استان علم و اجتهاد قم، كه مورخان ساخت آن را به زمان پيشداديان منسوب مىكنند، در سال23 هجرى به دست ابوموسى عبدالله ابن قيس اشعرى فتح گرديد و پس از آن پناهگاه علويان گشت و با ورود حضرت فاطمه معصوم سلام الله عليها و دفن پيكر مطهر ايشان در اين شهر، به يكى از مراكز مهم شيعه نشين تبديل گشت، و با حضور علما و دانشمندان شيعه و تشكيل جلسات درس و بحث علوم اسلامى يكى از مهمترين مراكز علمى و سياسى گرديده است.
1 - موقعيت جغرافيايى:
قم با وسعت تقريبى 14700 كيلومتر و ارتفاع 928 متر از سطح دريا، بر پهنه دشت كم ارتفاعى واقع گرديده است. از شمال به تهران، از شمال غرب و غرب و جنوب به شهرستانهاى ساوه، تفرش، آشتيان، محلات و دليجان و از جنوب شرقى به كاشان و از شرق به دشت كوير و درياچه نمك محدود مىشود.
2 - جمعيت استان:
بر اساس آخرين سرشمارى 1000000 نفر تخمين زده مىشود.
3 - شهرهاى استان قم:
استان قم داراى دو شهر به نامهاى كهك و جعفريه و دو بخش مركزى و خلجستان مىباشد.
4 - موقعيت كشاورزى:
به سبب تنوع اقليمى، استان قم، امكان كشت اكثر محصولات كشاورزى را دارا مىباشد كه در روستاهاى كوهستانى و سردسير آن ميوههايى از قبيل گردو، فندق، بادام، زردآلو، گيلاس، آلوچه و ... وجود دارد، اما محصولات عمده آن، غلات، انار، انجير، صيفى و ... مىباشد.
حرم حضرت معصومه(س)
حضرت فاطمه معصومه(س) دخت گرامى حضرت امام موسىبن جعفر عليه السلام هنگامى كه براى ديدار برادر خويش حضرت امام على بن موسى الرضا عليه السلام وارد ايران شد، بعلتبيمارى در صد كيلومترى قم متوقف گشت. ايشان به دعوت بزرگان قم، وارد اين شهر شده و پس از هفده روز دار فانى را بدرود گفت و در مكان كنونى به خاك سپرده شد.ساختمان بقعه و گنبد از همان زمانها آغاز شده، اولين بار در سال529 به امر مرحوم شادبيگم دختر عماد در سال 925 به فرمان شاه اسماعيل صفوى بازسازى گرديد و در طى ساليان دراز مورد مرمت و بازسازى قرار گرفته است.در ضمن جماعتى از دختران حضرت فاطمه زهرا(س) و فرزندان امام رضا عليه السلام در بقعه حضرت فاطمه معصومه(س) مدفون مىباشند، مانند زينب، ام حميده، ميمونه، دختران حضرت جواد(ع) و بريعه دختر مبرقع و دو كنيز از اين خاندان.
بقاع متبركه و امام زادگان
شمار امامزادگان قم به 444 نفر مىرسد و اين برگ زرينى استبر پيشينه افتخارات اين شهر، كه اسامى بعضى از آنان بدين شرح است:امامزاده على بن جعفر عليه السلام :مدفن على ابن جعفر و محمد بن موسى الكاظم(ع)، در انتهاى خيابان انقلاب (چهارمردان) قرار دارد كه گلزار شهداى گرانقدر انقلاب اسلامى اكنون در جواب اين بقعه مىباشد.اين بنا در سال707 هجرى قمرى بنا گرديده، طى سالهاى بعد توسط هنرمندان به كاشىكارى و گچبرىهاى زيبا تزئين شده است. اكنون كاشىهاى قديمى آن در موزه آستانه مقدسه موجود است.امامزاده احمد ابن قاسم قدس سرهما:كتيبه بقعه، وى را از فرزندان موسىبن جعفر عليه السلام معرفى مىكند. ولى بعضى او را از اولاد امام صادق(ع) مىدانند. اين مكان در محله دروازه قلعه تقاطع خيابان سميه و معلم قرار دارد.گنبد مرصع كه ساخت آن به قرن هفتم و هشتم هجرى برمىگردد از بناهاى اصيل باستانى است. قاعده گنبد از خارج هشت ضلعى تركى و نمابندى آجرى است. از داخل بصورت چهارضعلى متساوى به دهانه هفت و ارتفاع چهار متر است. بر فراز كتيبه داخل صورت ساختمان به شكل شانزده ضلعى درآمده با شانزده طاقچه محرابى شكل همراه با كتيبههاى خطى گچبرى شده كه شگفتى اهل هنر را برمىانگيزد.× امامزاده موسى مبرقع قدس سره:موسى مبرقع فرزند حضرت امام محمد تقى(ع) است كه در سال256 به قم وارد شد و در سال296 از دنيا رفت. در كنار ايشان يكى از فرزندانش به نام احمد بن محمد بن موسى نيز به خاك سپرده شده است.مرقد ايشان در خيابان آذر، محله چهل اختران قرار دارد.امامزاده ابراهيم و امامزده محمد(ع):مدفن فرزندان حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام واقع در خيابان امامزاده ابراهيم مىباشد، داراى گنبد كاشى و بقعه مىباشد. تعدادى از شهداى گرانقدر جنگ تحميلى نيز در كنار ايشان به خاك سپرده شدهاند.برخى ديگر از مشاهد و امامزاده عبارتند از:امامزاده حمزه، امامزاده جعفر، امامزاده سيد على، امامزاده احمد، امامزاده جمال، امامزاده جعفر غريب و امامزاده جمال، چهار امامزاده، امامزاده زيد، قبور باغ گنبد سبز، امامزاده ناصرالدين، امامزاده هادى و مهدى، امامزاده احمد معروف به خاكفرج و امامزاده سلطان محمد شريف.
