حج

پس از اتمام اعمال عمره تمتّع، كارهايى كه به سبب احرام، حرام شده بود حلال مىشود ولى تا زمانى كه براى حج محرم مي شوند و به عرفات (1) مي روند از اين اعمال بايد پرهيز كنند :

1 ـ بيرون رفتن از شهر مكه (بنابر احتياط واجب ).(2)

2 ـ انجام عمره مفرده .(3)

3 ـ تراشيدن سر .(4)

اعمال حج نيز، مانند اعمال عمره با احرام آغاز مى شود .

* كيفيت احرام حج

مانند احرام عمره است، ولى در نيّت تفاوت دارد كه در آنجا به نيّت عمره تمتع محرم مى?شد و اكنون به نيّت حج تمتّع محرم مى شود .

* زمان احرام حج

بعد از اعمال عمره تمتّع تا وقتى كه بتواند به وقوف در عرفات ـ ظهر روز نهم ذى حجّه ـ برسد .

امروزه به جهت كثرت جمعيّت و شلوغى راه كه احتمال نرسيدن به موقع به عرفات مى باشد، روز هشتم مُحرم مى شوند و شب عرفه به عرفات مى روند، هرچند اگر روز نهم هم مُحرم شوند وبروند وپيش ازظهرروزنهم به عرفات برسند مانع ندارد .

* مكان احرام حج

شهر مكّه است، (1) گرچه مستحب است در حِجر اسماعيل يا نزد مقام ابراهيم محرم شود .

مردان محرم در ماشين بدون سقف

تمام اعمال حج از احرام تا رمى جمرات از عبادات است و مانند نماز و ساير عبادات بايد به قصد قربت و اطاعت امر خداوند انجام شود .

وقتى كه انسان براى اعمال حج محرم شد تمام كارهايى كه در احرام عمره حرام بود، بر او حرام مى شود .

حاجى، پس از احرام در مكّه، بايد براى وقوف در عرفات، روانه آنجا شود .

1 ـ مراد از وقوف، بودن در آن مكان است چه سواره يا پياده، نشسته يا خوابيده; يعنى حاجى بايد آن روز را در صحراى عرفات بماند و از آنجا خارج نشود .

2 ـ زمان وقوف ; بنا بر احتياط واجب، لازم است از ظهر (1) روز نهم ذى حجه تا مغرب (2) همان روز در عرفات بماند .

3 ـ وقوف به عرفات و ساير اعمال حج ـ بجز طواف و نماز ـ نياز به طهارت (وضو يا غسل) ندارد. ولى مستحب است .

4 ـ در عرفات، كار ديگرى بجز بودنِ در آنجا واجب نيست، ولى مستحبات بسيارى دارد، و از بهترين مكانها براى استجابت دعاست و بهترين دعاها در آن مكان دعاى معروف ابا عبدالله الحسين ( عليه السلام ) و امام زين العابدين ( عليه السلام ) در آن روز است .

وقوف در عرفات

--------------------------------------------------------------------------------

بعد از مغرب روز نهم ذى حجه (شب عيد قربان) حاجيان از عرفات خارج مى?شوند و براى انجام عملى ديگر از اعمال حج به طرف مشعر الحرام (مُزدلفه) حركت مى?كنند .

1 ـ وقتى كه حاجيان به مشعر الحرام رسيدند، بنابر احتياط واجب، (2) بايد شب دهم را تا اذان صبح براى اطاعت امر الهى در مشعر بمانند و از اذان صبح، نيّتِ وقوف در مشعر الحرام كنند و تا طلوع آفتاب در آنجا بمانند .(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 مشعر الحرام: وادى طويلى است ميان «عرفات» و « مِنا» و به آن «مُزْدلفَه» هم گفته مى شود، حاجيان بايد شب عيد قربان را در آنجا بمانند .

2 ـ آية الله تبريزى، آية الله زنجانى : ماندن در مشعر الحرام قبل از اذان صبح واجب نيست ولى احتياط مستحب است .

