چگونه سخنراني كنيم

قيصر امين پور.

نكات آغاز سخنراني

59 سخنراني خود را با نام و حمد خدا و درود و سلام بر پيامبر محبوب خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و خاندان او و بويژه امام زمان عليهم‏السلام و نفرين بر دشمنانِ آنان آغاز كنيد. مثلاً چنين بگوييد: «بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيم، اَلحَمدُلِلّهِ رَبِّ العالَمين، ثُمَّ الصَّلوةُ وَ السَّلامُ عَلي سَيِّدِنا و نَبِيِّنا أَبِي القاسِمِ مُحَمَّد و عَلي أَهلِ بَيتِهِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرين سِيَّما بَقِيَّةِ اللّهِ فِي الأَرَضين و لَعنَةُ‏اللّهِ عَلي أَعدآئِهِم أَجمَعين مِنَ الـءآنَ إِلي قِيامِ يَومِ الدّين».

60 مي‏توانيد پس از يادكرد نام و ستايش خدا و درود بر پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و خاندان او عليهم‏السلام ، آيه و يا حديث و يا شعري را كه با محتواي سخن شما ارتباط و تناسب دارد، در آغاز سخنراني خود بخوانيد. مثلاً اگر موضوع و محتواي سخنتان درباره «دعا» است، مي‏توانيد اين آيه را بخوانيد: «و قالَ رَبُّكُم اُدْعوني أَستَجِب لَكُم... پروردگارتان گفت: شما بخوانيد مرا، من هم اجابت مي‏كنم شما را».

61 شايسته است كه در آغاز سخنراني‏تان، موضوع و طرح و چارچوب بحث و سخن خود را براي شنوندگان بيان كنيد. مثلاً چنين بگوييد: «بحث امروز ما درباره اخلاص است كه عنوانهاي آن عبارتند از: تعريف اخلاص، ارزش و اهميت اخلاص، آثار و فوايد اخلاص، اقسام اخلاص، مراحل اخلاص، ويژگيهاي مخلصان و...».

62 گاهي با خواندن يك يا چند بيت زيباي شعر در آغاز سخنراني تان، مي‏توانيد جذابيت خاصي به سخنراني خود بدهيد. مثلاً اگر در مجلسي براي «جانبازان» و «خانواده»هاي آنان سخن مي‏گوييد، مي‏توانيد زبان حال آنان را اين گونه بازگو كنيد:

63 براي آغاز سخنراني خود، عبارات و جملات مناسب و زيبايي انتخاب كنيد. مثلاً چنانچه موضوع سخنراني شما درباره «شهادت» است، مي‏توانيد اين جمله را بگوييد: «خون جامه را ناپاك، اما جامعه را پاك مي‏كند.»

64 گاهي بيان يك داستان جالب و زيبا در آغاز سخنراني، بسيار مؤثر خواهد بود و جلب توجه خواهد نمود. به طور نمونه، چنانچه موضوع سخنراني شما «استفاده از روش غير مستقيم در تعليم و تربيت» است، مي‏توانيد داستان وضو گرفتن امام حسن و امام حسين عليهما‏السلام را، در حضور پيرمردي كه اشتباه وضو مي‏گرفت، بيان كنيد.

65 گاهي مي‏توانيد سخنراني خود را با طرح يك سؤال آغاز نماييد تا هم توجه شنوندگان را به سخنان خود جلب كنيد و هم آنان را در سخنراني‏تان شريك سازيد. مثلاً چنانچه موضوع سخنراني شما درباره «توبه» است، مي‏توانيد در آغاز آن، اين سؤال را مطرح نماييد: «توبه و شرايط آن چيست و آيا توبه در آخر عمر پذيرفته مي‏شود يا نه؟»

66 در ابتداي سخنراني خود، ارزش و اهميت موضوع سخنراني‏تان را براي شنوندگان خويش بيان كنيد تا به آن علاقه‏مند شوند و به سخنان شما تا پايان سخنراني‏تان گوش فرا دهند. به طور مثال، چنانچه موضوع سخنراني شما درباره «تقوا» است، در آغاز سخنراني خود، به ارزش و اهميت «تقوا» از نظر قرآن، از نظر معصومان عليهم‏السلام ، از ديدگاه حضرت امام خميني رحمه‏الله و مقام معظّم رهبري ـ مدّظلّه العالي ـ و علماء و دانشمندان بپردازيد.

67 سعي كنيد در همان آغاز، بر مجلس سخنراني‏تان مسلط شويد. گاه با خواستن يك يا چند صلوات از جمعيت شنوندگان، مي‏توانيد اين كار را انجام دهيد.

68 گاهي در آغاز برخي از سخنرانيها خوشامدگويي به شنوندگان لازم است. به طور نمونه، مي‏توانيد چنين بگوييد: «به همه حُضاري كه به اين مجلس تشريف آورده‏اند، عرض سلام و خوشامدگويي دارم. اميدوارم ثوابي از اين مجلس، در پرونده اعمال ما و شما ثبت و ضبط شود.»

