جوان و ارزش ها (3) وفاى به عهد

سيد محمدرضا حسينى

همگان بر اين باورند كه وفاى به عهد, يك اصل عقلايى است و منحصر به يك عصر يا يك نسل نيست; از اين رو همه عقلا به آن پايبند و معتقد مى باشند. خداوند متعال وفاى به عهد را در سرشت انسان به وديعه گذاشته است; بنابراين كسى كه پيمان شكنى مى كند, اول براى خود دليلى مى تراشد و سپس پيمانش را مى شكند.

اگر وفاى به عهد در هر جامعه اى مورد خدشه قرار گيرد, ثبات و قوام آن جامعه متزلزل خواهد شد.

معناى واژگانى وفا

واژه (وفا) در لغت, به معناى پايدار ماندن در عهد و به سر بردن در عهد و پيمان است.1 و در اصطلاح, عبارت است از استوارى در هر قرارداد و قوانين حقوقى, اقتصادى, نظامى, سياسي….

وفاى به عهد در اديان

وفاى به عهد در همه اديان مورد توجه بوده و انبياى گذشته نيز بر آن تأكيد كرده اند. از نظر تمام جوامع, پيمان شكنى همواره مذموم بوده, ولى از وفادارى به نيكى ياد شده است. تاريخ نيز وفاداران را تحسين كرده و براى آنان ارج و قرب قائل شده است.

دين اسلام وفادارى را تأييد و امضا كرده و بر آن تأكيد ورزيده است تا جايى كه حضرت رسولھ فرمود: (لادين لمن لا عهد له;2 كسى كه به عهد و پيمان خود وفادار نيست, دين ندارد). امام على درباره دامنه وفادارى مى فرمايد: (حتى مشركان نيز به مسئله وفاى به عهد پايبند بودند, زيرا عواقب بد پيمان شكنى را دريافته بودند.)3

وفاى به عهد از نگاه قرآن و روايات

قرآن يكى از صفات مؤمن را وفادارى بيان مى كند و مى فرمايد: (والموفون بعهدهم اذا عاهدوا;4 مؤمنان چون عهد بندند, به عهد و پيمان خود وفادارند). در سوره نمل مى فرمايد: (واوفوا بعهدالله اذا عاهدتم;5 هنگامى كه با خدا عهد بستيد, به عهد خود وفا كنيد.)

پيامبر اسلام به امت خود تأكيد مى كرد و مى فرمود: (من كان يؤمن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد;6 هركس كه مؤمن به خدا و روز رستاخيز است, به عهد و پيمانش وفادار باشد.)

امام على نيز وفاى به عهد و پيمان را ميزان و معيار سنجش انسان مى داند و مى فرمايد: (الوفاء كيل).7 هم او در جاى ديگر مى فرمايد: (نعم قرين الصدق, الوفاء;8 بهترين همراه راست گويى, وفاى به عهد است.)

امام صادق درباره اهميت و جايگاه وفاى به عهد مى فرمايد: (سه چيز است كه خداوند به هيچ كس اجازه مخالفت با آن را نداده است: اداى امانت در مورد هركس, چه نيكوكار باشد چه بدكار; وفاى به پيمان در مورد هركس, چه نيكوكار باشد چه بدكار; نيكى به پدر و مادر, چه نيكوكار باشند چه بدكار.)9

آثار وفاى به عهد

وفاى به عهد در تمام شئون فردى و اجتماعى انسان تأثير دارد, كه در اين بخش به برخى از آن مى پردازيم:

1. ايجاد علاقه مندى به دين:

يكى از عواملى كه در صدر اسلام موجب گرايش بسيارى به دين اسلام شد, وفادارى پيامبرھ به عهد و پيمان هاى خود بود; از جمله در صلح حديبيه كه بين آن حضرت و مشركين مكه پيمانى بسته شد به اين صورت كه اگر كسى از پيروان رسول خدا به سوى قريش آمد, قريش او را بپذيرد و هركس از قريش به سوى پيغمبر آمد, او را نپذيرد. پيامبرھ بر پيمان خود وفادار بود تا اين كه مشركين پيمان شكنى كردند.

2.تقويت ايمان:

وفاى به عهد, موجب تقويت ايمان مى شود و قدرت دين را به ظهور مى رساند.

3. ثبات نظام:

وفاى به عهد و پيمان موجب تقويت روابط سياسى, اجتماعى, فرهنگى و… در جامعه مى شود و حلقه وصل افراد جامعه و نظام هاى اجتماعى خواهد بود. در صورتى كه وفاى به عهد و قراردادها رعايت شود, امنيت و ثبات جامعه تضمين مى شود و ارزش و اعتبار پيدا مى كند.

عوامل پيمان شكنى

پيمان شكنى عوامل متعددى دارد كه به دو مورد از آنها اشاره مى كنيم:

1. ترس از قدرت:

متأسفانه بسيارى از پيمان شكنى ها, ريشه در ترس از قدرت زورمداران دارد. قرآن مجيد در آيه اى مى فرمايد: (و چون با خدا پيمان بستيد, به پيمان خود وفا كنيد و سوگندهاى [خود را] پس از استوار كردن نشكنيد, با اين كه خدا را بر خود ضامن قرار داده ايد, زيرا خدا آنچه را انجام مى دهيد, مى داند).10 مرحوم طبرسى شأن نزول اين آيه را جمعيت كم مسلمانان و جمعيت زياد دشمنان اسلام ذكر مى كند.

2. جلب منافع مادى:

برخى افراد به دليل كسب منافع مادى و جلوگيرى از ضررهاى مالى, پيمان شكنى مى كنند. قرآن تأكيد دارد كه به هيچ بهايى پيمانى را كه با خدا بسته ايد نشكنيد و با هيچ چيز معامله نكنيد: (لاتشتروا بعهد اللّه ثمناً قليلاً;11 هرگز پيمان الهى را به بهاى كم معامله نكنيد, زيرا آنچه نزد خداست ـ اگر بدانيد ـ همان براى شما بهتر است.)

با عنايت به اهميت وفاى به عهد به عنوان يكى از صفات نيك اخلاقى و آثار ارزنده آن در زندگى فردى و اجتماعى افراد, موضوع پژوهش مقطع دبيرستان را (وفاى به عهد) قرار داديم.

علاقه مندان به پژوهش و تحقيق در موضوعات اسلامى مى توانند با بهره مندى از آثار معرفى شده, مقالات خود را تهيه و به دفتر مجله ارسال دارند.

محورهاى بحث:

1. ضرورت و اهميت وفاى به عهد از ديدگاه عقلى.

2. وفاى به عهد از ديدگاه اسلام.

3. اقسام عهد و پيمان.

4. آثار وفاى به عهد در زندگى فردى.

5. آثار وفاى به عهد در جامعه.

6. عوامل و زيان هاى پيمان شكنى.

1ـ فرهنگ معين, ص5041.

2ـ بحارالانوار, ج16, ص142.

3ـ نهج البلاغه, نامه 53.

5 ـ همان, آيه 91.

6 ـ بحارالانوار, ج77, ص149.

7ـ همان.

8 ـ غررالحكم و دررالكلم, ح9931.

9ـ بحارالانوار, ج75, ص92.

11ـ همان, آيه 95.
>

3. ميزان الحكمه, ج7, ماده عهد.

2. نهج البلاغه.

1. قرآن.

5. نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى, آيةاللّه مهدوى كنى.

8. آئين تربيت, ابراهيم امينى.

6. معراج السعاده.

7. گفتار فلسفى, كودك, جلد2.

4. سيرى در نهج البلاغه, استاد شهيد مطهرى.