي است که صاحب وسائل در کتاب «قضا» بسياري از آنرا در مقام چگونگي جمع ميان اخباره متعارضه نقل کرده است. اين چند کتاب را نيز در ادبيات و علوم عربيت برشته تحرير آورده است التغريب في التعريب، الاغراب في الاعراب، شرح عوامل صد گانه، و نفثة المصدور که ديوان شعر او بزبان عربي است. يکي از تأليفات معروف قطب الدين شرح نهج البلاغه اوست که ابن ابي الحديد معتزلي بسياري از مطالب آنرا در موارد مختلف در شرح نهج البلاغه خود مورد بحث و گفتگو قرار داده است، مؤلف رياض العلما را عقيده بر اين است که قطب الدين نخستين کسي است که نهج البلاغه را شرح کرده است ولي بنقل الغدير سه شرح ديگر بر آن مقدم است! و ديگر از تأليفات او کتاب « تهافة الفلاسفه» است از نام اين کتاب پيداست که او در حکمت و فلسفه نيز مهارت داشته است. بهمين جهت گفته هاي مختلف فلاسفه را مورد بحث و نقد قرار داده و بايد دانست که در ميان علماي شيعه فقط او و فيلسوف بزرگ خواجه نصيرالدين طوسي «نهافة الفلاسفه» تصنيف کرده اند. بطوريکه سيد بن طاوس در «کشف المحجة» مينويسد: قطب الدين کتابي در نود و پنج مسئله علم کلام که سيد مرتضي و استادش شيخ مفيد بر سر‌آن گفتگو داشته اند تأليف نموده و گفته است اگر بذکر تمام مسائلي که اين دو بزرگ در آن نظر دارند کتاب مي پرداختم بيش از حد طولاني ميگشت. کتاب خرائج و جرائح
کتاب « خرائج و جرائح» از کتب چاپ شده مفيد و معتبر قطب الدين است و همين کتاب است که نام او را بيشتر در کتابها جاويد گذارده و ميان عامه مردم مشهور گردانيده است. قطب الدين در اين کتاب معجزات حضرت ختمي مرتبت صلي الله عليه و آله و سلم و ائمه طاهرين عليهم السلام را از جنبه نقلي مورد بحث قرار داده روايات مستدل بسياري در آن زمينه بيان نموده که در نوع خود از کتب صحيح و محکم و بي نظير است. وي ميگويد از اين جهت نام اينه کتاب را « خرائج» گذاردم که مشتمل بر معجزاتي است که از رسول اکرم (ص) و دوازده امام بعد از او خارج گرديده و دليل بر صحت مدعاي آنهاست. نمونه شعر او
اشعار قطب، بزبان عربي و اغلب قصائد و مراثي اهلبيت عصمت است. براي سنجش ذوق شعري و قريحه شاعري او چند شعر زير را که از لحاظ لفظ و معني فصيح و بليغ و دلبر است، با ترجمه آن از لحاظ خوانندگان ميگذرانيم.
بنوا الـزهراء آبـاء اليـتـامـي
فکان نهارهم ابـداً صـيـامـاً
الم يک حـيـدر قرما هـماماً
فمن ناواهم يـلـق الاثامـا
غدير علياً الاعـلي امـامـا
الم يک حيدر خير مقـامـا
هم حـجج الاله علي البـرايا
الم يجعل رسول الله يـوم الـ
اذا ما خوطبوا قالوا سلامـا
و لـيلهم کما تدري قـيامـا
الم يک حيدر خير مقـامـا
الم يک حيدر خير مقـامـا
استادان و شاگردان وي
قطب الدين نزد بيش از بيست تن از بزرگان علماي شيعه و سني بفرا گرفتن علوم مختلفه پرداخته يا از آنها بدريافت اجازه نائل گشته است. معروفين آنها عبارتند از: سيد مرتضي و برادرش سيد مجتبي رازي؛ امين الدين طبرسي؛ عماد الدين طبرسي مؤلف کتاب «بشارة المصطفي» ابوجعفر حلبي. در روضات الجنات محمد بن حسن طوسي پدر خواجه نصيرالدين را نيز از استادان قطب الدين بشمار آورده است، در صورتيکه پدر خواجه در طبقه شاگردان او بشمار ميآيد. ه اين دانشمندان نيز از شاگردان او ميباشند: ابن شهر آشوب مازندراني، فرزندش عماد الدين علي، احمد بن عبدالجبار طبرسي؛ عزالدين محمد بن حسن علوي بغدادي. در کتاب « امل الامل» شهيد ثاني (ره) را نيز از شاگردان قطب الدين دانسته و اين درست نيست چه وي از مفاخر قرن ششم و شهيد متولد بسال 734 است! فرزندان نامدار او
قطب الدين داراي سه فرزند دانشمند و فقيه و نامور بوده که در فهرست شيخ منتجب الدين و ساير کتب تراجم، آنها را بعلم و فضل و پارسائي ستوده اند و اينان: عماد الدين علي که از شاگردان پدرش و سيد فضل الله راوندي و ابوالفتح رازي و امين الدين طبرسي و سديد الدين محمود حمصي و استاد محمد بن جعفر حلي معروف بابن نما بوده است. و ديگر ظهيرالدين محمد بن قطب الدين و ديگر نصيرالدين حسين است. نفر اخير در راه دين بشهادت رسيده ولي چگونگي شهادتش بر ما پوشيده است و نيز بطوريکه نوشته اند پدر و جد و خاندان قطب الدين همه از علماء دين و حاميان مذهب تشيع بوده اند. مدفن وي
قطب الدين پس از کوششها در راه کسب کمال و تصنيف و تأليف کتب بسيار و پخش انوار علوم اهلبيت، بالاخره در روز 14 شوال سال 573 هجري بجهان باقي شتافت. هم اکنون مقبره اش در صحن جديد حضرت معصومه مشهور و مزار علما و دانشمندان و عامه مردم است. تغمده الله برضوانه. 1
- در فهرست شيخ منتجب الدين کنيه او را ابوالحسن و نامش را سعد ضبط کرده ولي در جاهاي ديگر ابوالحسن سعيد آورده‌اند. 1- جلد 3 صفحه 48. 2- رجوع کنيد به الغدير جلد 4 صفحه 186. 3- رجوع کنيد به « شهداء الفضيله» صفحه 40.