69 بايد در كيفيت و كميّت مقدمه سخنراني خود دقت نماييد. مثلاً كميّت مقدمه سخنراني‏تان نبايد آن قدر طولاني شود كه فرصت چنداني براي بيان اصل سخنراني‏تان باقي نماند.

70 همه قواي خود را در مقدمه سخنراني‏تان به كار نبريد، بلكه براي بقيه سخنراني خود نيز ذخيره نگاه داريد. از اينرو، در مقدمه سخنراني خويش بايد از حدّت و حرارت به خرج دادن خودداري كنيد تا براي ادامه سخنراني تان، با خستگي روبه رو نشويد و حنجره شما توانايي سخن گفتن را نيز داشته باشد.

71 در آغاز سخنراني، از مطالبي كه مورد قبول و توافق ميان شما و شنوندگانتان است، استفاده كنيد تا آنان، در همان آغاز، نسبت به شما و محتواي سخنراني‏تان علاقه‏مند شوند و موضعگيريِ منفي نكنند. مثلاً اگر براي كساني سخن مي‏گوييد كه «ولايت فقيه» را قبول دارند، اما درباره «حدود و اختيارات وليّ فقيه» سؤالات و شبهاتي دارند، شما در آغاز سخنان خود، از «ارزش و اهميت ولايت فقيه» و سپس از «آثار و فوايد ولايت فقيه» و آن گاه از «شرايط وليّ فقيه» و در پايان سخنانتان، از «حدود و اختيارات وليّ فقيه» سخن بگوييد.

نكات هنگام سخنراني

72 در جايي بايستيد يا بنشينيد كه شنوندگان، شما را ببينند و صدايتان را بشنوند تا با استفاده از روش سمعي ـ بصري، بر شنوندگانِ خويش تأثير بگذاريد. مثلاً مواظب باشيد پشت تابلو يا نوشته و يا دسته گُلي كه روي ميز و تريبون سخنراني‏تان گذاشته‏اند، قرار نگيريد و پنهان نشويد.

73 در صورت امكان، ميكروفون را به دست نگيريد و آن را در جاي مناسبي ثابت نگه داريد تا با آسودگي خاطر، سخنراني كنيد.

74 مواظب باشيد كه با جيبهاي برآمده و يا پُر از كاغذهاي يادداشت، سخنراني نكنيد. اين امر ممكن است كه يا توجه شنوندگان را به سوي خود جلب نمايد و يا مورد تمسخر ذهني آنان شود.

75 مي‏توانيد يادداشتهاي سخنراني‏تان را همراه خود داشته باشيد، ولي آنها را به گونه‏اي كنار ميز يا تريبونِ سخنراني خود بگذاريد كه در معرض ديد مخاطبانتان قرار نگيرند.

76 اگر يكي از شخصيتها يا بزرگان، به مجلس سخنراني شما وارد شدند و توجه شنوندگان را به سوي خود جلب كردند، مواظب باشيد كه اختيار مديريت مجلس را از دست ندهيد و در صورت لزوم، احترام لازم را به ايشان بگذاريد. مثلاً مي‏توانيد از شنوندگان خود بخواهيد كه يك صلوات بفرستند.

77 اگر در بين سخنراني‏تان نوشته‏اي به دست شما دادند، سعي كنيد بدون مكث و وقفه در سخن گفتن، آن را براي خود بخوانيد و چنانچه بايد درباره آن سخني بگوييد و يا توضيحي بدهيد، در همان هنگام و يا در فرصتي كه مناسبتر است، اين كار را انجام دهيد.

78 چنانچه شخصي در ميان سخنراني، از شما سؤالي كرد، در صورت امكان و ضرورت و با در اختيارگرفتن مديريت جلسه، آن سؤال را پاسخ دهيد و در غير اين صورت، به آن شخص بگوييد كه پس از سخنراني، پاسخ سؤالش را خواهيد داد.

79 اگر هنگام سخنراني، مطلب بعديِ خود را فراموش كرديد، مطلب قبلي آن را تكرار كنيد و براي شنوندگانتان شرح دهيد و ضمن اين كار، به جستجوي مطلب بعدي در ذهن خود بپردازيد تا آن را به ياد آوريد. اين امر در خواندن مصراعها و يا بيتهاي بعديِ يك شعر، فراوان پيش مي‏آيد.

80 اگر در محل سخنراني شما يا بيرون از آن، اتفاقي افتاد، آن را به گونه‏اي با سخنراني‏تان ارتباط دهيد يا در حل آن بكوشيد و يا حواس شنوندگان را به سوي سخنان خود جلب كنيد. مثلاً چنانچه صداي رعد و برق، توجه شنوندگان را به سوي خود جلب كرد، مي‏توانيد چنين بگوييد: «اميدواريم لطف الهي شامل حال ما شود و اين رعد و برق، به باران رحمت الهي تبديل گردد و كشاورزان ما را نيز خوشحال كند.»

