دین و حکمت ودایی نسخه متنی

رادهاکريشنان مجموعة عواملي که در گرايش به يکتاپرستي (مونوتئيزم)، به انديشة هندي
ياري رسانده است، چنين خلاصه مي‏کند:

تجربة تدريجيِ مفهومِ خدا به گونه‏اي که در آيين ورونا آشکار است، منطق دين که به ادغام خدايان گرايش دارد، هنوتئيزم که رو به سوي مونوتئيزم (يکتاپرستي) دارد، مفهوم ريتا يا وحدت طبيعت و تکانة سامان بخشي و نظم دهيِ ذهنِ انسان، همة اين‏ها در جهت جايگزيني مونوتئيزم [يکتاپرستي] معنوي به جاي آيين بشر‌پنداري کثرت‌گرايانه ياري رساند. در اين مقطع، روشن دلان ودايي علاقه‏مند بودند تا علت خلاقة جهان را که خود نامخلوق باشد، بيابند. .(Radhakrishnan, 1958, 91-2)

با اين همه، همان گونه که از عبارت گِدِن برمي‏آيد، برخي محققان برآنند با وجود تلاش هايي که در دورة ودايي در جهت يکتاپرستي انجام شد مثل ترکيب برخي خدايان در خدايي واحد (ميترا ـ ورونا)، تجربة هنوتئيزم و برجسته شدن خداياني مثل ورونا و ايندرا که هرکدام شايستگي تبديل شدن به خداي واحد و تحقق آيين توحيدي را داشتند. اين امر در آنجا اتفاق نيفتاد و يکتاپرستي در دورة ودايي ناتمام ماند.

به تعبير هيريُنَه:

با آن که هندوي ودايي در مورد وجود علت نهايي غايي درجايگاه علت موجودات متقاعد شده بود، در مورد ماهيت و کيفيت اين امر دچار حيرت بود و از اين رو، تصورات گوناگوني را يکي‌پس از ديگري تجربه کرد. تصوري که ناکافي مي‌‌نمود، به زودي جاي خود را به تصوري ديگر مي‏داد(Hiriyanna ,1993,39-40 ).

مفهوم برهمن نيز که در فلسفةودانته شکوه و عظمتي فوق العاده دارد، در ريگ‌ودا ظهور چنداني نيافته است. در بررسي‌هايي که هوک(Haug) در آثار سايَنه (Sayana )، مشهورترين مفسر ودا به عمل آورده است، نشان مي‏دهد که معاني گوناگوني که او براي اين واژه در وداها ذکر کرده مثل غذا، غذا دهنده، سرود و ترنمِ خواننده سامه، مجموعه يا متن جادويي، مراسمي که به طور مناسب کامل است، بزرگ و ...، هيچ کدام نشان دهندة اصل متعالي مشابه آنچه در ودانته مطرح است نيست.

فقط در کتاب شَتَه پتهه براهمنه (Satapatha brahmana) است که اين مفهوم به عنوان اصلي متعالي اهميت يافت.

در اين براهمنه آمده است:

هر آينه در آغاز اين (جهان) برهمن بود. آن خدايان را آفريد، در حالي که آن‌ها را مي‌آفريد، آن‌ها را بالاي اين جهان‌ها قرار داد...؛ سپس خودش به قلمرو آنسو(beyond ) رفت. پس از آن‌که به آنسو رفت، آن‌گاه انديشيد که من چگونه مي‌توانم دوباره به اين
جهان‌ها پايين روم.