چشمه محبّت و معرفت (در فضيلت زيارت عاشورا)

اشاره:

در مجله 6 ـ 255 بحثي پيرامون فضيلت زيارت عاشورا تحت عنوان چشمه محبّت ومعرفت تقديم خوانندگان گرامي نموديم و بعلت فشردگي مطالب شماره هاي بعد موفق به درج بقيه بحث نشديم كه با عرض پوزش اينك ادامه مقاله تقديم شما عزيزان مي گردد.

ارمغان جاويدان

زيارت عاشورا آن چنان اثر معنوي و جاويدان دارد كه اگر كسي به خواندن آن مداومت و مواظبت داشته باشد ودر اين طريق اخلاص و وارستگي را در نظر بگيرد بارقه ملكوتي آن قادر است موجبات سعادت آدمي را در عالم آخرت و سراي جاويد فراهم سازد. دكتر محمد هادي اميني فرزند علامه اميني، نوشته است: در شب جمعه اي قبل از اذان صبح پدرم را در عالم رؤيا مشاهده كردم در حالي كه بسيار خرسند، شادمان و آرام به نظر مي رسيد، جلو رفتم و پس از سلام و دست بوسي گفتم: پدر جان، در آنجا چه عملي باعث سعادت و نجات شما گرديد؟ پدرم گفت چه مي گويي؟ بار ديگر عرض كردم: آقاجان! در آنجا كه اقامت داريد، كدام عمل موجب آسودگي شما گرديد كتاب الغدير يا ساير تأليفات شما؟ يا تأسيس بنياد و كتابخانه اميرالمؤمنين(ع) پدرم پاسخ داد نمي دانم چه مي گويي؟ قدري روشن تر سخن بگو. گفتم: آقاجان! شما اكنون از بين ما رخت بربسته ايد و به سراي سرور انتقال يافته ايد. در آنجا كدامين عمل شما را از مشكلات و سختي هاي عالم برزخ رهانيد. علامه اميني درنگي نمود و سپس فرمود: فقط زيارت اباعبدالله الحسين(ع)! عرض كردم: شما مي دانيد كه اكنون روابط بين ايران و عراق تيره شده و راه كربلا بسته است. براي زيارت چه كنيم؟ فرمود در مجالس و محافلي كه براي عزاداري امام حسين(ع) بر پا مي شود شركت كنيد. ثواب زيارت امام حسين(ع) را به شما مي دهند. سپس فرمود: فرزندم! در گذشته بارها به تو يادآور شدم و اكنون نيز به تو توصيه مي نمايم كه زيارت عاشورا را به هيچ عنوان ترك مكن. زيارت عاشورا را دايم بخوان و آن را وظيفه خودت بدان. اين زيارت داراي آثار و بركات و فوايد بسياري است كه موجب سعادت و خوشبختي تو در دنيا و عقبي مي شود. دكتر محمد هادي اميني مي افزايد: علامه اميني باكثرت مشاغل، تأليفات و مطالعات، مواظبت كامل بر خواندن زيارت عاشورا داشت و سفارش به خواندن زيارت مذكور مي نمود و بدين جهت خود من نيز سي سال است كه توفيق خواندن زيارت عاشورا را دارم(1) يادآور مي شود دكتر محمد هادي اميني روز چهارشنبه 25 آبان سال 1379 در سن 59 سالگي در تهران دار فاني را وداع گفت و پيكرش در باغ بهشت قم به خاك سپرده شد.(2)

گره گشاي زندگي

اهتمام به زيارت عاشورا بركات دنيوي هم دارد و در پرتو معنويت آن مي توان از مشكلات زندگي و دشواري ها و مصائب گره گشايي نمود. مرحوم آية اللّه حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي (ره) فرموده است: اوقاتي كه در سامرا مشغول تحصيل علوم ديني بودم. اهالي اين ديار به بيماري وبا و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عده اي بر اثر ابتلا به اين عارضه فوت مي نمودند. روزي عده اي از اهل علم در منزل استادم سيد محمد طباطبائي فشاركي اجتماع نموده بودند. ناگهان مرحوم آية اللّه ميرزا محمد تقي شيرازي تشريف آوردند و صحبت از بيماري وبا شد و اين كه همه در معرض خطر مرگ هستند. ميرزاي دوم فرمود: اگر من حكم كنم آيا لازم مي دانيد انجام شود يا نه؟ همه حاضران پاسخ مثبت دادند. فرمود: من حكم مي كنم كه شيعيان ساكن سامرّا از امروز تا ده روز مشغول خواندن زيارت عاشورا شوند و ثواب آن را به روح حضرت نرجس خاتون والده ماجده حضرت مهدي (عج) اهداء نمايند تا ان شاء الله اين بلا از آنان دور شود. اهل مجلس اين حكم را به آگاهي تمامي شيعيان رسانيدند و همه

