مطالعه تطبيقی و انتقادی مبانی نظری تجربه دينياز ديدگاه ابن عربی و رودلف اتو - مطالعه تطبیقی انتقادی مبانی نظری تجربه دینی از دیدگاه ابن عربی و رود لف اتو نسخه متنی

مطالعه تطبيقی و انتقادی مبانی نظری تجربه دينياز ديدگاه ابن عربی و رودلف اتو

دكتر علی شيرواني

با توجه به اينكه آراء و نظريات اتو در ايران ناشناخته است. هيچ يك از كتابهای او تاكنون به فارسی ترجمه نشده و كتابی نيز درباره او به فارسی ترجمه نشده است و حتی مقاله در خور توجهی نيز درباره آراء او ديده نشده است.

ديدگاههای ابن عربی درباره تجربه دينی نيز به گونه ای منسجم و جامع و با توجه به تحليل های نوينی كه پيرامون اين موضوع صورت گرفته، مورد پژوهش قرار نگرفته است.

نوع طرح نظری و با روش گردآوری كتابخانه ای با ابزار گردآوری فيش برداری با استفاده از شيوه توصيفی استدلالی با تكيه بر تحليل منطقی می باشد كه در قالب پرسشهای زير به بررسی آرای ابن عربی و اتو پرداخته است.

1- آيا راهی را كه اتو در استفاده از تجربه دينی پيموده ابن عربی نيز طی كرده و همان جايگاهی كه اتو برای تجربه دينی به عنوان گوهر دين قائل است، ابن عربی نيز معتقد است.

2- گزارش اتو از تجربه دينی به عنوان يك فيلسوف عرفان تا چه انداز، با بحث های ابن عربی به عنوان يك عارف و پايه گذار عرفان نظری سازگار است.

3- ديدگاه اتو درباره حقيقت كشف و شهود، انواع آن، نيازمندی آن به ميزان صدق و جايگاه معرفی آن چه اندازه به آراء ابن عربی نزديك است.

ابن عربی (560-638 ق) عارف بلند پايه جهان اسلام، عرفان نظری را بر پايه كشف و شهود بنياد نهاد و بر آن است كه

1- كاملترين راه رسيدن به حقايق هستی سلونك عرفانی است

2- در نهايت اين سلوك انسان به تجربه فنای در حق و بقا پس از فنا است می يابد

3- در اين مرحله حقايق هستی به نحو شهودی برای او منكشف می گردد

4- بهترين راه سلوك راه پيامبران توسط الهام الهی دريافت و به انسان نمايانده می شود

5- تعاليم پيامبران دارای دو بعد ظاهر و باطن است كه كاملا با هم هماهنگ می باشند

6- راه رسيدن به باطن دين عبور از ظاهر آن (شريعت) است

7- هدف نهايی دين معرفت شهودی انسان به خداوند است

8- حقيقت هستی واحدی است كه تجليات گوناگون دارد

9- هدف مطلق پيشين از تجلي، غيبت مطلب است كه همواره ناشناخته و ناشناختنی است

10- ساير مراتب تجلی حق به نحو شهودی از طريق سلوك عرفانی متناسب با محدوديتهای سالك قابل ادراك است

11- اديان دارای وحدت متعادله است

12- پرستش هر چيزی در واقع پرستش يكی از تجليات خداوند است

13- كمال دين در جمع ميان تشبيه و تنزيه است.

رودلف اتو (1869-937 م) فيلسوف و متكلم برجسته آلماني، به قصد يافتن گوهر مشترك اديان، با تحقيق گسترده با استفاده از روش پديدارشناسی در تجليات متنوع دين به اين نتيجه رسيد كه حقيقت و هسته مركزی دين تجربه دينی (تجربه معنوي) است كه در آن انسان بايد جوری متعالی (نومن) مواجه می گردد و در اثر اين مواجهه نوعی خاص از بيم و وحشت و احساس بندگی و سربودن توأم با جذبه و شيفتگی را در او پديد می آيد. اتو در مقابله با تحويل دين با عقايد و اخلاق، گوهر آن را در احول دينی جهت، زبان، عقايد، مناسك و ديگر ابعاد مربوط به دين همگی برآمده از اين منشاء اصيل هستند و از اين رو بايد در ارتباط با همان تبيين شوند.

امر قدسی كه حقيقت نمايه در همه اديان است، جنبه غير عقل ندارد كه توسط مفاهيم عقلی شناخته می شود. تكامل دين به ريشه جنبه عقلانی آن بستگی ندارد. نومن به جنبه غير عقلانی حقيقت نمايه به مقوله پيچيده ای كه مركب از جنبه های عقلانی و غير عقلانی است اشاره دارد.

از مقايسه آرای ابن عربی و رودلف اتو دانشته می شود كه هر دو به گونه ای برای تجربه دينی نقشی محوری در دين قائل اند و آن را گوهر دين می شمارند البته با دو برداشت مختلف در تفسير دين و گوهر آن.

اتو در مقام گزارش احوال عارفان و تجربه های دينی به ابن عربی نزديك و در مقام نظر به پردازی از او دور ميشود. وجوه تشابه فراوانی ميان آن دو درباره ويژگی های متعلق و جايگاه معرفتی تجربه دينی وجود دارد.