ارزيابى و داورى - نقد و بررسی مسند علی بن ابی طالب نسخه متنی

ارزيابى و داورى

مؤلف، متن احاديث را بررسى و ارزيابى نموده و با شش تعبير، ميزان صحّت و سقم متن را نشان داده است. اين تعبيرات كه در طرف چپ صفحه ها و بين دو هلال و با خطّى درشت، برابر احاديث قرارگرفته، عبارت است از: (صحيح)، (ضعيف)، (موضوع)، (ضعيف جدّا)، (حسن) و (حسن ضعيف) [كذا].

مواردى ـ نه چندان كم ـ نيز از اين ارزيابى، بى نصيب مانده است؛ نظير: ص2741 تا ص2744؛ ص2974، 2979، 3000، 2658، 2677 و…
چه خوب است كه در چاپهاى بعدى، مشخص شود هركدام از اين معيارها چه ضريبى را به خود اختصاص مى دهد و شامل چه سهمى از احاديث است. همچنين، مناسب است نمودارى در اين زمينه، براى راويان، و نمودارى براى مجموع كتاب تهيّه شود. براى توضيح، نمونه هايى را نقل مى كنم:

امام حسن مجتبى(ع)، در اين اثر، 44حديث با 285طريق دارد كه از اين 285طريق، تنها نه مورد آن، «صحيح» قلمداد شده است.

در ميان 285حديث امام حسين(ع) از 514 طريق نيز تنها اين ده مورد: (طريق 1،2،31،87،99،144،171،176،178و194) «صحيح» و اين شش حديث: (19،41،115 ،125 ،161و 223) «حسن» و حديث76 «حسن ضعيف» و حديث19 ـ كه خود يك «چهل حديث» كوتاه است ـ اكثر جمله هايش «صحيح»، برخى «حسن» و بعضى «ضعيف» قلمداد گشته است.

از 13حديث حضرت صادق(ع)، تنها يك حديث، صادق دانسته شده است كه از على(ع) چنين نقل مى فرمايد:

«اميدوارم من و طلحه و زبير، از كسانى باشيم كه خدا درباره آنان مى فرمايد: ونزعنا مافي صدورهم من غلّ إخوانا على سرر متقابلين.8 (ص270)
از حضرت باقرالعلوم(ع)، تنها حديث تسبيح حضرت فاطمه زهرا (س) نقل، و تضعيف شده است و اين، در حالى است كه جناب بوصيرى ـ كه نظرش در همين صفحه 273 منعكس است ـ، در مأخذ اين حديث نوشته است: «اين حديث، در صحيح مسلم و بخارى و جز آن دو، با اندكى تفاوت آمده است». مضمون روايت مورد بحث، چنين است:

پيامبر اكرم (ص) به فاطمه زهرا (س) مى فرمايد: «قبل از خواب، 33بار سبحان الله و 33بار الحمدلله و 34بار الله اكبر بگو ـ كه جمعا صد ذكر مى شود. هركه هر شب وقت خوابيدن اين ذكرها را بگويد، برايش بهتر است از ثواب آزادكردن يك بنده در هر شب …». على(ع) مى فرمايد: «از روزى كه فاطمه اين حديث را برايم گفت تاكنون، اين دستورالعمل را ترك نكرده ام، حتّى در جنگ جمل».

تفاوت داورى ها:

در مواردى، داورى مؤلف با ديدگاه مصنّف مأخذ حديث، متفاوت است. دو نمونه را در ذيل ملاحظه فرماييد:

الف) ابن ابى حاتم در العلل، ج1، ص390 (حديث 1168) مى نويسد: سألت أبي عن حديث رواه بهلول بن عبيد عن أبي اسحاق السبيعي عن الحارث بن علي قال سئل رسول الله (ص) أيّ الأعمال أزكى؟ قال: «كسب المرء بيده وكلّ بيع مبرور». از پدرم درباره صحّت اين حديث با اين اسناد پرسيدم، پاسخ داد: اين حديث با اين اسناد، باطل است و بهلول، ذاهب الحديث است.

امّا در كتاب حاضر، اين حديث، «صحيح» قلمداد شده است.

ب) ابن جوزى در العلل، (ص548) آورده است: ابن مسعود قال: «مارأيت رسول الله (س) يفطر يوم جمعة». قال المؤلّف وهذا لايصحّ طريقه. (ص728، ح4093)
اين حديث، در كتاب حاضر، «حسن» ارزيابى شده است.