نوجوان و راست گويى

نوجوان و نيكى به والدين

محمدباقر شريعتى سبزوارى

اسلام براى پدر و مادر, حقى بزرگ و مقامى بلند قائل شده است تا جايى كه بعد از حق خدا (توحيد و پرستش) احسان به والدين را مهم ترين وظيفه انسان مى داند. قرآن كريم مى فرمايد: (و پروردگارت فرمان قاطع [استثناناپذير] داده است كه تنها او را بپرستيد و به پدر و مادر [خود] نيكى كنيد.1)

اهميت احسان به والدين

از نظر اسلام نيكى به والدين به اندازه اى اهميت دارد كه واژه آن شش بار در قرآن كريم در كنار عبادت خدا و دورى از شرك تكرار شده است. همان گونه كه نيكى به والدين و احترام و ارجمندى آنان واجب است, عصيان و سرپيچى از آنان همانند شرك, از گناهان بسيار بزرگ شمرده شده است. احسان به والدين در واقع تشكر عملى از همه خوبى ها, نيكى ها و ايثارهاى پدر و مادر است. قرآن كريم علت وجوب نيكى را چنين توضيح مى دهد: (ووصَّينا الانسانَ بوالديه احساناً حَمَلَتهُ اُمه كُرهاً وَ وَضَعَته كُرهاً وحَملُه وفصالُه ثَلاثون شهراً…2; ما به انسان سفارش كرديم تا به والدينش احسان كند. مادرش با تحمل رنج به او باردار شد و با تحمل رنج او را به دنيا آورد. و بار برداشتن و از شير گرفتن او سى ماه است, تا آن گاه كه به رشد كامل خود برسد و به چهل سال برسد.)

نيكى به پدر و مادر, مخصوص مسلمانان و پيروان اديان نيست, بلكه هر انسانى كه داراى عقل و فطرت سالم باشد, شايسته است اين سفارش را آويزه گوش قرار دهد و به آن عمل كند.

جهاد يكى از مهم ترين فروع دين به شمار مى رود. جهاد و جنگ با دشمن گاهى واجب عينى است كه بر همگان لازم است شركت كنند و گاهى واجب كفايى است; يعنى اگر به مقدار كافى نيروى نظامى باشد, اين تكليف از ديگران برداشته مى شود; ولى جهاد داوطلبانه ثوابى عظيم و اجر فراوانى دارد; با وجود اين, اگر پدر و مادر راضى نباشند, فرزند نمى تواند به جنگ برود. امام صادق فرمود: شخصى به محضر رسول خداھ شرفياب شد و عرض كرد: من جوان با نشاطى هستم و جهاد را دوست دارم, ولى مادرم از اين موضوع ناراحت است. پيامبرھ فرمود: (ارجع فكن مع والدتك…3; برگرد و با مادرت باش. قسم به خدايى كه مرا به رسالت مبعوث كرده است, يك شب اُنس و آرامش با مادر براى تو از يك سال جهاد كردن بهتر است.)

در احكام اسلامى و فتاواى مراجع تقليد آمده است اگر عمل مستحبى با خواسته پدر و مادر سازگار نباشد, فرزند موظف است خواسته آنان را بر مستحبات مقدم بدارد و چنانچه او را از آن عمل نهى كنند, انجام آن بر وى جايز نمى باشد.

جلب رضايت و خشنودى مادران از وظايف اساسى و مهم فرزندان است. در حديثى از پيامبر اكرم نقل شده است كه فرمود: (الجنةُ تحتَ اقدام الاُمهات4; بهشت زير پاى مادران است).

جنت كه رضاى ما, در آن است در زيــر قــدوم مـادران اسـت

اين حديث شريف بيان مى كند كه اگر فرزندى رضايت مادرش را با اطاعت و احترام و سپاس گزارى جلب نكند, وارد بهشت نمى شود.

البته ورود به بهشت برين شرايط بسيارى دارد كه به دست آوردن رضايت مادر, يكى از مهم ترين شرايط آن مى باشد. اگر انسان تمام دستورات دينى را انجام دهد, ولى به پدر و مادرش توهين كند, آنان را خشمگين سازد, بى احترامى و بى ادبى نسبت به آنها روا دارد و به طور كلى كارى كند كه پدر و مادر از وى ناراضى باشند, در اين صورت هيچ عملى از او در پيشگاه خداوند پذيرفته نمى شود.

نيكى به والدين از نظر قرآن و روايات

احترام و احسان به والدين به ويژه (مادر) در قرآن و احاديث به قدرى بر آن سفارش و تأكيد شده است كه گويا مثل (نماز) هيچ عملى بدون رعايت آن قبول نمى شود,كه در اين جا به چند مورد اشاره مى كنيم:

1. (…فلا تقل لهما اُف ولا تَنهرهما وقُل لهما قولا كريماً 5; اگر يكى از آن دو [پدر و مادر] يا هر دو در كنار تو به سن پيرى رسيدند, به آنها [حتى] اُف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى.)

