بناهاي مذهبي نطنزمجموعه اي از زيبايي و شكوه در معماري

مسعود نصرتي

مجموعه بناهاي مذهبي نطنز، از زيباترين و باشكوهترين مجموعه بناهاست. شامل واحدهاي ساختماني متعددي است كه بناي اوليه آن در زمان الجايتو خدابنده (703-716 هـ) و پسرش ابوسعيد بهادرخان (716-736 هـ )- از آخرين ايلخانان مغول- ساخته شده است.

اين مجموعه بنا شامل قسمتهاي زير است:

1- مسجدي كه قسمتهاي مختلف آن از سال 704 تا 709 هجري به پايان رسيده است.

مسجد شكل چهارايواني دارد و شبستان آن با طرح هشتضلعي ساخته شده است.

2- بقعه شيخ عبدالصمد به تاريخ 707 هـ كه متصل به مسجد است. داخل بقعه تزئينات فراوان دارد و سقف آن مقرنسكاري شده است. گنبد آن نيز كاشيكاري و مخروطي شكل است.

3- ايوان جلوخان خانقاه كه در سال 716 و 817 هـ ساخته شده است. البته اصل آن خانقاه ويران شده و اثري از آن باقي نمانده است.

4- مناره مسجد از نوع منارههاي استوانهاي است. اين مناره در قرن 8 هجري ساخته شده و با كاشي و آجر تزئين شده است. سردر ورودي مجموعه داراي ويژگيهاي عصر ايلخاني - بلند و كشيده ولي كمعرض - است كه با كاشي و آجر تزئين شده و داراي كتيبههاي متعددي است. (كياني: 1379، ص 175؛ نراقي: 1348، ص 389؛ هنرفر: 1350، ص 873)

كتيبههاي قرآني مجموعه نطنز

در ايوان شمالي مسجد كتيبهاي گچي به خط ثلث سفيد بر زمينه آبي ديده ميشود كه در آن آيه 9 و 10 از «سوره جمعه» و آيه 114 از «سوره هود» آمده است:

يا أيها الذين آمنوا اذا نودي للصلوة من يوم الجمعة فاسعوا الي ذكرالله و ذروا البيع ذلكم خير لكم ان كنتم تعلمون(9) فاذا فضيت الصلوة فانتشروا في الارض و ابتغوا من فضل الله و اذكرو الله كثيراً لعلكم تفلحون(10)

و اقم الصلوة طرفي النهار و زلفا من اليل ان الحسنت يذهبن السيئات ذلك ذكري للذاكرين(114)

بر كتيبه گچبري شده هلال داخل ايوان شمالي مسجد، به خط ثلث سفيد بر زمينه آبي «آيه 18 و 19» از سوره «توبه» نوشته شده است:

انما يعمر مسجد الله من امن بالله واليوم الاخر و اقام الصلوة و اتي الزكوة و لم يخش إلا الله فعسي اولئك ان يكونوا من المهتدين(18) اجعلتم سقاية الحاجّ و عمارة المسجدالحرام كمنء بالله و اليوم الاخر وجهد في سبيل الله لا يستعون عندالله و الله لايهدي القوم الظلمين(19)

در زير گنبد بقعه شيخ عبدالصمد، كتيبهاي گچبري شده وجود دارد كه در آن به خط ثلث «آيههاي 162 و 163 و 164» از «سوره لعمران» نوشته شده است:

أفمن اتبع رضوان الله كمن با´ء بسخط من الله و مأوئه جهنم و بئس المصير (162) هم درجت عندالله و الله بصير بما يعلمون (163) لقد من الله علي المؤمنين إذبعث فيهم رسولاً من انفسهم يتلوا عليهمء ايته و يزكيهم و يعلمهم الكتب و الحكمة و ان كانوا من قبل لفي ضلل مبين(164)

كتيبه سردر خانقاه:

در قسمت داخلي درگاه بزرگ سردر، كتيبهاي آجري ديده ميشود كه به خط كوفي فيروزهاي است كه در آن «آيههاي 273 و 274» از «سوره بقره» نوشته شده است:

للفقراء الذين احصروا في سبيلالله لا يستطيعون ضربا في الارض يحسبهم الجاهل اغنياء من التعفف تعرفهم بسيم''''هم لا يسئلون الناس الحافا و ما تنفقوا من خير فان الله به عليم(273) الذين ينفقون اموالهم باليل و النهار سرا و علانية فلهم اجرهم عند ربهم و لاخوف عليهم و لا هم يحزنون(274)

در دو صفه داخلي سر در، بر كتيبههايي كه قرينه يكديگر واقع شدهاند، با خط كوفي فيروزهاي رنگ، برجسته روي آجري ساده، «سوره اخلاص» نوشته شده كه با عبارت «صدق الله العظيم و صدقه رسوله الكريم» ختم ميشود.

قل هو الله احد(1) الله الصمد(2) لم يلد و لم يولد(3) و لم يكن له كفواً احد(ع )

«صدق الله العظيم و صدقه رسوله الكريم»