مساجد معروف و تاريخى
1 - مسجد اعظم:
اين مسجد كنار حرم مطهر قرار دارد و از آثار برجسته برجسته مرحوم آيت الله العظمى بروجردى; است كه از سال 1374 ه. ق آغاز گرديده، مرقد ايشان نيز در همين مكان است مسجد مشتمل بر يك مقصوره و دو شبستان چهل ستونى، كتابخانه و دو گلدسته با ارتفاع 60 متر از سطح زمين است.
2 - مسجد مقدس جمكران:
مسجد جمكران نه بصورت فعلى، از قرون اول و دوم در حصار جمكران وجود داشته است اما روى آوردن مردم جهت عبادت در اين مسجد به علت رؤيايى بود كه شيخ عفيف صالح حسن ابن مثله جمكرانى در سال393 ه. ق نقل كرده است كه حضرت ولى عصر ارواحنا له الفدا(عج) دستور ساخت آن را داده است.اين مسجد در شش كيلومترى قم قرار دارد و اخيرا به طور كلى بازسازى شده و توسعه بسيار يافته است.
3 - مسجد امام حسن عسگرى(ع):
اين مسجد در ابتداى خيابان آستانه واقع شده و مبناى آن اواسط قرن سوم است ارزش و اعتبار آن بيشتر به دليل كسب اجازه ساخت آن توسط احمد ابن اسحق اشعرى وكيل امام حسن عسگرى(ع) از محضر مبارك امام(ع) است.مسجد مشتمل بوده استبر چهار شبستان، يك ايوان و يك سرداب زيبا كه بارها مورد مرمت و بازسازى و گسترش قرار گرفته است.
4 - مسجد جامع:
اين مسجد مجموعهاى از بناهاى چند عصر است. تاريخ نگارش يكى از كتيبهها529 هجرى است. داراى مقصوره و گنبدهاى باستانى و ايرانى قديمى با دو گشواره و سه شبستان فتحعلى شاهى و زيرزمين ناصرالدين شاهى به ضميمه ايوان و صحن و سرداب ورودى مىباشد.اين مسجد در خيابان طالقانى (آذر) واقع شده است.
5 - مصلاى قدس:
با گنبد استيل و ديدنى با مساحت 10000 متر مربع و 4000 متر مربع بالكن مخصوص خواهران كه در موقع نماز 28000 نفر و در موقع تجمع عمومى بيش از 50000 نفر گنجايش دارد.
6 - مسجد امام حسن مجتبى عليه السلام:
اين مسجد در جاده قديم قم - تهران به اراده و نقشه حضرت امام زمان(عج) و توسط حاج يدالله رجبيان ساخته شده و سرگذشت و دستور ساخت آن در كتاب (پاسخ ده پرسش) شيخ لطف الله صادقى آمده است.
حوزه علميه و مدارس اسلامى
مهمترين ويژگى قم وجود پايگاه بزرگ علوم اسلامى است. از نيمه اول قرن سيزدهم هجرى با حضور آيت الله ميرزاى قمى; اشتهار اين مركز علمى آغاز شده و با هجرت حضرت آيت الله العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى; از اراك به قم تشكل بيشترى يافت و با زعامتحضرت آيت الله العظمى بروجردى;، حوزه علميه قم به عنوان يكى از بزرگترين حوزههاى علمى جهان تثبيت گرديد. پس از رحلت ايشان حضرت آيت الله العظمى امام خمينى; رهبرى امت اسلامى را به عهده گرفت و از اين پايگاه مقدس شعلههاى انقلاب با نهضت پانزده خرداد زبانه كشيد و با پيروزى انقلاب اسلامى توانايى مكتب اسلام در اداره كشور نمودار گشت.حضور صدها دانشمند و دانشپژوه معارف دينى و علوم اسلامى، از سراسر كشور و خارج كشور موقعيت علمى و سياسى اين شهر را بر همگان روشن ساخته است.
