دانستنيهايي از قرآن

مرا بخوانيد ، اجابت خواهم كرد

« و إذا سألك عبادي عني فإنّي قريبٌ أجيب دعوة الداع إذا دعان فليستجيبوا لي و ليؤمنوا بي لعلهم يرشدون»(1) هرگاه بندگانم در باره من از تو بپرسند ، پس بگو : من نزديكم و دعاي درخواست كننده را هرگاه مرا بخواند استجابت مي كنم ، پس بايد بندگان هم مرا اجابت نموده بپذيرند و بايد به من ايمان آورند تا راه يابند .

خداوند پس از بيان حكم روزه ، بندگانش را ترغيب و تشويق مي كند به دعا خواندن و درخواست خواسته هايشان از پروردگارشان . در روايت آمده يك نفر عرب بياباني از رسول اللّه صلي اللّه عليه و آله پرسيد : آيا پروردگار ما نزديك است تا با او راز و نياز كنيم يا دور است تا با صداي بلند او را بخوانيم ؟ پس از آن ، اين آيه نازل شد : هرگاه بندگانم از تو اي رسول ما سؤال كنند و درباره چگونگي دعا و نيايش با من پرسش كنند ، بگو به آنها كه من به آنان نزديكم و به گفتار و كردار و احوالشان دانايم و درخواست و راز و نيازشان را مي شنوم چنانكه هر كسي از نزديك سخن همنشين خود را مي شنود . و هرگاه كسي از بندگانم مرا بخواند او را اجابت مي كنم ، پس در مقابل ، بايد بندگانم نيز مرا اجابت كنند و هرگاه آنان را به اطاعت و بندگي فراخوانم اطاعتم كنند و دعوتم را اجابت نمايند و بايد در ايمانشان پيوسته ثابت و پابرجا و استوار باشند و همانا بدانند كه من بر آنچه بخواهند قادر و توانايم ، و بدينسان هدايت شوند و راه را از چاه تشخيص دهند .

دقت كنيد كه در اين آيه شريفه ، خداي مهربان چقدر لطف به ما كرده و با مهر ما را مخاطب قرار داده و كمال عنايتش را به بندگانش روا داشته كه آنان را نه به عنوان « مردم » يا «ناس» بلكه به عنوان بندگان خودش مورد خطاب قرار مي دهد و آنان را منسوب به خود مي داند و اين بزرگترين مهرباني و محبت است كه نظير آن در جائي ديده نمي شود .

و نكته جالب تر اينكه حتي واسطه را حذف نموده و نفرموده كه اي پيامبر به آنان بگو بلكه مستقيماً مي فرمايد : و هرگاه بندگانم از تو سؤال كنند پس همانا من نزديكم و دعايشان را اجابت مي كنم .

و همچنين واژه « قريب » را با حرف «انّ» مورد تأكيد قرار مي دهد تا مسأله را قطعي جلوه دهد و جاي هيچ شك و ترديدي نماند . و هنگامي كه مي فرمايد « فإني قريب » دوام و ثبوت نزديكي و قرب هميشگي به بندگانش را مي رساند .

سپس مي فرمايد : « أجيب» يعني پيوسته مورد اجابت قرار مي دهم . در اينجا فعل مضارع به كار رفته كه دوام و هميشگي اجابت را مي رساند .

و از سوئي ديگر بدون هيچ قيد و شرطي ، اجابت را به بندگانش ابلاغ مي كند و مي فرمايد : « أجيب دعوة الداع اذا دعان» - اگر مرا بخواند من اجابت مي كنم . تنها دعاي بندگان كافي است كه من بپذيرم و آن را اجابت كنم ، چنانكه در جائي ديگر نيز مي فرمايد : « أدعوني أستجب لكم » مرا بخوانيد من اجابت مي كنم .

لازم به يادآوري است كه نزديكي خدا به انسان مانند نزديكي و قرب موجودات ديگر نيست . وقتي قرآن مي گويد خدا به انسان نزديك است يعني از هر نظر به انسان نزديك است زيرا او بنده و مخلوق خدا است و با تمام وجود به خدا نسبت دارد پس خدا به بنده اش قريب علي الإطلاق است يعني هيچ چيز حائل بين انسان و خدا نيست ، حتي خيال و وهمي كه در ذهن انسان خطور مي كند ، پيش از آنكه خود در باره اش بيانديشد ، خداوند آن را مي داند و بر آن احاطه كامل دارد .

