نماز و نهج البلاغه

به قلم: صديقه صديق

دانشگاه تربيت معلم آذربايجان

يکي از ارزش هاي انساني که اسلام آن را صد در صد تأييد مي کند عبادت مي باشد. در اسلام هر کاري که انسان براي خدا انجام دهد عبادت است و اين عبادت سرلوحه ي همه ي تعليمات است، به گونه اي که اسلام به عبادت هاي فردي آن چنان شکل داده است که متضمن انجام پاره اي از وظايف زندگي است. مثلاً نماز در اسلام چنان شکل خاص يافته است که حتي فردي که مي خواهد در گوشه ي خلوت به تنهايي نماز بخواند خود به خود به انجام پاره اي از وظايف اخلاقي و اجتماعي از قبيل نظافت، احترام و... مقيد مي گردد. [1]

هدف تمام آثار معنوي و اخلاقي و اجتماعي در عبادت يک چيز است. ياد حق و از ياد بردن غير او. در قرآن کريم آمده است: «واقم الصلوة لذکري» (طه/14). از نظر نهج البلاغه، عبادت تنها يک سلسله اعمال خشک و بي روح نيست، بلکه اين اعمال بدني تنها صورت و پيکره ي عبادت است. اعمال ظاهري وقتي زنده و ارزشمند است که با روح و معني توأم باشد.

کلمه ي « صلوة» که يکي از عبادات الهي است ممکن است از«صلي» که از «صليت العود علي النار» (راست نمودم چوب را بر آتش) گرفته شده باشد و امکان هم دارد که از «مصلي» که به معناي پيوستن است گرفته شده باشد و عده اي هم گفته اند: ممکن است «صلوة» به معناي زيارت و رحمت باشد، تمام اين معاني مناسبتي با اين معجون الهي دارد. [2]

در اين مقاله سخن از نماز در نهج البلاغه و ارتباط اين فريضه ي بزرگ الهي با علي(ع) است نماز، نخستين حکم الهي بود که چند روز پس از بعثت پيامبرخاتم(ص) توسط جبرييل امين از جانب خداوند صادر گرديد و پيغمبر با تعليم پيک وحي آن را معمول داشت.

علي(ع) که در قبله ي مسلمين متولد شده، و در نه سالگي و به عنوان اولين پيرو اسلام و براي نخستين بار در پشت سر پيغمبر خاتم نماز گزارده، به طور قطع بيش از هر مسلمان ديگري قدر نماز، نخستين فريضه ي الهي را مي داند و به آن اهميت مي دهد. [3]

اميرالمومنين(ع) هنگامي که داخل نماز مي شد، هم چون بنايي ثابت و استوار و بدون تحرّک بود به طوري که در حال عبادت تير را از پايش بيرون مي آورند، ولي او آن چنان مجذوب حق است که متوجه نمي شود، آن چنان در محراب عبادت مي گريد و به خود مي پيچد که نظيرش را کسي نديده است.

دختر علي(ع) مي فرمايد: هنگامي که شمشير به فرق مبارک حضرت فرود آمد نخستين کلامش با فرزندش حسن چنين بود: حسن وقت نماز مي گذرد، براي نماز مهيّا شو. [4]

آن حضرت در نهج البلاغه در موارد عديده اي از نماز، اين فرمان بزرگ الهي و مورد علاقه اش که براي هيچ عملي به مانند آن ارج نمي نهاد، سخن به ميان آورده و اهميت آن را يادآور شده است. از آن جمله در آغاز خطبه ي(199) درباره ي اهميت نماز به ياران خود اين گونه سفارش مي کند:

امر نماز را مراعات کنيد، و بر آن محافظت نماييد، آن را فراوان به جاي آوريد و به خدا تقرب جوييد، که نماز بر مومنان فريضه اي داراي وقت مخصوص مي باشد مگر پاسخ دوزخيان را نشنيديد که وقتي از آنان پرسيده مي شود: «چه چيز شما را وارد جهنم کرد؟»

مي گويند: ما از نماز گزاران نبوديم. [5]

در اهميت نماز جماعت و اين که مردم از نماز گريزان نباشيد در(نامه ي53) به مالک اشتر مي نويسد: هرگاه به جماعت نمازگزاري، نماز را چنان بخوان که نه موجب نفرت مردم از جماعت گردد، و نه نماز را تباه سازد، زيرا در ميان مردم هم بيمار هست و هم حاجتمند. با آنان هم چون نماز ناتوان ترينشان نماز بگزار و به مومنان مهربان باش.

علي(ع) نقش و اهميت نماز جمعه را از ياد نبرده، و به ياران وفادارش اهميت آن را گوش زد کرده است از جمله به حارث همداني فرموده است: اي حارث، در روز جمعه مسافرت نکن تا بتواني در نماز جمعه شرکت کني، مگر اين كه کار واجبي در راه خدا انجام دهي، يا به سراغ کاري بروي که شرعاً معذور باشي.

هم چنين آن حضرت نماز را وسيله اي براي پيراستگي از کبر معرفي مي کند که در سايه ي آن انسان به خلوص مي رسد. اين پژوهش در جهت هر چه بيشتر اهتمام آن حضرت به اين فريضه ي الهي به رشته تحرير در آمده است، اميد است مورد قبول حضرت حق قرار گيرد. در پايان از استاد محترم سرکار خانم دکتر صادقي که با راهنمايي هاي خود در انجام بهتر اين مقاله ياري رسانده اند تشکر لازم را به عمل مي آورم.

آن روز بر دلم در معني گشوده شد کز ساکنان درگه پير مغان شدم.

(حافظ)

نتيجه كلي :

بهترين راه وصول به قرب الهي و جاودانه ترين جنگ با شيطان نفس ، نماز است . نماز پيوند بين خالق و مخلوق وسيله اي براي تقرب به سوي خداست .

علي (ع ) اولين كسي است كه به پيامبر(ص ) ايمان آورد و نماز خواند و سرتسليم و تعظيم در مقابل خداوند فرود آورد آن حضرت در نهج البلاغه در موارد عديده اي از نماز، اين فرمان بزرگ الهي سخن به ميان آورده است ، از آن جمله درباره ي اهميت نماز و اين كه محافظت از نماز و مراقبت از وقت آن موجب تقرب به خدا مي شود كه در اثر اين تقرب انسان از اميال نفساني و غرايز حيواني رهايي مي يابد. هم چنين آن حضرت نقش و اهميت نماز جمعه و نماز جماعت را از ياد نبرده و اصحاب خود را به آن سفارش كرده است .

خلاصه اين كه علي (ع ) به هيچ عملي مانند نماز اهميت نمي داد و بالاخره در شب قدر در حال نماز ضربت خورد و در آخرين لحظه عمر خود با گفتن اين سخن «خدا را، خدا را، كه بر پا داشتن نماز را از ياد نبريد، زيرا نماز ستون دين است » به شهادت