3 ـ آية الله خامنه اى : وقت وقوف، از طلوع فجر عيد قربان است تا طلوع خورشيد و احتياط آن است كه از وقت رسيدن به مشعر در شب قصد وقوف كند .

آية الله سيستانى : واجب است پس از حركت ازعرفات مقدارى ازشب عيد را تا صبح در مشعرالحرام بماند و پس از آن تا طلوع آفتاب نيز بماند ...

آية الله صافى : بيتوته در مشعر واجب است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2 ـ در مشعر بجز ماندنِ در آنجا كار ديگرى واجب نيست گر چه مستحبات بسيارى دارد و از جمله آنها ذكر الهى گفتن (1) و جمع آورى سنگريزه براى رمى جمرات است .

مشعرالحرام (مزدلفه )

جمع آوري سنگ ريزه در مشعر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافى : احتياط آن است كه در مشعر ذكر خدا را ترك نكند هرچند مختصر و كم باشد . آية الله زنجانى : واجب است خدا را به زبان ياد كنند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

--------------------------------------------------------------------------------

1 ـ پس از طلوع آفتاب روز دهم ذى حجه (عيد قربان) حجاج براى انجام بقيه اعمال حج از مشعر الحرام بيرون آمده و روانه مِنا (1) مى شوند .

اعمال روز عيد به ترتيب عبارت است از :

* رَمى (2) جمره عقبه

* قربانى

* تراشيدن سر يا تقصير

2 ـ در آخر مِنا سه ستون سنگى وجود دارد كه اوّلين ستون، «جمره اُولى» و دومين آنها «جمره وُسطى» و سوّمى را «جمره عُقبى يا عَقَبه» مى نامند، اوّلين كار واجب در روز عيد قربان زدن هفت عدد ريگ به جمره عقبه است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 مِنا: سرزمينى است واقع بين دو رشته كوه، نزديك مشعر الحرام .

2 رمى: تيرانداختن، سنگ انداختن .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

3 ـ هفت سنگ بايد به ستون بخورد، (1) ولى لازم نيست پشت سر هم باشد، پس اگر دو عدد به ستون بخورد و سوّمى نخورد و چهارمى بخورد، تنها سه عددى كه به ستون خورده به حساب مى آيد. و اگر شك كند هفت عدد خورده يا نه، بايد به قدرى بزند تا يقين كند هفت عدد به جمره خورده است .

4 ـ سنگ ريزه ها بايد اينگونه باشد :

* زياد بزرگ يا ريز نباشد، بلكه به اندازه اى باشد كه به آن ريگ بگويند ;

* از منطقه حرم باشد، مثلا مشعرالحرام، منى يا شهر مكه ;

* قبلا براى رمى از آن استفاده نشده باشد ;

* مباح باشد، (غصبى نباشد ).

5 ـ بانوان، (2) كودكان، بيماران و پيرمردان مى توانند، شب عيدقربان پس از نصف شب و قبل از اذان از مشعر الحرام خارج شوند و اگر نمى توانند رمى جمره را در روز انجام دهند، (3) مى توانند همان شب رمى جمره عقبه را انجام دهند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : خوردن به ستون لازم نيست بلكه كافى است سنگ را به دايره اطراف جمرات پرتاب كنند .

2 ـ اين حكم براى بانوان، مخصوص رمى روز عيد قربان است. ولى در روزهاى 11 و 12 تنها در صورتى كه از رمى در روز ناتوان باشند، مى?توانند شب انجام دهند .

3 ـ آية الله سيستانى : كسى كه عذر دارد و شخصاً نمى تواند رمى كند، مانند مريض بايد نايب بگيرد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

رمي جمره از پايين

رمي جمره از بالا

--------------------------------------------------------------------------------

1 ـ پس از سنگ زدن به جمره عَقبه، حجاج براى انجام يكى ديگر از واجبات حج، به قربانگاه رفته، و يك شتر، يا گاو، يا گوسفند قربانى مى كنند .

