راهها پيموده ام تا كوي تو

كاظم مصطفايي

عرفات، نام منطقه وسيعي است با مساحت حدود 18 كيلومتر مربع در شرق مكه معظمه، اندكي متمايل به جنوب كه در ميان راه طائف و مكه قرار گرفته است. زائران بيت الله الحرام در روز عرفه - نهم ذي حجّه - از ظهر تا غروب در اين منطقه حضور دارند. در نقلي آمده است كه آدم و حوّا(ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به كره خاكي، در اين سرزمين همديگر را يافتند و به همين دليل، اين منطقه «عرفات» و اين روز «عرفه» نام گرفته است.1

عرفه، از عيدهاي بزرگ است؛ هر چند عيد ناميده نشده است و روزي است كه حق تعالي بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود دعوت كرده، سفره جود و احسان خود را براي آنها گسترده است. شيطان در اين روز، از همه اوقات خوارتر و حقيرتر و خشمناك تر است.

روايت شده كه حضرت زين العابدين(ع) در روز عرفه صداي فقيري را شنيد كه از مردم كمك مي خواست. حضرت فرمود: واي بر تو! آيا دست نياز به سوي غير خدا دراز مي كني؛ در حالي كه اميد مي رود در اين روز بچه هايي كه در شكم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهي قرار گيرند و سعادت مند گردند؟2

در روايتي از حضرت صادق(ع) آمده است: «كسي كه در ماه رمضان آمرزيده نگردد تا رمضان آينده آمرزيده نمي گردد؛ مگر اين كه روز عرفه را درك كند».3

بهترين عمل در روز عرفه دعا است و در ميان روزهاي سال، اين روز براي دعا امتياز ويژه اي دارد.

روز عرفه داراي دعاهاي فراواني است؛ ولي در اين ميان، دعاي عرفه امام حسين(ع) داراي جايگاه ممتاز و ويژه است و در واقع، ناب ترين و عميق ترين معارف الهي و توحيدي در اين دعا، بر زبان سالار شهيدان(ع) جاري گشته است.

عصر روز عرفه امام حسين(ع) با گروهي از خاندان و فرزندان و شيعيان، با نهايت خاك ساري و خشوع از خيمه بيرون آمدند و در جانب چپ كوه ايستادند. امام(ع) چهره مبارك خود را به سوي كعبه گردانيد مانند مسكين نيازمندي كه غذا مي طلبد، دست ها را برابر صورت خود گرفت و دعايش را چنين آغاز كرد:

«الحمدلله الذي ليس لقضائه دافع و لا لعطائه مانع و لا كصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندي را سزاست كه چيزي قضايش را دور نمي سازد و از عطا و بخشش او جلوگيري نمي كند و هيچ آفريننده اي آفرينش او را ندارد و او سخاوت مندي بي انتهاست.»

حضرت(ع) سپس به بيان گوشه اي از نعمت هاي بي پايانِ خداوند كه انسان را در تمام مراحل رشد و تكامل در برگرفته، مي پردازد و مهرباني مادران و دايه ها و مواظبت و پرستاري و دل سوزي آنان را از الطاف و عنايت هاي خداوند مي شمرد؛ سپس به لزوم شكر نعمت هاي الهي اشاره مي كند و خود را از اداي يك شكر نيز عاجز و ناتوان مي بيند. هر فرازي از اين دعا، دريچه اي از نور و توحيد و عشق و محبت به خداوند را به سوي دل انسان مي گشايد و عباراتِ دعا و محتواي آن، نشان مي دهد كه امام حسين(ع) در حال اين دعا يك سره از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به يك سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستي و نفوذ علم و قدرت و حيات او را بر تك تك ذرات و موجودات عالم مشاهده مي نمايد و آن چه را كه ديده، بر زبان آورده است. امام حسين(ع) مي خواهد با اين نيايش، انسان و خدا را بشناساند و نزديكي آن را به هم بنمايد. او با اين نيايش، منطقي ترين و واقعي ترين رابطه انسان با خداوند بي چون را توضيح مي دهد.

دعاي عرفه سيدالشهداء(ع) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آميزه اي از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاك خداوند است. در فرازهاي اين دعا، امام حسين(ع) با خداوند چنين عاشقانه زمزمه مي كند:

خداوندا! اجازه فرما تا دمي چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتي از اقيانوسِ جان، نثار بارگاهت نمايم. خيال دوري راه تا درگاه جمالت خسته و فرسوده ام كرده است:

خدايا! موجوداتي كه در هستي خود نيازمند تو هستند، چگونه مي توانند راهنماي من به سوي تو باشند؟

پروردگارا! آيا حقيقتي غير از تو آن روشنايي را دارد كه بتواند تو را بر من آشكار سازد؟ كي از نظر غايب و پنهان بوده اي كه نيازمند راهنمايي به سوي خود باشي و چه وقت از من دور بوده اي تا نمودهاي جهان مرا به تو برساند؟

خدايا! روشنايي جمال و جلالت در جهان هستي آشكارتر از هر چيز است و وجودِ تو خِفا و پوشيدگي ندارد تا چراغي سر راه بگيرم و بارگاه ربوبي تو را جست و جو نمايم و يا دليلي را راهنماي خود به سوي تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دليل و راهنما، تويي.

خداي من! چشمي كه تو را بر خود نگهبان و مراقب نبيند، كور و فرو بسته باد و بنده اي كه از متاع محبت تو بي بهره باشد، سرمايه باخته و ورشكسته باد.

امام حسين(ع) با اين دعا روحي تازه به كالبد عرفات دميد و اين نغمه خوش آسماني و آواي دل انگيز ملكوتي را تا ابد در سينه سيناي عرفات به يادگار گذاشت.

صحراي عرفات كالبد و جسم امام حسين(ع) روحِ آن است و به همين دليل حق تعالي، در روز عرفه پيش از آن كه به اهل موقفِ عرفات نظر لطف كند، به زائران قبر پاك حسين(ع)4 نظر رحمت مي افكند.5

1. رسول جعفريان، آثار اسلامي مكه و مدينه، نشر مشعر.

2. مفاتيح الجنان، اعمال روز عرفه.

3. همان، فضيلت ماه مبارك رمضان.

4. مفاتيح الجنان، زيارت امام حسين(ع) در روز عرفه.

5. در اين مقاله از كتاب نيايش حسين(ع) تأليف علامه فقيد محمدتقي جعفري، استفاده فراوان شده است.