پرستش خدا در وداها - دین و حکمت ودایی نسخه متنی

پرستش خدا در وداها

تقريباً همه سرودهاي ودايي در پرستش خدايان و خطاب به آن‏ها سروده شده است؛ امّا با توجه به تفاوت‌هايي که پيش‏تر به آن اشاره کرديم، ارائة تفسيري واحد و روشن از پرستش ودايي امکان‏پذير نيست. در وداها نام مجموعه‏اي از خدايان مطرح شده است بدون آن‌که تعداد آن‏ها به طور کامل مشخص باشد.

گاه شمارة آن‏ها 33 ذکر شده که براساس منزلگاه آن‏ها در سه گروه يازده‏تايي طبقه بندي شده‏اند:

خدايان آسمان از قبيل ميترا* و ورونا، خدايان فضاي ميانه از قبيل اينْد‎ْرا و ماروت‏ها، و خدايان زمين از قبيل آگني و سوما.

وجود اسامي مشترک ميان اين خدايان و خدايان ديگر اقوام هند و اروپايي در ايران و يونان و غيره، نشان دهندة سوابق برخي از اين خدايان است. به دليل گذرِ دين هندو از دو مرحلة هند و اروپايي و هند و ايراني، پانتئون ودايي، هم شامل خدايان دو مرحله ماقبل هند و هم دربرگيرندة خدايان ديگري است که تصوير آن‏ها پس از استقرار آريايي‏ها در هند ايجاد شد؛ از قبيل الاهة رودها يا سرسْوتي و غيره.

با اين همه، کيفيت پرستش اين خدايان و چگونگي اعتقاد به آن‏ها که گاه همچون آگني ارتباط نزديکي نيز با پديده‏هاي طبيعي دارند، روشن نيست. در وداها، همه نوع گرايش را از طبيعت پرستي تا پرستش خدايان متعدد و توحيد و وحدت‌گروي مي‏توان مشاهده کرد.

اغلب براي حل اين تعارض اين اعتقاد وجود دارد که حالت‏هاي پيشين که نشانه‏هاي هرکدام از آن‏ها را مي‏توان در وداها يافت، علايم گذر از مرحله‏اي ابتدايي از پرستش که همان پرستش قواي طبيعي است، به صورت‏هاي عالي‏تر يعني خدايان متعدد تشخص يافته؛ هنوتئيزم (henotheis) يا پرستش خدايي برتر از ميان خدايان و مونوتئيزم (monotheism) يا پرستش خدايي واحد و سرانجام، گرايش به مونيزم (monism) يا وحدت وجود است.

اگر چنين نظريه‏اي را بپذيريم، بايد بگوييم که در نخستين مرحله، ارتباطي تنگاتنگ ميان خدايان و نيروهاي طبيعي وجود دارد يا به عبارت ديگر، آن‏ها نمودِ نيروهاي گوناگون طبيعت از قبيل طوفان و باران، رعد و آتش هستند؛ اما به تدريج از اين پديده‏ها تجريد شده، تا حدودي تشخص مي‏يابند و به صورت شخصيت‏هاي انسان گونه، امّا
مجرد که بر قواي پيش گفته سلطه دارند و تشکيل دهندة ذات و اساس آن‌ها هستند درمي‏آيند.

* . ميترا، وَرونا، ايندرا، ماروت‌ها، اَگني، سَرسْوَتي، سوما، عناوين خدايان مختلفي هستند که در وداها به آن‏ها اشاره شده است.