2 ـ ذبح يك حيوان براى چند نفر حاجى كفايت نمى?كند و يك حيوان كمتر چيزى است كه به عنوان يكى از اعمال حج بايد ذبح كرد، امّا هر چه بيشتر ذبح كنند افضل است .

3 ـ حيوان قربانى شرايطى دارد كه به تفصيل در كتاب احكام و مناسك حج آمده است، افرادى كه براى انتخاب قربانى به قربانگاه مى روند لازم است آن شرايط را بدانند، در اين نوشته به طور مختصر به آنها اشاره مى كنيم :

* سالم باشد (مريض نباشد );

* خيلى پير نباشد ; (1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزى، آية الله سيستانى : احتياط مستحب است كه مريض و خيلى پير نباشد .

آية الله خامنه اى : پير نبودن قربانى شرط نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* معيوب و ناقص العضو نباشد ;

* كورى يا لنگى واضح نداشته باشد ;

* دُم بريده نباشد ;

* گوش بريده و شاخ شكسته نباشد ;

* لاغر نباشد ;

* اخته نشده باشد; (بيضه?هايش را بيرون نياورده باشند ).

* سن آن كامل باشد; اگر ميش است يك سال آن و اگر بز است دو سال آن كامل شده باشد. (تفصيل اين شرايط در كتب مفصل فقهى و مناسك مراجع تقليد آمده است ).

3 ـ اگر حاجى پس از ذبح شك كند و حتى اگر احتمال دهد كه حيوان ناقص بوده يا ساير شرايط را نداشته اعتنا نكند .(1)

4 ـ كسى كه حلق يا تقصير نكرده و حتى براى خود حيوانى را ذبح نكرده مى تواند براى ديگرى ذبح كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : اگر احتمال مى دهد كه هنگام ذبح شرايط را احراز كرده و الآن نسبت به آنها شك مى كند يا احتمال مى?دهد شرايط را نداشته اعتنا نكند .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ

--------------------------------------------------------------------------------

1 ـ پس از قربانى، حاجى بايد حلق كند، يعنى موهاى سر خود را بتراشد، يا تقصير كند، يعنى مقدارى از مو و ناخن خود را بچيند .

2 ـ با انجام اين عمل تمام محرّمات احرام بر او حلال مى?شود، بجز حرام بودن زن و مرد بر يكديگر (1) و استفاده از بوى خوش، كه آنها هم با انجام بقيّه اعمال حلال خواهد شد و در برخى موارد صيد نيز حرام است. بنابر اين، پس از تراشيدن سر يا تقصير مى تواند لباس احرام را بيرون آورده و لباس معمولى خود را بپوشد .

3 ـ كسانى كه سال اوّل حج آنهاست، بنا بر احتياط واجب (2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية?الله سيستانى : زن و مرد همچنان بر هم حرام هستند ولى عقد كردن و شهادت بر عقد حلال مى?شود .

2 ـ آيات عظام: بهجت، تبريزى، فاضل : بنابر احتياط مستحب . آية الله مكارم : چنين كسى مى?تواند سر بتراشد يا تقصير كند . آية الله زنجانى : كسى كه حجّة الاسلام خود را به جا مى آورد بايد سر بتراشد، هر چند سفر اوّل حج او نباشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تقصير

حلق

بايد سر بتراشند و تقصير كفايت نمى كند، ولى افرادى كه بار اوّل آنها نيست مى توانند تقصير كنند يا سر بتراشند .

4 ـ بانوان بايد تقصير كنند .

5 ـ محل حلق يا تقصير مِنا است .

6 ـ زمان حلق يا تقصير، تا روز سيزدهم ذى حجه است، گرچه احتياط مستحب (1) آن است كه روز عيد انجام شود .

7 ـ اگر حاجى براى قربانى به كسى وكالت دهد، تا وكيل او قربانى نكرده، نمى تواند حلق يا تقصير كند، بنابر اين كسانى كه خود به قربانگاه نمى روند، بايد صبر كنند تا به آنها اطلاع داده شود كه قربانى انجام شده و پس از اطمينان به ذبح شدن حيوان حلق يا تقصير كنند .

