لطفا منتظر باشید ...
يادآوري مجدد:
1ـ سلسله مقالات زن و جامعه از ديدگاه شهيد مطهري عمدتا برگرفته از آن دسته از مباحث استاد شهيد است كه تاكنون منتشر نشده و مستقيما از نوارهاي ايشان استفاده شده است. اين مقالات به ادامه بخشي از ديدگاههاي استاد در باره مسايل قضايي، سياسي و اجتماعي بانوان محترم مي پردازد. آنچه در بين گيومه قرار مي گيرد عين مطالب استاد مي باشد.2ـ پنج قسمت نخست، به ديدگاههاي استاد در زمينه حضور سياسي زن در جامعه اختصاص داشت. در دو قسمت بعدي به ارزيابي موضوع زن و شهادت پرداخته شد. در پايان مقاله قبل وعده كرديم سومين قسمت اين بحث را به تحليل استاد در باره جمله اي از نهج البلاغه اختصاص دهيم كه به عنوان يك اشكال مطرح گشته است.3ـ امروز و بعد از گذشت سالها از پيروزي انقلاب و رشد چشمگير جامعه. شايد طرح بخشي از اين مباحث، تازگي لازم را نداشته باشد و حتي سؤال انگيز باشد اما توجه به محيط و زماني كه استاد عزيز به ارايه مباحث مذكور پرداخته اند مي تواند نمايانگر بخشي از ارزش آن باشد. ما معتقديم اگر استاد شهيد، حضور داشتند و اكنون به طرح اين موضوع مي پرداختند مباحثي به مراتب كاملتر عرضه مي داشتند ولي به هر حال آثار بجاي مانده از آن حكيم فرزانه همه روشنگر و راهگشاست.در دو قسمت گذشته، تحليل استاد شهيد در باره دو جنبه بحث را ملاحظه نموديد. يكي عدم برابري شهادت زن و مرد در بعضي از موارد. ديگري عدم پذيرش گواهي زن در مواردي چند. وعده كرديم قسمت اخير بحث را به موضوعي اختصاص دهيم كه استاد به عنوان تكمله بحث آورده است و در واقع پاسخ به يك سؤال در باره يك جمله معروف از نهج البلاغه مي باشد ظاهر اين جمله نقضي بر تحليل استاد از ويژگي شهادت بانوان مي باشد. اينك در پايان بحث زن و گواهي توجه شما را به اين تكمله جلب مي كنيم.استاد شهيد در طرح سؤال، پس از اشاره اي كوتاه به سند نهج البلاغه، شبهه را اين گونه طرح مي كنند:«در نهج البلاغه يك جمله اي هست كه از آن جمله استنباط مي شود كه علت اينكه شهادت دو زن مساوي با يك مرد است نقصي است كه در عقل زن است. يعني همان مطلبي كه ما گفتيم اين طور نيست.»آيا واقعا عقل مرد بيشتر است؟!مرحوم استاد در تحليل اين موضوع به دو نكته عمده توجه مي دهند.«يك مطلب اينكه آيا واقعا عقل زن از عقل مرد كمتر است يا نه؟ اين خودش يك مطلب است. مطلب دوم اينكه [آيا] اين مي تواند در باب شهادت، ملاك واقع شود يا نه؟ آن كه ما اشكال كرديم اين بود كه اين [امر] نمي تواند در باب شهادت ملاك واقع شود.»
سپس توجه مي دهند «اما آن مسأله ديگر، مطلبي است كه قابل بحث و تأمل است. يعني راجع به اينكه عقل زن كمتر از عقل مرد هست يا نيست؟ علماي امروز هم روي اين بحث مي كنند. امروز جنبه هاي مختلف ذهن را از يكديگر تجزيه مي كنند و تجزيه كرده اند و لهذا عقل در اصطلاح علماي امروز و حتي فلاسفه قديم يا آنچه كه در اصطلاح عرف سابق بوده فرق مي كند.»
استعداد فراگيري؟
آنگاه مدعاي مذكور را چنين شرح مي كنند:«مطابق آنچه كه از گفته هاي دانشمنداني كه دراين موضوع مطالعاتي داشته اند و چيزهايي نوشته اند و تجربيات شخصي هم شايد اقتضا مي كند فهميده مي شود، اين است [كه] در ميان استعدادهاي انسان يك استعداد، استعداد فراگيري علوم است، يعني قواعد علمي. آيا ميان پسر و دختر و زن و مرد در فراگرفتن علوم تفاوتي است يا نه؟ آيا پسرها از دخترها درس را بهتر ياد مي گيرند يا نه، بهتر ياد نمي گيرند؟ البته بايد معدل گرفت. نه اينكه هر پسري از هر دختري [بهتر ياد مي گيرد] استثنا هست. [بلكه سؤال اين است] آيا پسرها علوم را از دخترها بهتر ياد مي گيرند يا نه؟»
استاد شهيد در پاسخ اظهار مي دارند:«اينجا ظاهرا ميان علوم، اختلاف هست. علومي كه خيلي خشك و عقلي است. به طور متوسط دخترها، هم تمايل كمتري به فراگرفتن آنها دارند و اگر مجموعا در نظر بگيريم شايد استعداد آنها با استعدادهاي پسرها يكي نباشد؛ مثل علوم رياضي، علوم فلسفي. عمده اينكه فقط پاي تجزيه و تحليل فكري و عقلي است، ولي در ساير علوم، علومي كه كمي جنبه ذوقي داشته باشد، معلوم نيست استعداد دخترها به طور معمول از استعداد پسرها كمتر باشد و شايد حتي در علوم عقلي هم استعداد فراگيري دختر هم خيلي كمتر نباشد، البته من روي اين، صد در صد تكيه نمي كنم.»