81 جز در موارد ضرورت، سعي كنيد از كلمه «من» كمتر استفاده نماييد و به جاي آن، كلمه «ما» را به كار گيريد تا بر تكبر و خود بزرگ بيني شما حمل نشود و سخنانتان را كم‏تأثير و يا بي‏تأثير نكند. به طور نمونه، به جاي اينكه بگوييد: «من با فساد اخلاقي در اين منطقه مبارزه خواهم كرد»، بگوييد: «ما با فساد اخلاقي در اين منطقه مبارزه خواهيم كرد.»

82 گاهي نگاه كردن به ساعت از سوي شنوندگان و جا به جا شدن آنان در جاي خود و بستن دفتر و كتابهايشان با صداي بلند، نشان دهنده خستگي آنان است. پس، يا با ايجاد تنوع در سخنانتان، خستگي‏شان را برطرف نماييد و يا اصلاً بهتر است به سخنان خود ادامه ندهيد و سخنراني‏تان را به پايان بريد.

مواد سخنراني

83 براي سخنراني خود، مواد و مصالح لازم را تهيه و پي‏ريزي كنيد تا سخن شما از استحكام بيشتري برخوردار گردد. مواد مورد استفاده در سخنراني مي‏تواند از اين مواد باشد:

ü آيات؛

ü روايات؛

ü اصول منطقي و قواعد عقلي؛

ü قوانين علمي و تجربي؛

ü خاطرات و داستانها؛

ü اشعار؛

ü تمثيلات؛

ü ضرب المثلها؛

ü سخنان بزرگان دين و دانش؛

ü لطايف و ظرايف؛

ü آمار و اخبار.

84 دقت كنيد آيات، روايات، اصول عقلي، قوانين علمي، اشعار، داستانها و مانند آن را كه در سخنراني‏تان مورد استفاده قرار مي‏دهيد، با موضوع و محتواي سخنراني شما موافقت داشته و متناسب باشند.

85 مواظب باشيد اشعاري را كه در سخنراني‏تان مي‏خوانيد، از نظر محتوا، چينش، وزن، قافيه، تلفظ، سراينده و مانند آن صحيح باشند. مثلاً شعرِ:

«دلِ من در پي يك واژه بي‏خاتمه بود اولين واژه كه آمد به نظر، فاطمه بود» گرچه زيباست، صحيح نيست؛ زيرا «واژگان بي‏خاتمه»اي وجود ندارد تا نخستين آنها حضرت فاطمه عليها‏السلام باشند. يا شعرِ

از «سعدي» نيست، بلكه از «مولوي» و چينش آن بدين صورت است:

يا شعرِ

از نظر قافيه، صحيح نيست؛ زيرا پس از ناديده گرفتن «رديف» شعر كه كلمه «باد» است، دو كلمه «شاد» و «جهاندار» همقافيه نيستند. يا اگر دو كلمه «صاحبْ خبر» در شعر زيرين را به صورتِ «صاحبِ خبر» تلفظ كنيد، شعر از نظر وزن با اِشكال رو به رو خواهد شد:

«اي بي‏خبر بكوش كه صاحب خبر شوي تا راهرو نباشي كِي راهبر شوي؟».

86 داستانهاي مطرح شده در سخنراني بايد از نظر محتوا، درست و از نظر مدرك و مأخذ، معتبر باشند. به طور نمونه، داستان «جزيره خَضراء: محل زندگاني امام زمان عليه‏السلام » به آن گونه‏اي كه در برخي از كتابها نقل شده، طبق نظرشماري از بزرگان و محققان، هم از نظر محتوا مخدوش است و هم از نظر مأخذ نامعتبر است.

87 بكوشيد داستاني را كه در سخنراني‏تان نقل مي‏كنيد، آن قدر طولاني نباشد تا قسمت عمده سخنانتان را دربر گيرد؛ بلكه داستان نقل شده را به صورت مختصر و مفيد و به دور از حَشو و زوائد نقل نماييد.

88 از داستانهايي استفاده كنيد كه جالب، تازه، نكته دار و انگيزه برانگيز باشند، به گونه‏اي كه شنونده همواره در پي آن باشد تا دنباله داستان را بشنود و فرجام آن را بداند.

89 داستانهايي را كه در سخنراني نقل مي‏كنيد، گاهي از سه مرحله و قسمت «مقدمه»، «اوج» و «فرود» تشكيل مي‏شود. توجه به اين نكته و رعايت آن در سخنراني شايسته است.

90 اگر آمار و اخباري را در سخنراني خود مطرح مي‏كنيد، توجه داشته باشيد كه صحيح و دقيق و معتبر باشند. و چنانچه از لطيفه‏ها و مطايبه‏هايي در سخنان خويش استفاده مي‏نماييد، مواظب باشيد كه ركيك و سخيف و مستهجن نباشند.

91 از ضرب المثلهايي استفاده نماييد كه اغلب مخاطبانتان با معنا و كاربرد آن آشنا باشند. مثلاً مي‏خواهيد بگوييد كه مقصود و مراد ما در كنارمان است و ما از آن بي‏خبريم، بگوييد: «آب در كوزه و ما تشنه‏لبان مي‏گرديم»، تا اغلب و يا همه شنوندگان شما از اين ضرب‏المثلي كه به كار گرفته‏ايد، مقصود و مراد شما را دريابند.