8 ـ كسى كه خودش حلق يا تقصير نكرده، نمى?تواند موى شخص ديگرى را بچيند يا بتراشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اى : اين احتياط واجب است .

آية الله تبريزى : احتياط واجب آن است كه در روز عيد باشد و اگر روز عيد انجام نداده تا آخر ذى حجه وقت دارد .

آية الله سيستانى : احتياط مستحب است كه از روز عيد تأخير نشود و بعيد نيست تأخير آن تا آخرين زمانى كه بتواند اعمال حج را در ماه ذى حجّه بجا آورد .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــ

پس از انجام اعمال مِنا در روز عيد قربان، حاجى بايد بار ديگر براى انجام پنج عمل از اعمال حج به مكّه برگردد، گرچه وقت اين اعمال تا پايان ماه ذىحجه است (1) و مى تواند در مِنا بماند براى بقيه اعمالى كه در مِنا شبهاى يازدهم و دوازدهم و روزهاى يازدهم و دوازدهم انجام مى شود و بعداز ظهر روز دوازدهم از منا خارج شود و براى بقيّه اعمال به مكّه بيايد .

امّا پنج عملى كه در مكّه بايد انجام شود، عبارت است از :

1 ـ طواف حج (هفتمين عمل حج );

2 ـ نماز طواف حج (هشتمين عمل حج );

3 ـ سعى بين صفا و مروه (نهمين عمل حج );

4 ـ طواف نساء (2) ( دهمين عمل حج );

5 ـ نماز طواف نساء (يازدهمين عمل حج ).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافى : اگر چه احوط آن است كه تأخير نيندازد .

2 نساء به معنى زنان است، و طواف نساء يكى از اعمال عمره مفرده و حج است و به سبب آن زن بر مرد و مرد بر زن كه به سبب احرام، حرام شده بود حلال مى شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* چند مسأله :

1 ـ كيفيّت اعمال بعد از مِنا، همانگونه است كه در اعمال عمره تمتّع گذشت، و تنها در نيّت با هم تفاوت دارند .

2 ـ كيفيت طواف نساء و نماز آن هم، مانند طواف عمره و نماز آن است، ولى بايد به نيت طواف نساء و نماز طواف نساء انجام شود .

3 ـ طواف نساء و نماز آن اختصاص به مردان ندارد، بلكه بر تمام كسانى كه حج (1) به جا مى?آورند واجب است .

4 ـ پس از انجام طواف حج و نماز آن و سعى، بوى خوش هم بر او حلال مى شود، (2) و بعد از انجام طواف نساء و نماز آن، زن بر مرد و مرد بر زن كه به واسطه احرام، حرام شده بوده، حلال مى شود .

5 ـ پس از سعى، لازم نيست فوراً طواف نساء را به جا آورد و تأخير انداختن آن، حتى تا چند روز بعد هم اشكال ندارد ولى تا زمانى كه مرد محرم طواف نساء و نماز آن را انجام نداده، زن بر او حلال نمى?شود و همچنين زن محرم تا وقتى كه طواف نساء و نماز آن را به جا نياورد، مرد بر او حلال نمى گردد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ عمره مفرده كه جداى از حج است نيز طواف نساء دارد .

2 ـ آية الله صافى : صيد و زن بر او حرام است و در حجّ تمتّع احتياط آن است كه پيش از طواف نساء و نماز آن از بوى خوش نيز اجتناب نمايد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منا

منا

--------------------------------------------------------------------------------

يكى ديگر از واجبات حج، بيتوته (ماندن در شب) به مِناست .

1 ـ تمام حجاج، چه آنها كه براى اعمال بعد از منا به مكّه رفته اند و چه آنها كه به مكه نرفته اند و در مِنا مانده اند، بايد شب يازدهم ذى حجه و شب دوازدهم را از غروب آفتاب (1) تا نيمه شب، با قصد قربت در منا باشند، بنابر اين آنها كه به مكّه رفت اند بايد قبل از غروب به منا برگردند .