1 - مدرسه فيضيه:
از مهمترين مدارس حوزه كه نامش با آغاز انقلاب اسلامى عجين گشته است در جوار حرم مطهر حضرت معصومه(س) قرار دارد و قدمت آن به سال 934 ه. ق مىرسد.بناى فعلى در سال 1214 هجرى شمسى بازسازى شده است. پس از انقلاب اسلامى نيز مورد مرمت قرار گرفته است.
2 - مدرسه دارالشفاء:
اين مدرسه متصل به مدرسه فيضيه است و اوايل دوره قاجاريه تاسيس گرديد. پس از پيروزى انقلاب اسلامى تخريب و تجديد بنا گرديد. در حال حاضر داراى 200 حجره، سالن آمفى تئاتر مجهز،16 مدرس با ظرفيت تحصيلى 1200 نفر و 400 نفر اقامتشبانهروزى است.
3 - مدرسه حضرت آيت الله گلپايگانى:
اين مدرسه در خيابان آيت الله مرعشى روبروى مدفن شهداى آزادى خرمشهر بنا شده و در حال حاضر محل برگزارى مهمترين و اصلىترين درسهاى حوزه علميه قم مىباشد.
4 - مدرسه معصوميه:
در سال 1360 ه. ش با بودجه آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه(س) در وسعت 15000 متر مربع و زيربناى 28000 متر مربع احداث شده است. داراى406 حجره، 12 مدرس 60 نفره، و قابل سكونت 1200 نفر و ظرفيت تحصيلى 2000 نفر بوده و نيز داراى سالن اجتماعات و مسجد بزرگ مىباشد.
5 - مدرسه حجتيه:
اين مدرسه متشكل از هشت قسمت متمايز با 250 حجره يكى از بزرگترين مدارس قم است كه در سال1366 ه. ق توسط آيت الله العظمى آقاى سيد محمد حجت كوه كمرهاى تبريزى; آغاز گشت و مرقد شريفشان نيز در اين مدرسه است. اين مدرسه در حال حاضر مخصوص طلاب غير ايرانى است.
6 - مدرسه ستيه:
اين مدرسه جايگاه عبادت بى بى فاطمه معصومه(س) بوده كه اكنون عبادتگاه آن به طرز جالبى مزين شده است. در اطراف آن نيز حجراتى براى طلاب علوم دينى بنا شده است مكان فوق در محله ميدان مير قم مىباشد.
ديگر مدارس مهم حوزه علميه قم عبارتند از:
1 - مدرسه آيت الله بروجردى (خان) خيابان آيت الله مرعشى نجفى;2 - مدرسه آيت الله نجفى خيابان آيت الله مرعشى نجفى;3 - مدرسه رضويه خيابان طالقانى (آذر)4 - مدرسه حقانى خيابان اراك5 - مدرسه مؤمنيه چهارراه سجاديه6 - مدينة العلم خيابان امام خمينى قدس سره7 - جامعة الزهراء (حوزه علميه خواهران) بلوار امين8 - مدرسه علميه امام خمينى قدس سره; بلوار امين.
دانشگاههاى استان قم
1 - دانشكده اصول دين2 - دانشكده علوم قرآنى3 - دانشكده پزشكى فاطميه4 - مجتمع آموزش عالى قم (دانشكده دانشگاه تهران)5 - مدرسه عالى تربيتى و قضائى6 - دانشگاه پيام نور7 - دانشگاه آزاد اسلامى8 - دانشگاه مفيد9 - دانشگاه صدوق10 - دانشگاه شهيد محلاتى (وابسته به سپاه پاسداران)11 - دانشگاه غيرانتفاعى باقرالعلوم12 - مؤسسه آموزشى امام صادق(ع)13 - مركز پژوهشى امام خمينى قدس سره
مراكز تحقيقاتى و پژوهشى مستقر در قم
در قم بيش از 85 مركز تحقيقى و پژوهشى بزرگ و كوچك قرار دارد كه عمده فعاليت آنها به علوم انسانى مربوط مىشود
ساير اماكن تاريخى وديدنى
موزه آستانه مقدسه:اين موزه نخستين بار در سال 1314 در محوطه بالاى سر حضرت افتتاح گرديد، سپس در سال 1361 ه .ش به حمل فعلى يعنى ميدان آستانه انتقال يافت.از جمله آثار موجود در موزه قرآنهايى نفيس استبا خط كوفى و طلاكوب كه نگارش آنها را بر روى پوست آهو به يك هزار و دويستسال قبل نسبت مىدهند.