امام صادق در تفسير آيه مذكور مى فرمايد: (اگر چيزى كمتر و آرام تر از كلمه (اُف) وجود داشت, خداى متعال از آن تعبير نهى مى كرد).6 معلوم مى شود كلمه (اُف) كمترين مرتبه بى احترامى و حداقل اظهار ناراحتى به والدين است.

2. بدترين عقيده و عمل, شرك و بت پرستى است. با وجود آن, قرآن تصريح مى كند: (اگر پدر و مادرت تو را وادار كنند تا درباره چيزى كه درباره آن علم ندارى, به من شرك ورزى, از آنان اطاعت نكن, ولى در دنيا به خوبى و شايستگى با آنان معاشرت كن).7

شكر و سپاس گزارى از والدين

هر انسانى براساس عقل و فطرت خود مايل است در برابر نعمتى كه به او رسيده و كسى كه اين نعمت را به او عطا كرده, سپاس گزار باشد. اين ويژگى حتى در حيوانات نيز وجود دارد و از كسى كه به آنها غذا بدهد, با تكان دادن سر يا دم تشكر مى كنند. آن كسى كه به ما هستى بخشيده و نعمت هاى فراوانى عطا كرده, خداى منان است, ولى به پاس حرمت والدين, خداوند متعال شكر والدين را در كنار شكر منعم (نعمت دهنده)حقيقى قرار داده و انسان را بر اين شكر واداشته است. قرآن مى فرمايد: (اَن اشكُر لى ولوالديك8; ما به انسان سفارش كرديم كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش.)

از اين آيه معلوم مى شود كه شكر نعمت پدر و مادر مانند شكر خدا واجب است, بلكه عين سپاس گزارى از اوست و تمرد و سرپيچى از آن, كفران است; چنانچه سجده بر آدم نيز عين سجده بر خدا محسوب مى شد, ولى شيطان نافرمانى كرد و از مقام الهى طرد شد.

راغب اصفهانى مى نويسد:تشكر و سپاس گزارى بر سه قسم است: 1. شكر قلبى; به اين معنا كه همواره نعمت و احسان كسى را در دل يادآورى كند; 2. شكر زبانى كه در بين مردم معمول است; تعريف كردن از نعمت و بخشنده آن, شكر زبانى است; 3. شكر عملى; يعنى جبران نعمت در حد قدرت و توان.

انواع احسان

احسان و نيكى تنها به بخشش مال نيست تا نوجوان گمان كند چون فعلاً توان مالى ندارد, پس نمى تواند احسان كند. نوجوان بايد بداند كه هر نوع كمك به پدر و مادر احسان محسوب مى شود. بچه هايى كه خريد مايحتاج زندگى را عهده دار مى شوند, از ميهمانان پذيرايى مى كنند, در شست وشوى ظرف ها و تميز كردن خانه به مادران يارى مى رسانند,در هنگام بيمارى پدر يا مادرشان كارهاى منزل را انجام مى دهند, موقع بيمارى از آنها پرستارى مى كنند و هزار ويك نوع كمك ديگر, همگى خوبى و احسان كردن است حتى دعا كردن براى آنها نيز احسان و مطلوب است. قرآن مى فرمايد: (واخفض لَهُما جَناحَ الذُّل من الرحمة وقُل ربِّ ارحَمهُما كما رَبّيانى صغيراً9; بال و پر تواضع و مهربانى را در برابر آنان بگستران و بگو: خدايا! به اين دو تن ترحم فرما; چنانچه آنها ما را در كودكى پرورش دادند.)

نوجوانان گرامى! نظر به اهميت فراوان احترام و نيكى به پدر و مادر, موضوع پژوهش اين شماره (نيكى به والدين) انتخاب شده است تا شما عزيزان با توجه به منابع معرفى شده مقالات خود را تهيه و تنظيم كنيد.

محورهاى بحث:

1. اهميت و ضرورت نيكى به والدين.

2. نيكى به والدين در قرآن و احاديث.

3. آثار و فوايد نيكى به والدين.

4. چگونه مى توانيم به پدر و مادر خود نيكى كنيم؟

5. امامان معصوم&چگونه با پدر و مادر خود رفتار مى كردند؟

1ـ اسراء(17), آيه 23.

1. قرآن.

2. نهج البلاغه.

3. گناهان كبيره, شهيد آيةاللّه دستغيب.

3ـ ملا مهدى نراقى, جامع السعادات, ج2, ص265.

4. اصول كافى, ج2 .

4. نهج الفصاحه, ص280.

5. اسراء, همان.

6 ـ ملامهدى نراقى, همان, ص263.

7 ـ لقمان(31) آيه 15.

8 ـ همان, آيه 14.

9ـ اسراء(17) آيه 24.