2 ـ بر اين افراد ماندن در منا واجب نيست :

* بيماران و پرستاران آنها و ديگر كسانى كه ماندن در آنجا برايشان مشقّت داشته باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية?الله فاضل : بعيد نيست كه بتوان به نيمه دوّم شب اكتفا كرد . آيات عظام خامنه اى، مكارم، سيستانى، تبريزى : مى?تواند از سر شب تا بعد از نيمه شب يا قبل از نيمه شب تا طلوع فجر در آنجا بماند . آية الله زنجانى : در شب يازدهم حاجى مخيّر است بين بيتوته نيمه اوّل شب وبين اصباح; يعنى هنگام طلوع فجر در منى باشد، ولى در شب 12 و 13 بنابر احتياط واجب بايد از غروب آفتاب تا طلوع آفتاب روز بعد در منا بماند. و از آنجا خارج نشود، حتّى براى طواف و سعى واجب .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* كسانى كه در مكّه تمام شب از اوّل آن تا صبح به عبادت خدا مشغول باشند و كار ديگرى بجز كارهاى ضرورى نكنند .

* كسانى كه ترس آن دارند اگر در منا بمانند اموالى از آنها در مكّه از بين برود .

3 ـ كسى كه بيتوته در منا را ترك كند، بايد براى هر شب يك گوسفند قربانى كند، امّا بر كسى كه تمام شب را در مكّه به عبادت مشغول بوده، كفّاره واجب نيست .

رمي جمره از پايين

رمي جمره از بالا

--------------------------------------------------------------------------------

رمى جمرات سه گانه ( سيزدهمين عمل از اعمال حج تمتّع )

* در روز يازدهم و دوازدهم ذى حجه حجّاج بايد به هريك از سه ستون هفت عدد سنگ بزنند .

* وقت رمى : از طلوع آفتاب تا غروب است. (چه در روز عيد يا در اين ايام ).

رمى در شب جايز نيست (مگر كسى كه عذر داشته باشد و نتواند در روز رمى كند )(1) و اگر مثلاً روز يازدهم، رمى را ترك كرد، بايد فرداى آن روز قبل از رمى همان روز، رمى روز گذشته را قضا كند .

* كيفيت رمى : همانگونه كه در رمى جمره عقبه بيان شد .

* ترتيب رمى : ابتدا بايد به جمره اولى سنگ زد و سپس به وسطى و بعد از آن به جمره عقبه .

در روز دوازدهم ذى حجه، بعد از ظهر شرعى حجاج مى توانند از مِنا خارج شوند، ولى چنانچه كسى آن روز از مِنا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 بانوان نيز، در شب دهم مى توانند رمى جمره عقبه كه از اعمال روز عيد است انجام دهند ولى رمى جمرات روزهاى يازدهم و دوازدهم را بدون عذر نمى?توانند در شب انجام دهند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

نرود تا آفتاب غروب كند، بايد شب سيزدهم را نيز در منا بماند و روز سيزدهم جمرات سه گانه را رمى كند .

--------------------------------------------------------------------------------

طواف مُستحب

1 ـ يكى از اعمال مستحب در مكّه مُعَظّمه، طواف است .

2 ـ طواف مستحب با طواف واجب فرقى ندارد و بجا آوردن نماز آن نيز مستحب است .

3 ـ نماز طواف مستحب، لازم نيست نزد مقام ابراهيم خوانده شود، بلكه در هر جاى مسجدالحرام جايز است، بخصوص در موقع ازدحام، مناسب است مراعات ديگران را بنمايند .

طـواف وِداع

1 ـ براى كسى كه مى?خواهد از مكّه بيرون رود مستحب است طواف وداع انجام دهد .

2 ـ طواف وداع نيز هفت شوط است و انجام نماز آن هم مستحب است .

3 ـ مستحب است كه از خداوند متعال توفيق مراجعت را بطلبد .