علم النفس - پرتو اندیشه ارسطو بر حکمت نظری ابن سینا نسخه متنی

علم النفس

تاريخ فلسفه هيچ حكيمى را نشان نمى دهد كه درباره آنچه در وجود آدمى خاستگاه حركت و سرچشمه انديشه و معرفت است و از آن به (نفس) تعبيرمى شود بحث نكرده باشد. ارسطو از جمله حكمايى است كه در اين باره به شرح بحث كرده است و آثارِ به جاى مانده وى در اين باب همواره مورد توجه ارباب انديشه بوده است.

ابن سينا بحث كامل و رسايى درباره علم النفس ارائه داده است. اين بحث از عالى ترين بحثهايى است كه ابن سينا تيزهوشى شخصى و قدرت نوآورى خويش را در آن به خوبى و زيبايى نمايانده و توانسته است آرا و تجربه هاى طبى را با روش ارسطويى و افلاطونى در آميزد و با چاشنى دين تصويرى نو و ابداعى از آن به نمايش بگذارد.

به عبارت ديگر ابن سينا در بحثهاى خود از مقدمه علم النفس از همه منابع موجود: آراى يونانى نوافلاطونى باورها و آموزه هاى دينى تصوف عرفان و آراى فلاسفه اسلامى (كندى و فارابى) بهره گرفته است.

اثرپذيرى ابن سينا از ارسطو در جاى جاى آثار وى ديده مى شود به گونه اى كه آراى علم النفس ابن سينا بازتابى از آراى ارسطوست. به طور كلى آثار علم النفس

ابن سينا به دو دوره تقسيم مى گردد:

در دوره نخستين وى بدون تصرف و اظهار نظر جُستارهايى از ديدگاههاى ارسطو را در باب علم النفس نقل كرده و سپس به تفسير و شرح آنها پرداخته است. به گونه اى كه فصلى از كتاب شفا با عنوان: (در ذكر آنچه درباره نفس وجوهر آن گفته اند و نقض گفته آنان)78 با آنچه در باب اول از كتاب نفس ارسطو آمده برابر است.

همچنين در حاشيه خود بر كتاب نفس ارسطو در بيش تر موردها آراى وى را بدون نقد و نكته گيرى شرح داده است. و نيز فصل اول و دوم از باب دوم كتاب نفس ارسطو را خلاصه كرده است و نه تنها آراى وى را گرفته بلكه پاره اى از واژگان آن را بى كم وكاست تكرار كرده است در مَثَلْ (كمال) كه تعريف (نفس) را بر آن استوار ساخته ترجمه كلمه (انتليشياى) يونانى است.79

اما در دوره بعدى در آثارخود مانند: شفا اشارات و تنبيهات نجات و پاره اى ديگر از رساله ها ديدگاههاى ويژه خود را بازتابانده است و به خلاف شاگردى ارسطو در جاهايى در اين جاها آراى وى در برابر آراى ارسطو قرار دارد و بيش تر اثر پذيرفته از ديگر منابع موجود و تيزهوشى و تجربه هاى طبى خويش بوده است.

در اين جُستار سعى شده است همراه سنجش كوتاه ميان علم النفس ارسطو و ابن سينا دانسته شود كه به خلاف اثر پذيرى ابن سينا از ارسطو در بسيارى از مسائل علم النفس اختلاف نظرهاى مهم اين دو حكيم بيان شود; اختلاف نظرهايى كه باز مى دارد از اين كه ابن سينا را پيرو بى چون و چراى ارسطو و مشّايى صرف به شمار آوريم.80