مشغول خواندن زيارت عاشورا شدند. از فرداي آن روز تلف شدن مردمان شيعه به وسيله مرض طاعون متوقف گرديد. امّا تلفات اهل تسنن همچنان ادامه داشت، برخي از سنّي ها از آشنايان شيعه خود مي پرسيدند: دليل اين كه شما به اين مرض هلاك كننده مبتلا نمي شويد چيست؟ پاسخ دادند: زيارت عاشورا. آنان نيز مشغول خواندن زيارت عاشورا شدند و بدين گونه بلاي مذكور را از خود دور ساختند.(3)

كسي كه زيارت عاشورا مي خواهد بخواند، بايد درون خويش را از تمايلات نفساني تخليه كند، رفتارش را با افراد جامعه بهبود بخشد. در جهت آن مقاصد عالي كه امام حسين(ع) برايشان فداكاري نمود، اهتمام داشته باشد، در استفاده از امكانات زندگي و بدست آوردن رزق و روزي مراعات موازين شرعي را بنمايد و يك چراغ معنوي براي خود تدارك ببيند تا با نور امام حسين (ع) روشن شود، بديهي است از لامپ سوخته نمي توان توقّع روشنايي داشت اگر چه به قوي ترين منبع نوري هم اتصال داشته باشد. اجسام كدر و كثيف نيز نوري از خود عبور نمي دهند پس قلب را بايد از آلودگي ها زدود و به نور حق آراست.

معارف ناب معنوي

زيارت عاشورا دل را با عقيده و ايمان پيوند مي دهد و اين حالت استوارترين ارتباط آدمي با مكتبش مي باشد. اگر چنين پيوندي گسسته شود ديگر انسان از مدار حق فاصله مي گيرد و دچار ضلالت مي شود و اگر بر اين حالت بماند باتلاق رذالت او را به كام خويش فرو مي برد. زيارت عاشورا همچون كشتي نجات، انساني را كه گرفتار امواج متلاطم درياي حيرت و سرگرداني است و راه به جايي نمي برد و نمي داند كرانه آرامش كجاست، به ساحل مطمئن مي برد و وي را به نور پيوند مي دهد. زيارت عاشورا دو بعد را در آدمي تقويت مي كند: اشتياق به حقيقت، ارادت به خاندان عترت، روي آوردن به فضيلت و همگامي با اهل تقوا و اخلاص يك جنبه از آموزش هاي ارزنده كلاس درس اين زيارتنامه است، بعد ديگرش گسستن از وادي ظلمت، نفرت از اهل ستم، لعن و نفرين فرستادن بر اهل شقاوت و اعلام برائت از دشمنان دين خدا، رسول اكرم (ص) و خاندان او. در اين شعار شعور آفرين و زمزمه روح بخش زائر همراهي و همگامي با اهل حق را تمرين مي كند، دل دوستان اهل بيت را استوار مي نمايد و در قلوب دشمنان ارزشها و فضايل هراس و تزلزل ايجاد مي نمايد. در واقع زيارت عاشورا دو خط حبّ و بغض را به روشني ترسيم مي كند و به خواننده مي آموزد چگونه براي پيمودن اين مسير خود را مجهز نمايد و چطور مصمم گردد.