در قرآن كريم مي خوانيم : « و نحن أقرب اليه من حبل الوريد» - ما از رگ گردن به او نزديكتريم . و از اين نزديكتر در خيال نگنجد زيرا مالكيت خداوند عام و شامل و سلطه اش بر تمام تقادير بدون اندازه است .

و اصلا علت نزديك بودن بندگان به خدا در همين آيه مباركه تبيين شده كه همان بندگي آنان است . يعني خود بندگي و عبوديت دليل نزديكي و قرب است و همين نزديكي نيز علت اجابت دعاي آنان بدون هيچ قيد و شرطي است .پس هرگاه اجابت دعا شرطي ندارد ، بي گمان خود دعا نيز شرطي ندارد . از اين مطلب چنين نتيجه مي گيريم كه خداوند تمام دعاها را مستجاب مي كند.

چيزي كه در اينجا لازم به تذكر است اين است كه دعا كننده بايد واقعا از صميم دل خدا را بخواند نه اينكه صِرف لقلقه زبان يا عادت باشد .

ممكن است من ده ساعت پيوسته خدا را بخوانم و الهي الهي بگويم ولي هرگز توجه به اصل مطلب ندارم و دعا را انشاء نمي كنم ، بلكه فقط از روي كتاب دعا مي خوانم بدون توجه به حقايقش . اين ديگر دعاي حقيقي نيست بلكه مجازي است . پس هر چند قيد و شرطي در دعا بيان نشده ولي اين شرط را دارد كه بايد دعاكننده حقيقتا خدا را بخواند و قلبش با زبانش سازگار باشد ، نه اينكه من در زبان خدا را بخوانم ولي قلبم مشغول كسي ديگر باشد .

شرط ديگر اين است كه امكان اجابت داشته باشد . به عنوان نمونه اگر مريضي در حال احتضار و مشرف بر مرگ باشد ، معني ندارد كه برا ي او طلب شفا و عافيت كنيم . البته اشكال ندارد كه شفاي او را از خدا بخواهيم و قطعا خداوند بر همه چيز قادر و توانا است ولي نبايد توقع شفا داشت . و مانند اين درخواست ها بسيار زياد است كه لزومي ندارد از آنها ياد شود زيرا قطعا برادران و خواهران خود بر درخواستهاي غير ممكن درونيشان آگاهند .

پس بايد خواسته هايمان منطقي و معقول باشد و واقعا با قلبمان پيش از زبانمان درخواست كنيم . وانگهي فقط از خدا بخواهيم ، نه اينكه در زبان از خدا درخواست كنيم و در عمل ديگران را مؤثر در جهان بدانيم و به سراغ بندگان خدا برويم كه همانا جز خدا ، كسي در جهان تأثير واقعي ندارد ولي متأسفانه ما خواه ناخواه براي خدا شريك قرار مي دهيم و تنها او را مؤثر در عالم وجود نمي دانيم « قل من ينجيكم في ظلمات البر و البحر تدعونه تضرّعاً و خفية لئن أنجانا من هذه لنكوننّ من الشاكرين قل الله ينجيكم منها و من كلّ كرب ثم أنتم تشركون»(2) بگو (اي پيامبر) كيست كه شما را از تاريكيهاي بيابان و دريا نجات دهد و برهاند . او را ( با زبان) از روي تضرع و زاري و ( در دل ) از روي پنهاني مي خوانيد و مي گوئيد اگر خدا ما را از شدت و سختي برهاند قطعا از شاكران و سپاسگزاران خواهيم بود ، بگو به آنها خدا است كه شما را از آن تاريكيها و از هر اندوه و سختي نجات مي دهد ولي شما براي او شريك قرار مي دهيد .

در پايان سخن روايتي بسيار ارجمند و زيبا از امام صادق سلام الله عليه نقل مي كنيم كه فرمود :

« خداوند به موسي بن عمران وحي كرد : هب لي من قلبك الخشوع و من بدنك الخضوع و من عينيك الدموع و ادعني في ظلم الليل فإنك تجدني قريبا مجيبا» در تاريكي شب با قلبي خاشع و جسمي متواضع و ديده اي اشكبار مرا بخوان كه مرا نزديك خواهي يافت و دعاي تو را اجابت خواهم كرد .

1. ( سوره بقره - آيه 186).

2. ( سوره انعام - آيه 63).