لطفا منتظر باشید ...
2. چگونگى راهيابى آثار ارسطو به جهان اسلام
آثار ارسطو دائرة المعارفى را مى ماند كه هر انديشه ورى جُستارهاى مورد نياز خويش را در آن مى يابد.دانشمندان و مكتبهاى گوناگون حتى نحله هايى كه با اساس حكمت مشاء سرناسازگارى داشتند دست به شرح و تفسير آثار وى زدند و پيروان او همواره آراء و ديدگاههاى ارسطو را در همه زمينه ها حجت مى دانستند; چنانكه ابن سينا آنچنان از اين دائرةالمعارف اثر پذيرفت كه وقتى در برابر ايرادهاى ابوريحان بيرونى بر عقايد ارسطو جوابى نيافت حاضر به رد آن عقايد نشد.درباره چگونگى برگردان آثار ارسطو در حكمت طبيعى به زبان عربى ابن نديم در ترجمه فن سماع طبيعى ارسطو مى نويسد:
(مقاله اول از مجموعه هشت مقاله فن سماع طبيعى (فيزيك يا طبيعيات) را بنا بر تفسير اسكندر افروديسى ابوروح صابى و همچنين ابراهيم الصلت ترجمه كرد و حنين بن اسحاق مقاله دوم را از يونانى به سريانى و يحيى بن عدى آن را به عربى برگرداند.)1
همو مى نويسد: مقاله چهارم را قسطابن لوقا البعلبكى و شايد ابوعثمان سعيد بن
يعقوب دمشقى برگردانده باشند.
وى تفسير مقاله پنجم و ششم را به قسطابن لوقا2 و ترجمه تفسير چهار مقاله اول به خامه فرفوريوس رابه اصطفن بن سبيل و ابراهيم الصلت و يحيى بن عدى نسبت مى دهد و بر اين باور است كه چهار مقاله آخر سماع طبيعى را ابن ناعمه به عربى برگردانده است.3
ابن نديم درباره ترجمه ديگر آثار ارسطو در حكمت طبيعى مى نويسد:
(كتاب السماء و العالم را حنين بن اسحاق و ابو بشر متى و يحيى بن عدى و ابن بطريق به عربى برگرداندند و حنين بن اسحاق كتاب آفرينش و تباهى (كون و فساد) را به سريانى و سپس اسحاق بن حنين و ابوعثمان سعيدبن يعقوب دمشقى آن را به عربى برگرداندند وهمچنين آثار علويه را ابو بشر متى بن يونس و شرح اسكندر افروديسى بر اين كتاب را نيز همو ترجمه كرد.)4
اين آثار كه شمارى شرح و تفسير نيز بر آنها نوشته بودند از يونانى به سريانى و از سريانى به عربى ترجمه شد و در اختيار دانشمندان مشرق زمين قرار گرفت و به خلاف سالم ماندن از درآميختگى آراء و عقايد نوافلاطونى بازتاب ناسانى در بين فلاسفه اسلامى داشت به گونه اى كه شمارى خطوط كلى حكمت طبيعى ارسطو را پذيرفتند و گروهى اين روش را كه بر تحليل و استدلال و استقرا استوار بود براى شناخت جهان كافى ندانستند.
ابن سينا در حكمت طبيعى سخت از انديشه ارسطو اثر پذيرفته است و يك مشايى به تمام معناست فلسفه طبيعى ابن سينا در كتاب سماع طبيعى شفا و دانشنامه علايى و طبيعيات اشارات و تنبيهات و طبيعيات نجات و پاره اى ديگر از آثار وى به شرح بيان شده است.
از جمله آثارماندگار ارسطو كتاب ارزشمند وى (درباره نفس) است. بنابر نوشته ابن نديم در الفهرست مترجم اين كتاب از يونانى به سريانى حنين بن اسحاق و مترجم آن به عربى پسر اواسحاق بن حنين است.
البته تفسيرها و شرحهاى بسيارى از دانشمندان حوزه اسكندريه مانند: ثامسطيوس و سمبليقوس به عالم اسلامى راه يافت.
همچنين كتابهاى ديگرى از حكماى يونان كه حاصل پژوهشها و بررسيهاى آنان در مورد نفس بود به وسيله دانشمندان اسلامى ترجمه شد; از جمله: كتاب نفس و طيماس افلوطين طبيعيات صغراى ارسطو حس و محسوس ثافر سطس كتاب نفس اسكندر افروديس و دو اثر از افلوطين: كتاب اثولوجيا (يا كتاب ربوبيت) و كتاب خير محض كه در اين دو اثر نكته ها و مقوله هاى ارزنده اى درباره نفس آمده است.5
اين منابع همواره مورد توجه انديشه وران اسلامى بوده; بويژه كتاب نفس ارسطو درتكوين آراى آنان درباره علم النفس بسيار اثر گذاشته است.
در مورد چگونگى برگردان مابعدالطبيعه ارسطو بايد گفت: برابر نقل ابن نديم كتاب آلفاى كوچك را اسحاق بن حنين برگرداند و كتاب آلفاى بزرگ را نظيف بن ايمن القسّ از مترجمان قرن چهارم هجرى و از كتاب (بتا) به بعد را اسطاث معاصر كندى و به پيشنهاد وى ترجمه كرد.6
و همچنين برابر نقل ابن نديم دو كتاب (مو و نو) را ابوزكريا يحيى بن عدى ترجمه كرده و كتاب لامبدا فصل هشتم تا دهم را اسحاق بن حنين به عربى برگردانده و مقاله (لام) از كتاب الحروف 7 به تفسير ثامسطيوس را به ابوبشر متى بن يونس به عربى گزارش كرده است.
فارابى تفسيرى بر ما بعدالطبيعه نگاشته به نام (اغراض ارسطو فى كتاب ما بعد الطبيعه)
ابن سينا از اين كتاب بسيار اثر پذيرفته تا جايى كه فهم كتاب ما بعد الطبيعه ارسطو را بر وى ممكن ساخته است:
(ترجمه كتاب ما بعدالطبيعه ارسطو را چهل بار خواندم و چيزى از آن نفهميدم تا زمانى كه كتاب اغراض الطبيعه فارابى به دستم رسيد اشكال خود را رفع نمودم.)8