زيارت در ژرف گرايي و تجسّم اصول اعتقادي در اعماق وجود انسان نقش ويژه اي دارد زيرا موضوع ولايت را در تمامي ابعادش مطرح مي نمايد و رابطه اش را با توحيد مشخص مي كند و مسئله معاد، برزخ، قيامت و شفاعت را مورد ارزيابي قرار مي دهد، زيارت مي خواهد به خواننداش بياموزد: بدون ولايت، اسلام شناخته نمي شود و توحيد تحقق نمي يابد، حاكميت توحيد با ولايت طاغوتي معنا ندارد چنانچه امام رضا(ع) فرموده اند: كلمة لا اله الاّ اللّه حصني فمن دخل حصني امن من عذابي بشرطها و شروطها و انا من شروطها. در زيارت عاشورا همچون ديگر متون زيارتي، زائر با امام معصوم عهد ولايت مي بندد كه پيرو او باشد، در راهش حركت كند و با دشمنان او خصومت داشته باشد. همچنين خواننده زيارت از پيشگاه مقربين درگاه خداوند تقاضاي شفاعت دارد. يا از خداوند مي خواهد شفاعت امام را شامل حال او كند و اين موضوع او را به رحمت الهي اميدوار مي نمايد چرا كه اطمينان دارد امام دستش را گرفته و با اذن الهي او را از باتلاق گناه نجات مي دهد و در چشمه توحيد و تقوا شستشويش مي دهد. خواننده زيارت موضوع معاد و حيات آخرت را همراه زيارت به خود تلقين مي كند و آن را در وجود خويش ريشه دار مي نمايد و با تقويت اين اعتقاد بيدار مي شود و خود را براي فراهم آوردن توشه سراي ديگر كه جايگاه جاويدان اوست مهيا مي كند ذكر خدا، ياد اولياء او، گريستن و زاري نمودن، استغفار و توبه، اسوه بودن امام براي زائر از مسايلي است كه در زيارت بر آنها تأكيد مي شود و اين امور در پالايش روحي و تزكيه دروني زائر اثر مهمي دارد. زيارت عاشورا صحنه روبرو شدن دو چهره حق و باطل در طول تاريخ بشريت بوده و تكرار آن از راه دور و نزديك و ذكر صد لعن و صد سلام و تقدّم لعن بر سلام زمينه ساز تربيت انسان در مرحله ظلم ستيزي تا مرحله حق جويي است. دعاي علقمه نيز تأييد و تأكيد و حتي تشديد اين دو جبهه مي باشد. دليل اين كه پيشوايان معصوم (عليهم السلام) سفارش هاي وافري بر خواندن زيارت عاشورا نمودند اين است كه اين متن منوّر در واقع صحيفه امام شناسي و مظهر روشن تولّي و تبراست. زيارت عاشورا مي آموزد كه چگونه بايد حق را ياري كرد و از باطل دوري نمود و در هر مكاني و زماني راه و رسم امام حسين(ع) را در پيش گرفت و با يزيديان مبارزه كرد دعاي پس از آن گوياي محتوايي عميق و بيانگر اشارات معنوي و نكته هاي ناب و لطايف عرشي است زيرا نخست درس توحيد و اجتناب از شرك را در قالب مضامين عالي به خواننده اش آموزش مي دهد و در بخش پاياني، شيوه زيارت و توسل به امام حسين(ع) و فرزندش امام سجاد(ع) راتعليم مي دهد.

زيارت عاشورا با سلام بر حضرت اباعبدالله الحسين(ع) آغاز مي شود و او را معرفي مي كند، در فراز بعدي از عظمت فاجعه عاشورا و چگونگي اين مصيبت بزرگ سخن مي گويد، آنگاه در فراز بعدي چهار دسته را مورد لعنت قرار مي دهد: آنها كه بنيان گزار ظلم بر ائمه بودند، افرادي كه امامان را از مقامشان كنار زدند، كساني كه آنان را به شهادت رسانيدند و اشخاصي كه زمينه نبرد و جدال با اهل بيت را فراهم نمودند. آنگاه از آنها و پيروان و دوستان اين حزب عداوت نزد خداوند بيزاري جسته مي شود و به زائر مي آموزد كه بگويد: انّي سلم لمن سالمكم و حرب لمن حاربكم الي يوم القيامة. سپس دشمناني را بر مي شمارد كه در بوجود آوردن حادثه عاشورا نقش اساسي داشتند و با مطرح كردن موضوع لعن و نفرين بر بني اميه و آل مروان مي خواهد به شيعه بياموزد كه ستم دشمنان به عاشورا و چند روز قبل و بعد از آن منحصر نمي شود و جور اين خاندان استمرار دارد. در فرازهاي بعد از خدا توفيق انتقام گرفتن از خون امام حسين(ع) را همراه امام پيروزمند از اهل بيت پيامبر مي خواهد. از پيشگاه پروردگار خواسته مي شود كه به خاطر امام حسين(ع) زائر به درگاهش آبرومند گردد چه در دنيا و چه در آخرت و در عبارات بعد با موالات حسيني و برائت از دشمنانش خود را به خدا و رسولش و اميرمؤمنان و امام حسين(ع) نزديك مي كند كه همان موضوع شفاعت در اين فراز مطرح مي شود. از اين بخش، مطالب گذشته تكرار مي شود اما به شيوه اي خاص و نظمي جاذبه دار. در ادامه از خداوند خواسته مي شود كه زائر را در دنيا و سراي آخرت همراه سالار شهيدان قرار دهد و گامهايش را در راه حقيقت استوار سازد و او را به مقام پسنديده اي كه امام نزد خدا دارد نزديك نمايد و انتقام خون اباعبدالله الحسين(ع) را در ركاب امام بر حق نصيبش سازد.

