لطفا منتظر باشید ...
ولايت سياسى در فقه شيعه (با تإكيد بر ديدگاه امام خمينى;)
غلام حسن مقيمى ((ولايت تدبيرى)) يكى از مهم ترين مفاهيم سياسى در فقه سياسى شيعه است كه حدود و ثغور جمهورى را در حكومت ((جمهورى اسلامى)) تعيين مى كند; از اين رو به نظر مى رسد كه رابطه منطقى و تعاملى بين ((ولايت فقها)) و ((جمهورى اسلامى)), مهم ترين مسإله نظرى در ساحت انديشه سياسى در دو دهه اخير تاريخ ايران بوده باشد.((ولايت)) واژه اى است كه علاوه بر كاربرد لغوى, در حوزه هاى علوم اسلامى ; مانند كلام, فلسفه, فقه , عرفان نيز به كار مى رود. ((ولايت)) در باب هاى گوناگون فقه, مثل قصاص, و صايت, حجر و مكاسب از واژه هاى رايج محسوب مى شود; به علاوه, اين واژه با مشتقاتش, 233بار در قرآن تكرار شده است.مقاله حاضر در صدد ايضاح مفهوم ولايت در انديشه سياسى شيعه و پاسخ گويى به برخى از پرسش هاى مرتبط به آن است.ابتدايى ترين پرسش در ساحت ولايت تنظيمى يا سياسى مفهوم لغوى و اصطلاحى ((ولايت)) در منابع اسلامى است. ولايت از ماده ولى ((و ـ ل ـ ى)) مشتق شده است كه لغت شناسان عرب آن را قرار گرفتن چيزى در كنار چيز ديگر به نحوى كه فاصله اى بين آن دو نباشد, معنى كرده اند. اين واژه كه از مشتركات لفظى است داراى معانى متفاوتى است ولى همه آنها را مى توان به چهار دسته كلى تقسيم كرد:1ـ قرابت يا نزديكى
2ـ محبت يا دوستى
3ـ نصرت يا يارى
4ـ حكومت يا تصدى امر. مراد ما در اين نوشته از ولايت, معناى چهارم است و لذا امام خمينى(ع) در اين باره مى فرمايد: ((ولايت يعنى حكومت و اداره كشور و اجراى قوانين شرع مقدس)), بنابراين از ديدگاه ايشان, حكومت اسلامى همان ولايت فقيهان عادل است.علاوه بر مفهوم لغوى ولايت, كه راهنماى مفيدى براى درك جوهره ((ولايت سياسى فقهإ)) است. تإمل و تتبع در اقسام ولايت نيز, جايگاه ولايت سياسى را از بين اقسام مختلف آن مشخص خواهد نمود.برخى از انديشمندان ولايت را با توجه به مولى عليه تقسيم نموده اند. بعضى ديگر آنرا به انشايى و خبرى تقسيم كرده اند. عده اى آنرا به عرفانى, كلامى و فقهى دسته بندى كرده اند برخى ديگر آنرا تشريعى و تكوينى, ذاتى, غيرى و... تقسيم كرده اند. اما امام خمينى(ره) از ولايت سياسى تقسيم بندى كارآمدترى را ارايه نموده اند كه كمك زيادى در فهم نظريه ((ولايت مطلقه فقيه)) دارد ايشان ولايت را به مطلقه و مقيده, تقسيم نموده سپس به توضيح و تبيين مطلقه پرداخته اند. از ديدگاه امام خمينى مراد از مطلقه, مطلق العنان نيست تا مشعر به حكومتهاى پاتريمونيال و استبدادى باشد بلكه مقيد به عدالت, مصلحت عمومى و فقاهت است به عبارت ديگر اضافه واژه فقيه بر ولايت در ((ولايت مطلقه فقيه)), اضافه وصفى است كه مشعر به عليت است, يعنى فقيه با وصف عدالت و در چارچوب و محدوده مصالح عامه مردم, ولايت دارد و نيز ((مطلقه)) به نسبت ديگر ولايت هاست كه مقيد به امور حسبيه و... است نه به معناى لغوى و عرفى. بنابر اين لازمه اطلاق, كما اينكه بعضى توهم نموده اند محجوريت مردم از حوزه عمومى نيست. چرا كه ولايت فقهى به معناى ولايت شرعى نيست بلكه به معناى ولايت سياسى و تنظيمى است كه مردم در آن نقش فعال دارند و لذا از ديدگاه امام, حكومت همانند ترازويى است كه دو كفه دارد: ((انتخاب و مشاركت مردم)) و ((امضاى شارع)) بنحوى كه اين دو مكمل همديگر هستند.بخش ديگر مقاله به اركان ولايت سياسى مى پردازد كه به ور مشخص به چهار عنصر پرداخته شده است:
1ـ جاعل ولايت
2ـ ولى
3ـ مولى عليه
4ـ قلمرو علم و ولايت. با توجه به عناصر فوق, ولايت سياسى, يك اصطلاح فقهى است كه حوزه اختيارات و حقوق ولى و مولى عليه را معين مى كند از اين رو اين اصطلاح, هرگز نفى ضابطه و محدوديت را نه براى ((ولى)) ثابت مى كند تا منجر به حاكميت سياسى ((مطلق العنان)) شود و نه براى ((مولى عليه)) تا اينكه منجر به ((آزادى مطلق)) آنان شود.در يك كلمه, ولايت سياسى, حكومت و حاكميت ((قانون)) است منتها قانونى كه مطابق باورهاى اكثريت ((مولى عليهم)) است.بخش بعدى اين تحقيق به بيان نظرى ولايت سياسى اختصاص يافته است كه به اختصار عناونين آنها عبارتند از:
1ـ اصل اكمليت و جامعيت دين
2ـ اصل اجتهاد لازم
3ـ اصل لزوم حكومت
4ـ اصل حفظ نظام اجتماع
5ـ اصل مقدمه واجب
6ـ قاعده لطف
7ـ اصل بداعت و ضرورت عقلى
8ـاصل امامت و رهبرىاز مجموع بحث مى توان نتيجه گرفت كه ولايت سياسى يكى در مفاهيم كليدى از فقه سياسى شيعه است كه همواره فقهإ, ضمن مفروض گرفتن اصل ولايت, از آن به عنوان حدود و اختيارات حكومت مجتهدين, بحث نموده اند اين ((كليه واژه فقه حكومتى شيعه)) در تاريخ معاصر ايران وارد عرصه نظريه پردازى نيز شده است. و حضرت امام خمينى(ع) با توجه به الزامات عصر خود, از آن, نظريه حكومتى كارآمدى ارائه كرده و بر معناى آن نظام جمهورى اسلامى را تإسيس نموده است