تيمچه بازار
تيمچه بزرگ، در بازار، از دوره ناصرى و اثر استاد حسن معمار قمى هنرمند مشهور آن عصر است. سقف تيمچه سه چشمه است و بىستون و مجموعا به درازاى27 متر، چشمه ميانه با بلندى و دهانه 15 متر با پوشش آجرى ظريف و آراسته با مقرنس گچى در زوايا و پيشاپيش حجرات و غرفههاى گرداگرد تيمچه، درهاى ارسى بوده كه اكنون نيز نمونههايى از آن باقى است.
قلعه سنگى:
قلعه سنگى منتسب به زمان انوشيروان است كه در انتهاى قمرود واقع در منطقهاى بنام كاج محمد آباد قرار دارد. يكى از قديمىترينى قلاع موجود منطقه و داراى ارزش باستانشناسى خاصى است. در ميان قلعه و بر روى يك تپه چاهى حفر شده است كه كارشناسان مىگويند بريدگيهاى مختلف عمق آن حاكى از كانالهايى است كه به بيرون قلعه راه دارد.
سوغات و صنايع دستى:
سوهان معروفترين ارمغان اين استان است كه شهرت جهانى دارد، صنايع دستى بىنظير استان فرش ابريشم با طرحها و نقوش اصيل ايرانى هنر سفال و سراميك با سابقه ديرينه (چينى بدل)، صنايع دستى منبت كارى چوب، صنايع دستى سنگى و گچى و كاشى معرق مىباشد.
كتابخانهها
كتابخانه آيت الله العظمى مرعشى نجفى:مرحوم آيت الله العظمى مرعشى نجفى جهت تهيه و گردآورى منابع موجود كتابخانه متحمل مشقات و زحمات فراوانى گرديدهاند و يكى از بزرگترين كتابخانههاى جهان اسلام را بنيان نمودهاند.تاسيس اوليه آن سال 1358 ه. ق و توسعه بعدى به سال1396 ه. ق بوده است و هم اكنون نيز طرح توسعه عظيم آن در دست اجراست.مهمترين قسمتهاى كتابخانه عبارتند از:گنجينه كتابهاى خطى با 26000 جلد و حدود پنجاه هزار عنوانگنجينه كتابهاى خطى با صدها هزار جلد با زبانهاى فارسى، عربى، تركى، اردو و ديگر زبانهاگنجينه كتابهاى عكسى، بيش از سه هزار جلدگنجينه چاپى، نادر و قديمى: هزاران جلد كه سابقه بعضى به قرن پنجم مىرسد.گنجينه كتابهاى چاپى لاتين و ...ساير كتابخانههاى مهم عبارتند از:كتابخانه دفتر تبليغات اسلامى، خيابان فاطمىكتابخانه مسجد اعظمكتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه(س)كتابخانه حضرت آيت الله العظمى گلپايگانى قدس سرهآرامگاه علماء، شهداء و مشاهيرقبرستان شيخان در نزديكى حرم مطهر است. اين قبرستان كه پس از پيروزى انقلاب به عنوان اولين گلزار شهداى قم، شمرده مىشد، مدفن علماى بزرگى چون: ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى قدس سره، ميرزاى قمى قدس سره و ...آخوند ملا مهدى نراقى: خيابان آيت الله مرعشى نجفىآدم بن اسحاق: خيابان آيت الله مرعشى نجفىآقا ميرزا حسن كاشفى: خيابان آيت الله مرعشى نجفىقطب راوندى: حرم مطهرآيت الله حجت: مدرسه حجتيهآيت الله صدر: حرم مطهر (مسجد بالاسر)آيت الله شيخ عبدالكريم حائرى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)آيت الله سيد محمد تقى خوانسارى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)آيت الله بروجردى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)آيت الله سيد احمد خوانسارى: حرم مطهر (مسجد بالاسر، كنار مرقد علامه طباطبايى)آيت الله علامه طباطبايى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)آيت الله محمد على اراكى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)آيت الله ربانى املشى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)شهيد آيت الله مرتضى مطهرى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)شهيد آيت الله مفتح: حرم مطهرشهيد مهدى عراقى: حرم مطهرشهيد آيت الله سعيدى: وادى السلامشهيد آيت الله غفارى دارالسلامابن بابويه شيخ صدوق: خيابان ارمشهيد محمد منتظرى: حرم مطهر (مسجد بالاسر)پروين اعتصامى: حرم مطهر
لطفا منتظر باشید ...