در فراز ديگر از خدا خواسته مي شود كه زائر در زمره كساني قرار گيرد كه مشمول رحمت و مغفرت حضرت باري تعالي قرار گرفته اند و آنگاه از خداوند درخواست مي شود: خدايا حيات مرا همچون زندگي حضرت محمد (ص) و خاندانش و مرگم رانيز اين گونه قرار ده. سپس از شادي امويان در روز عاشورا ياد مي شود و لعنت رسول اكرم (ص) بر آنان مورد تأكيد قرار مي گيرد و به دنبالش از پيشگاه خداوند لعنت بر يكايك ستمگران اين خاندان درخواست مي گردد، در ادامه صد بار بايد عبارت لعن را بر زبان جاري نمود و بر امام حسين(ع) و يارانش صدبار سلام كرد. در پايان بار ديگر به سركردگان ستم لعنت فرستاده مي شود و در اين حال زائر به سجده مي رود و در هنگامي كه به سجده مي رود خدا را به دليل هم جهتي او در اين سوگواري و مصائب عاشورايي سپاس مي گذارد و از خداوند آرزوي شفاعت امام حسين(ع) را در روز قيامت مي نمايد و همراهي و همگامي با سيد الشهداء و يارانش را با قدمي صادقانه و استوار مي طلبد. بنابراين در زيارت عاشورا بر تولاّ و تبرّا و انتظاري راستين تأكيد مي گردد و به زائر آموزش مي دهد كه همواره براي قيام و انتقام ازجنايتكاران مهيّا باشد و او را چنان پرورش مي دهد كه همچون ياران امام حسين آماده هرگونه فداكاري در راه اهل بيت است. به عبارتي ديگر زيارت عاشورا كلاس تعليم و تربيت نهضت حسيني است و به خواننده آن مي آموزد همه مكانها مي تواند كربلا باشد و در تمامي اعصار مي توان از حماسه عاشورا پيروي كرد و ثابت و استوار در اين راه گام برداشت، درس ديگري كه در زيارت عاشورا نهفته اين است كه اگر چه نهضت حسيني از مصائب بزرگ تاريخ تشيع و حتي تاريخ بشريت است و در اين واقعه حضرت امام حسين(ع)، خاندان و يارانش شديدترين ناگواري ها را به جان خريدند و حوادثي جانسوز و تأثّر برانگيز در اين قيام نهفته بود ولي علاوه بر آن كه شيعه را براي حمايت از خاندان عترت و ستيز با ستمگران بسيج مي نمايد فضيلت، معنويت، زيستي سازنده و رشد دهنده را به انسان تعليم مي دهد.

1 ـ رمز موفقيت بزرگان، ص 82.

2 ـ روزنامه اطلاعات، شماره 22061، ص 4.

3 ـ الكلام يجّرالكلام، آية اللّه سيد احمد زنجاني، ج اول، ص 55 ـ54؛ سيماي فرزانگان، ص 189، داستانهاي شگفت، ص 400 ـ 399 ؛ گلشن ابرار، ج چهارم، مقاله نگارنده درباره سيد محمد فشاركي؛ فيض عرشي، ص 346؛ رمز موفقيت بزرگان، ص 80.