دو نوع بازرسى و رسيدگى - مبارزه با فساد در حکومت علوی (ع) نسخه متنی

جالبتر از اين، فرمان حضرت(ع) به لزوم بازرسى مخفيانه است: «فإنَّ تعاهدك في السرّ لأُمورهم حدوة لهم».

جمله نخست نيز كه امام(ع) مى فرمايد: «ثمّ تفقّد أعمالهم» كاوش و پيگيرى و جست و جو و مراقبت و مانند آن را مى رساند.

نكته ديگر آن است كه واژه «تفقد» در چند بخش از اين فرمان مبارك تكرار شده كه نشان دهنده حوزه هاى مختلف كارى و نظارتى است: نظارت بر دستگاههاى اجرايى و نظارت بر ماليات و دخل و خرج كشور و بودجه عمومى و بيت المال و تأكيد بر توليد و سرمايه گذارى و آبادانى و عمران و نظارت بر بازار و توزيع و مبادلات اقتصادى و تجارتى و صنعتى و رسيدگى به كليه امورِ مربوط به بازرگانان و صنعتگران و كسبه و تجار و خدمات مربوط.

دو نوع بازرسى و رسيدگى

بازرسى، بايد دو نوع باشد: يكى رسيدگى و بررسى حضورى است و ديگرى رسيدگى و بازرسى در دورترين نقاط دنياى اسلام:

و تَفَقَّدْ أُمورَهم بِحَضْرَتِكَ؛ و امور آنان را در حضور خودت بررسى كن!

و في حَواشي بِلادِكَ؛ و امور آنان را كه در شهرهاى ديگر و اطراف كشور اقامت دارند، بررسى كن!

پيگيرى گزارش بازرسان و مأموران ويژه
در نهج البلاغه، موارد فراوانى از پيگيريها و برخوردها و عتابها و خطابها و تذكرها و هشدارها و انذارها و تحذيرها، به چشم مى خورد كه مبناى آن، گزارشهاى رسمى و غير رسمى، يا گزارشهاى ويژه يا بازرسى هاى مخصوص و يا مردمى است.

تعابير زير، نشان دهنده ابعاد اين موضوع است:

1ـ بلَغني عنك، (نامه 43)؛

2ـ فإنَّ عيني بالمغرب كتب إليّ يعلمني أنَّه وجه إلى الموسم، (نامه 33)؛

3ـ بلغني أنَّكَ ابتعت داراً، (نامه 3)؛

4ـ أمّا بعدُ، فإنّ دهاقين أهل بلدك شكوا منك غِلْظَةً و قِسْوَةً و احتقاراً و جفوة، (نامه 19)؛

5ـ و إنّي أُقسم بالله قَسَماً صادقا، لئن بلغني أنّكَ خُنْتَ من في ء المسلمين شيئاً صغيراً أوْ كبيرا، (نامه 20)؛

6ـ أمّا بعد، يابنَ حنيف! فقد بلغني، (نامه 45)؛

7ـ و قد عرفتُ أنَّ معاوية كتب إليكَ يستزلّ لُبَّك، (نامه 44)؛

8ـ امّا بعد، فقد بلغني عنك قول، (نامه 63)؛

9ـ فقد بلغني أنّ رجالاً ممّن قبلك، (نامه 70)؛

10ـ فقد بلغني عنك أمر، (نامه 40)؛

11ـ فقد بلغني موجدتك من تسريح الأشتر إلي عملك، (نامه 34).

تعابير و عناوين و مفاهيم ديگرى نيز در اين رابطه ديده مى شود، مانند «تفقد» و «تحفّط» و «و ابعث العيون» و «تعاهد» و «فان تعاهدك في السّر لأُمورهم».

شرايط و صفات بازرسان

يكى از مسايل و موضوعات مهم در بازرسى، شخصيت و صفات و شرايط بازرسان و صلاحيت و شايستگى و كفايت و درايت آنان در انجام دادن اين امر خطير است. بدون ترديد، براى نظارت بر كليه ارگانها و نهادها و قضات و مديران ارشد و كارگزاران سطوح ميانى و ديوانهاى مختلف و مراكز حساس و اميران و دبيران و ديگر مسؤولان حكومتى، بايد از افراد ذى صلاح و لايق و ريزبين و تيزبين و با شرح صدر و هوشيار و اهل تشخيص و خبره استفاده كرد.

واضح است كه ناظران مربوط، خود، بايد مصونيت داشته باشند و از اصل خودكنترلى و تقوا برخوردار باشند و اسير تمايلات و مطامع نباشند و تحت تأثير جريانهاى فريبنده و لغزنده قرار نگيرند.

در داستان يوسف صديق(ع) مى خوانيم كه فرمود: «اجعلني على خزائن الأرض إنّي حفيظ عليم»[64]
علت اين پيشنهاد و مسؤوليت پذيرى براى امور اقتصادى و خزانه دارى كشور، در طول بيش از پانزده سال فراوانى و قحطى و رفاه مجدد و شرايط بسيار سخت و شكننده دوره هفت ساله قحطى و خشكسالى و دوره فراوانى، شايستگى و كفايت علمى و عملى و امانت و حفظ و نگهدارى و نگاهبانى و دانايى لازم براى انجام دادن مسؤوليت و تأمين عدالت و قدرت لازم براى كار و برنامه ريزى و مديريت و توانايى براى انجام دادن وظايف است.

در نهج البلاغه چنان كه گذشت، امام(ع) مى فرمايد:

«و ابعث العيون من أهل الصدق و الوفاء عليهم؛ بازرسانى را بر آنان اعزام كن كه اهل راستى و وفادار باشند.»
و در همان نامه باز مى فرمايد: